Францбеков Дмитрий Андреевич
Дмитрий Андреевич Францбеков (ниэм. Dmitri Andrejewitsch Fahrensbach) — нуучча ыраахтааҕытыгар сулууспалаабыт, православнай итэҕэли ылыммыт ньиэмэс (Фаренсбах, Франзбеков, Францбеков). 1648 сыл бүтэһигиттэн 1651 сылга дылы Саха сирин бойобуодатынан ананан үлэлээбит киһи. Кэлэн баран саҥа бойобуода эрчимнээхтик үлэтин саҕалаабыт. Саҥа сирдэри уонна «балык тииһин» көрдөтө киһи бөҕөну ыыппыт.
Нуучча ыраахтааҕытыгар 1613 с. сулууспаҕа киирбит. 1627 с. православиены ылыммыт уонна Москуба дворяннарын испииһэгэр киирбит. 1633 с. Польшаны кытары сэриигэ Швецияҕа ыытыллыбыт. 1636 с. төннүбүт, кэлэн 30 солк акылаатынан наҕараадаламмыт. 1644 с Польша королевиһын Владиславы православнай буол диэн көрдөспүт. 1648 с. бүтэһигэр Францбеков Саха сирин бойобуодата буолар.
Ол гынан баран бары саха бойобуодалара ыраах бойобудустубаҕа кэлэн баран бэйэлэрин муҥур ыраахтааҕы курдук тутталлара. Москубатааҕы ыраахтааҕы дьаһаах төлүүр дьону тыытымаҥ диэбитин үрдүнэн Францбеков бүрээттэргэ сэриилэри ыытара, сорох сахалары бууннаары сылдьаҕыт диэн балыйа-балыйа сүөһүлэрин былдьыыра, бэйэтин сулууспалаахтарыгар хамнастарын төлөөбөтө, манньа ыларын сөбүлүүрэ, Москубаҕа оччуот ыыппата, элбэх промышленниктары уонна атыыһыттары халаабыта. Францбеков Дьокуускай таһыгар хас да застааваны туппута, онно Москубаҕа үҥсүү сурук илдьибэтиннэр диэн соҕуруу баран иһэр дьону нэгдьийэллэрэ («обыскивали накрепко, раздевая до нага и разрезывая шубы»).
Францбеков түүлээх атыылаһа барар дьоҥҥо көҥүл биэрбэккэ уу суола баар кэмин хойутатара, онон ыган бэрик көрдүүрэ.
Ол гынан баран Францбеков кыахтаах-күүстээх аймахтардаах дьону атаҕастаан (Хабаров экспедициятыгар анаан бурдук былдьаан) өлөр өлүүгэ киирэ сыспыт. 1651 сыл тохсунньутугар ыраахтааҕыга үҥсүү киирэр, улахан араллаан тахсар. Акинфов диэн стольнигы Москубаттан ыыталлар, бойобуодустубаны тут, халаабыт-талаабыт баайын былдьаан ыраахтааҕы суотугар киллэр диэн накаастаан («сыскать о всех его злоупотреблениях, а все его грабежные и посульные животы отписать на государя»). Иван Акинфов Дьокуускайга кэлэн 12742 солкуобай харчылаах баайы булан Францбековтан былдьыыр. Кэлин 2000 солкуобайга сыаналаммыт түүлээҕин төннөрөллөр. Онно кини быраата Иван Францбеков өҥөлөөх эбит, 1652 сыл саҥатыгар ыраахтааҕыга көрдөһүүтүгэр атыыһыттар соруйан уган биэрдилэр диэбит. Манан Францбеков Москуба ыраахтааҕытыгар 40-ча сыллаах сулууспата түмүктэммит.
Ол гынан баран Д. А. Францбеков, Саха бойобуодустубатын баһылаан олорон Байкал уонна Амур таһынааҕы сирдэри Москуба судаарыстыбатыгар холбообут киһиннэн буолар. Кини Байкаалга Алексей Бедаревы, Амуурга Ерофей Хабаровы бэйэтин харчытынан үбүлээн ыыппыт.
Ыйынньыктар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Биграфия.ру
- «Сын Отечества», СПб., 1840, кн. 1, стр. 123.
- С. М. Соловьев. История России с древнейших времен. Глава четвертая.