Хааһырҕас, сүөһү ыарыыта

ХААҺЫРҔАС (ЭМФИЗАМАТОЗНАй КАРБУНКУЛ, ЭМКАР) — ынах сүөһү, сэдэхтик бараан уонна тайах, сытыытык киирэн ыалдьар, сыстыганнаах ыарыылара.

Көбүтээччи — анаэробнай (ол аата салгына суох эйгэҕэ сайдар) хамсыы сылдьар микроб-палочка, сүөһү организмыгар сайдарыгар бэйэтиттэн сүлүһүннээх веществоны таһаарааччы, онтуката ыарытыннарар дьайыыны биэрэр. Микроб сир кырсыгар уонна ноһуомҥа хастыы эмэ сылга өлбөт. Уон сылы быһа да хатарыыны тулуйар, ыарыыны көбүтэр дьоҕурун сүтэрбэт. Күн сардаҥата тэһэ көр-дөҕүнэ 24 чаас иһинэн өлөр. Сытыйа сытар өлүктэргэ спора (хаҕырбыт микроб) алта ыйга диэри туох да буолбат. Оргутууга микробтар 30—40 мүнүүтэнэн өлөллөр, тоҥорууга кэнсиэрбэлэнэллэр.

Ыарыы олохсуйуута уонна тарҕаныыта

Микроб сүрүниээн олохсуйар эйгэтинэн эмкартан өлбүт сүөһү өлүгэ буолар, онно көбүтээччи спора буола кубулуйан хаалар (олорсир кырсын, ууну, сүөһү аһылы-гын уонна да атын тулалыыр эйгэни тунуйан кэбиһэллэр).

Ынах сүөһү эмкар ыарыыга 3—4 сааһыгар диэри хаптарар. Сыстыһыы эмкар микробунан тунуйуллубут аһылыктан, ууттан ону тэҥэ сүөһү тириитэ бааһырбыт сиринэн киирэриттэн салҕанан барар. Ыарыыга суол аһан биэрэр түгэнинэн сүөһү айаҕын, иһин уонна куртахтаах оһоҕос устатынан салыҥнаах бүрүөҕэ баас үөскээһинэ буолар. Эмкар үгэс курдук кураан, итии сайыҥҥа, үксүн мэччирэҥҥэ көбөн, кэлээччи, дэҥ курдук ыарыы хотоҥҥо да, микробунан тунуйуллубут аһылыктан өрө туруон сөп.

Ыарыы көстүүтэ

Кистэлэҥ кэмигэр ыарыы 5 хонукка диэри биллибэккэ сылдьар. Сүөһү температурата үрдүүр, дөйүөрэн хаалар, аһаабат буолар. Ыарыы микроба өтөн киирбит сиринэн түргэнник улаатан иһэр искэн үөскүүр, ону баттыалаан көрдөххө хааһырҕас тыастаах буолар. Бастаан утаа искэҥ итии уонна ыарытыннарар, кэлин улам сойор уонна ыарыыта биллибэт буолан барар. Искэни хайа быстахха хараҥатыҥы хардаҥ убаҕас тахсар. Ыарыы ити көстүүлэрэ сорох ыалдьыбыт сүөһүгэ олох суох буолаллар.

Диагноһа

Клиническэй көстүүлэриттэн уонна бактериологическай чинчийииттэн олоҕуран эмкар турбута быһаарыллар. Маны ситиһэр сыалтан лабораторияҕа (сөптөөх иһиккэ, суулаан-кэлгийэн) өлүктүйбүт куҥ этиттэн предметнэй өстүөкүлэҕэ сыбаммытын, искэннээх миэстэттэн ойо быһыллыбыт тооромоһу уонна иекэни хайытыыга тахсыбыт убаҕаһы ыытыллар. Сүөһү өлүгүн аһан көрүү сүбэлэммэт.

Эмтээһин

Искэнигэр мууһу тутуллар, ол кэннэ тулатыгар 3—5%-наах карболовай кислота суурадаһынынан укуолланар. Уопсай эмтээһин быһыытынан антибиотиктары олохтоммут дозаларынан туһаныллар.

Ыарыыны утары охсуһар уонна сэрэтэр дьаһаллар

Үрдүк температуралаах уонна клиническэй көстүүлэринэн ыалдьыбыт сүөһүлэри эмтэниллэр, атыттары хойуннарыллыбыт эмкары утары гидратокисьалюминиевай формолвакцинанан прививкаланар.

Ыарыы көбүтээччинэн тунуйуллубут мэччирэҥҥэ прививкаламмыт зрэ сүөһүнү мэччитиллэр, ону даҕаны вакцинацияны оҥоруохтан икки ый ааспытын кэннэ көҥүллэнэр.

Ыарыыны көбүтээччинэн тунуйуллубут мэччирэҥҥэ тахсыан 14 хонук иннинэ оҥоһуллар. Сүөһүлэри үс ыйдарыттан 4 саастарыгар диэри хабан вакцинацияланар. Эмкар турдар эрэ сүөһүнү барытын прививкаланар. Бу түбэлтэҕэ алта ыйдарын туола иликтэри-нэ прививкаламмыт ньирэйдэри, иккистээн алта ый буолан баран вакцинацияланар.

Вакцина 2 мл дозанан сүөһү буутугар укуолланар. Иммунитет 14 хонугунан үөскүүр уонна алта ый устата салҕанан барар.

Сүөһү турар тутууларын дезинфекциялыырга 5%-наах активнай хлордаах хлорнай испиэскэ суурадаһынын эбзтэр 10%-наах натрий гидроокиһын (итиитигэр) туттуллар.

Ылыллыбыт сирэ

• Хоч А. А., Бутковскай В. Ф., Дмитриев В. М. уонна Прокопьев 3. С. Сүөһү ыарыыларыгар кылгас ыйынньык. Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1981.-88 с.