Улаанбаатар

Улаанбаатар
	Улаанбаатар
	Куорат киинэКуорат киинэ
	; Coat of arms
	; Coat of arms
	; Улаанбаатар Монголия хаартатыгар
Координаталара: 47°55′ с. ш. 106°55′ в. д. / 47.917° с. ш. 106.917° в. д. (G) (O)
Өргөө диэн тэриллибит	1639
Билиҥҥи сир	1778
куорат Уланбаатар диэн ааттаммыт	1924
	Иэнэ
- Total	4704,4 km² (1816,3 sq mi)
Үрдэлэ	1350 m (4429 ft)
	Олохтоохторо (2023)
- Total	1,640,781
- Чиҥэ	311/km² (810/sq mi)
Кэм курдааһына	H (UTC+8)
Postal code	210 xxx
Area code(s)	+976 (0)11
License plate	УБ_ (_ variable)
ISO 3166-2	MN-1
	Сайт: http://www.ulaanbaatar.mn/

Улаанбаатар диэн Монголия киин уонна ордук улахан куората. Олохтоохторун ахсаана 1.6 млн тахса (2023). Улаанбаатар куората Монголия киин өттүгэр, урукку Алтан Тевш хочотугар, билигин Туул-Сэлбэ өрүс хочотун сүрүн дельтатыгар, муора таһымыттан 1300-1350 миэтэрэ үрдүккэ, түөрт хайанан эргимтэлэнэн турар: Богд Хаан, Сонгино Хайырхан, Чыҥгэлтэй уонна Баянзурх, уонна иэнэ 4,704.4 км².

Административнай өттүнэн 9 оройуоҥҥа уонна 204 оройуоҥҥа арахсар.

История

Монголлар кистэлэҥ историяларыгар сурулларынан «XII үйэ иккис аҥарыгар Хэрэйдтар баһылыктара Тоорил Хаан олорор сирэ Туул хара шугуу диэн сиргэ баар эбит». Чинчийээччилэр бу Улаанбаатар куорат билигин сытар хочота диэн сабаҕалыыллар.

Улуу Монгол судаарыстыбатын бастакы киин куората Хархорум Орхон өрүс хочотугар тутуллубута, Юань судаарыстыбата эстибитин кэннэ Мин саба түһэн иккитэ умайбыта.

Онтон ыла монголлар арахсыбыттара уонна бүтүннүү көһө сылдьар олоххо көспүттэрэ, куорат тута сатаабакка эрэ иһинэн, тас дойдуга сэриилэспиттэрэ. XVI үйэҕэ эйэни тарҕатаары буддизмҥа киирбиттэригэр, Монголияҕа таҥара дьиэлэрэ тутуллан барбыттара. Ол түмүгэр монголлар куораттары, оройуоннары тутар актыыбынайдара сэргэхсийэн, бастакы Абтай Сайын Хаан Хар Хорум таһыгар Эрдэҥэ манастыырын туппута.

Киин куорат 1639—1778 сыллар икки ардыларыгар Орхон, Тамир, Туул өрүстэр үрэхтэрин устун 28 төгүл көһөн, билиҥҥи сиригэр 1778 сыллаахха олохсуйбут, уонна Их Хүрээ диэн ааттаммыт. Ити курдук Хархорумнааҕы Эрдэнэ Зуу манастыырын иһинээҕи үйэлээх уоттаах Арҕааҥҥы киин куорат көһөрүллэн, Занабазар дьиэтин кытта холбоһон, Ширээ Уайт күөлүгэр илдьиллибитэ. Арҕааҥҥы киин куорат судаарыстыба оһоҕун бэлиэтэ этэ. Киин куорат судаарыстыба уонна итэҕэл сүрүн сыаннастарын холбоон үөскээбит диэн сабаҕалыыллар.

1756 сыллаахха бастакы «Цаниг» итэҕэл оскуолата тэриллибитэ, онтон 1786 сылтан Сэтсэн Хаан уонна Тушээт Хаан Маньчжур посольствотыгар провинциянан салайтаран олорбуттара. 1780-1870 сылларга 70-тан тахса туруктаах таҥара дьиэлэрэ уонна манастыырдар тутуллубуттара, ордук билиҥҥи Гандантеченлин манастыыра 1809 сыллаахха уонна Дамбадарджаалин манастыыра. Арассыыйа консульствота 1861 с. Хүрээ нэһилиэнньэтэ элбээн, 1910 сыллаахха 50 тыһыынчаттан тахса киһиэхэ тиийбитэ

Оҥорон таһаарыы

Бу куорат биир уратыта диэн дойдуга саамай промышленнай уонна хааччыллыылаах сир буолар. Билигин 40 тыһыынча кэриҥэ улахан уонна кыра хампаанньалар Монголия дойду иһинээҕи бородууксуйатын 46% оҥороллор. Кэлиҥҥи сылларга куорат сирдэригэр экологияҕа буортута суох оҥорон таһаарыыны элбэтии уонна буортулаах оҥорон таһаарыыны куораттан таһаарыы боппуруоһа сытыытык таҕыста. Маны таһынан, УБ учаастагар Туул өрүһү киртитэр сүрүн төрүөтүнэн тирии переработкалыыр промышленностар буолаллар, онон бу боппуруоһу кыайан үчүгэйдик быһаарбаттар.