Уустарабыс
Алексеев Семен Григорьевич (23.12.1900—1995) — Уустарабыс, олоҥхоһут, алгысчыт, улуу муҥхаһыт, отоһут, мас ууһа.
Олоҕун олуктара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1900 сыллаахха ахсынньы 23 күнүгэр Солоҕоон нэһилиэгэр (билиҥҥи Горнай улууһун) бааһынай дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Сэрии сылларыгар (1943—1944) Иркутскайдааҕы тирии собуотугар үлэлээбитэ. Эдэр эрдэҕиттэн муҥхаһытынан биллэрэ[1]. .
Олоҥхоһуттар ортолоругар улааппыта, ол гынан баран кырдьар сааһыгар олоҥхоһут буолбута.
Кинорежиссер А. Романов «Орто дойду» киинэтигэр консультаннаабыта.
1995 сыллаахха өлбүтэ.
Айар олоҕо
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Кини икки үйэ алтыһыытыгар төрөөн-үөскээн, олоҥхолоон ааспыт үтүө дьоннортон биирдэстэринэн буолар, 50-с сыллартан алгысчыт, олоҥхоһут быһыытынан нэһилиэгин дьонугар киэҥник биллибитэ. Оҕо сааһыттан нэһилиэк араас улахан да, кыра да муҥхаларыгар сылдьан Григорий Михайлович Тарасов — Тэкээнэй уола, Прокопий Яковлевич Тарасов — Боокко Борокуоппай, Николай Михайлович Захаров — Холуодьус курдук улахан олоҥхоһуттар толорбут олоҥхолорун эт кулгааҕынан истэн, чугастык ылынан дууһатыгар иҥэриммитэ, устар ууну сомоҕолуур, уһун түүнү кылгатар, уран тыллаах олоҥхоһут буолбута. Уустарабыс ойуулуур-дьүһүннүүр тыллары кыайа-хото туттара, олоҥхону толорор ньымата ураты уһулуччута, олоҥхотун хастыы эмит чаас сиэрин-силигин ситэрэн толороро бэлиэтэммитэ.[2]
1986 сыллаахха Чөркөөххө ыытыллыбыт П. А. Ойуунускай күннэригэр анаммыт олоҥхоһуттар күрэхтэригэр кыттан бастаабыт[2].
Ытык кырдьаҕас 1988 сыллаахха Дьокуускай куоракка ыытыллыбыт Сибиир, Уһук Илин фольклорун үөрэтэр Бүтүн Союзтааҕы научнай-практическай конференция кыттыылааҕынан буолбута[2].
Уустарабыс 3 олоҥхону айан толорбутуттан «Күөх көҕөччөр аттаах Бэрт оҕо Дьэбириэлдьин Бэргэн», «Чөҥөчөк оҕонньор, Төҥүргэс эмээхсин» олоҥхолоро магнитофоҥҥа уһуллан, сурукка түһэриллэн бэчээттэнэн тахсыбыттар.
Ыллаабыт олоҥхолоро
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- «Бэриэт Бэргэн»
- «Дьэбириэлдьин Бэргэн»
- «Үөлэн Хардааччы»
- «Мүлдьү Бөҕө»
- «Бадьайа бухатыыр»
- «Тэриэппинэ Бэргэн»
- «Чөҥөчөк оҕонньор, Төҥүргэс эмээхсин»
Магнитофоҥҥа уонна видеоҕа уһуллубут суруйуулар ЯНЦ архивыгар уонна Култуура министерствотын архивыгар бааллар[3].
Уустарабыс сырдык аатын үйэтитии
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Горнай улууһугар Өрт сэлиэнньэҕэ Уустарабыс аатынан уулусса ааттаммыт.
Наҕараадалара уонна ытык ааттара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Горнай улууһун Ытык олохтооҕо[4]
Быһаарыылар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- ↑ Энциклопедия культуры и искусства Якутии. Бастакы кинигэ. Бичик, Дьокуускай, 2011
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Официальный сайт Государственного Собрания (Ил Тумэн) Республики Саха (Якутия):Ил Түмэн депутаттара Уустарабыс төрөөбүтэ 110 сылыгар аналлаах конференцияҕа кыттыахтара Архыыптаммыт 2016, Кулун тутар 5 күнүгэр.
- ↑ «Энциклопедия Якутии», Якутск, 2000.
- ↑ Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия):Почетные граждане, известные люди Горного улуса Архыыптаммыт 2014, Кулун тутар 14 күнүгэр.
Сигэлэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Тарасов А., Васильев Г. Уус уола Уустарабыс // Кыым. — 1990. — Кулун тутар 16 к.
- Уус уола — олоҥхоһут Уустарабыс / Оҥордо З. Г. Сысолятина. — Дьокуускай: РИО РДНТ, 2000. — 8 с.
- Иһинээҕитэ: Тарасов А. Ɵбүгэлэрбит үтүɵ үгэстэрин салҕааччы. — С. 2—5; Илларионов В. Олоҥхоһут Уустарабыс. — С. 6—8.
- Алексеев С. Г. Уустарабыс. Дэбириэлдьин Бэргэн: олоҥхо / С. Г. Алексеев-Уустарабыс; Рос. акад. наук. Сиб. отд-ние. Ин-т гуманит. исслед. и проблем малочисл. народов Севера; Респ. ассоц. «Олонхо»; [сост. П. Н. Дмитриев-Туутук, отв. ред. В. В. Илларионов]. — Якутск:«Сайдам», 2010. — 203 [4] с.