Түүр филологтара

• Ахатов Габдулхай Хурамович (тат. Габделхәй Хурам улы Əхатов; Ğabdelxəy Huram uğlı Axatov) (1927–1986) – аан дойдуга аатырбыт учуонай-филолог, тюрколог, тыл үөрэхтээҕэ, востоковед, филология билимин дуоктара, профессор, Тюркологтар сэбиэскэй кэмитиэттэрин чилиэнэ, култуура диэйэтэлэ. Г. Х. Ахатов 40-тан тахса билим дуоктардарын уонна хандьыдааттарын бэлэмнээбитэ.

• Байчоров Сосланбек Якубович – Тюрколог, филолог, рунаһыт. Үөһээ Тебердаҕа 1939 сылга төрөөбүтэ. Үрдүк үөрэхтэнэн баран өр кэм Карачай-Черкес экономика, устуоруйа уонна филология НИИ-тигэр үлэлээбитэ. 1990 сылга “Карачайдааҕы сурук уонна тыл өйдөбүнньүктэрин институтун” тэрийбитэ, билиҥҥитэ Карачайдааҕы эпиграфика түмэл-института.

• Батманов И. A. - тюрколог, филолог, рунаһыт.

• Додлхофер Э. – устуоруйа филолога.

• Дыбо Aнна Владимировна - филолог, тюрколог, устуоруйаны тэҥниир тыл үөрэхтээҕэ, РАН чилиэн-кэрэспидьиэнэ, филология билимнэрин дуоктара. Дуоктардыы дэсэртээсийэтэ: «Семантическая реконструкция в алтайской этимологии» (1991).

• Эберхард Волфрам (1909–1988) – ньиэмэс-эмиэрикэ синолога, филолог, тюрколог. Подстамҥа (Берлин аттыгар) төрөөбүтэ. Берлиннээҕи илиҥҥи тыллар оскуолаларын бүтэрбитэ.

• Фрай Ричард Нелсон (англ. Richard Nelson Frye; 1920) – Эмиэрикэ иранолога, Гарвард университетын бочуоттаах профессора, филолог, устуорук. 1990 сылтан таджик университетын бочуоттаах дуоктара. Фрай Алабама Бирмингемигэр төрөөбүтэ. 1938 сылга Принстон университетыгар киирбитэ. Иллинойс университетыгар устуоуйаҕа уонна философияҕа бакалавр истиэпэнин ылбыта. 1941 сылга Илини уонна Африканы чинчийии оскуолатыгар араб, перс уонна турок тылын үөрэппитэ. 1946 сылга Гарвард университетыгар билим дуоктарын истиэпэнин ылбыта.

• Гэҥ Шымин (耿世民) - тюрколог, уйгуролог, манихэист, тыл үөрэхтээҕэ, археолог, устуорук. Кытай казахтарын тылларыгар тирэҕирэн “Казах тылын кылгас ойуулааһына” диэн үлэни суруйбута.

• Гирауд M. Р. (1904–1968) - филолог, устуорук.

• Хасимото Манаро Дз. (1932－1987) – тыл үөрэхтээҕэ, филолог, китаист; Алтай тыллара Мандарин кытай тылыгар сабыдыалын чинчийбит.

• Кормушин И. В. - тюрколог, филология билимнэрин дуоктара, Енисей руналарын чинчийбитэ. РАН тыл үөрэҕин үнүстүүтүн билимин кылаабынай үлэһитэ (Москуба к.).

• Лагашов Б. Р. - кавказолог, филолог. «Тюркские топонимы на северо-востоке Ирана» үлэтигэр түүрдэр Иран сэриитин олоҕор кыттыылаахтарын бэлиэтиир.

• Лубоцкай Aлександр – Арассыыйа-Нидерланд тыл үөрэхтээҕэ, филолог.

• Мухамадиев A. - нумизматист, ориенталист, филолог.

• Наделяев В. M. - тюрколог, филолог, рунанан суруйууну үөрэппитэ.

• Насилов Владимир Mихайлович (1893, Зарайскай — 1970, Москуба) - сэбиэскэй учуонай-востоковед, тюрколог, педагог, МГУ түүр филологиятын хаапыдыратын сэбиэдийсэйэ уонна бэрипиэссэрэ. РСФСР билимнэрин үтүөлээх дьайыксыта. Орхон-енисей култууратын өйдөбүнньүктэрин, XI—XV үйэлэрдээҕи түүр уйгур суругун тылын чинчийбитэ.

• Огел Б. (1923–1989) – филолог.

• Пуча П. – Киин Азия филолога.

• Тенишев Эдхям Рахимович (1921 сыл Муус устар 26 күнэ, Пенза – 2004 сыл От ыйын 11 күнэ) – Сэбиэт уонна Арассыыйа түрк уонна моҕол тылларын үөрэхтээҕэ, РАН тыл үөрэҕин үнүстүүтүн урал-алтай тылларын салаатын сэбиэдийсэйэ, «Советская тюркология» сурунаал уонна «Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков» элбэх туомнаах таһаарыы кылаабынай эрэдээктэрэ, филология билимнэрин дуоктара. Кытайга түрк тылларын туһунан матырыйааллары хомуйар. 1959 сылга былыргы уйгур, салар, сарыг-йугур тылларын уонна уйгур түөлбэ тылларын үлэлэри суруйар. 1969 сылга «Строй саларского языка» диссертациятын көмүскүүр. 60 билим үлэлэрин ааптара.

• Тремблэй Кс. – филолог.

• Васьер, Этьен де ла - ориенталист, филолог.

• Уоҥ Гуоуэй (Ван Говэй, төрүт кытайдыы: 王國維; судургу кытайдыы: 王国维; пинин: Wáng Guówéi; Wade–Giles: Wang Kuo-wei) (Ахсынньы 2 күнэ, 1877 — Бэс ыйын 2 күнэ, 1927) – Кытай учуонайа, суруйааччыта, бэйиэтэ. Чаҕылхай, ураты учуонай этэ, хас да билими чинчийбитэ: былыргы историяны, эпиграфияны, филологияны, түөлбэ тыл литературатын уонна литература түөһүүтүн. Кинини ытыктаан Дьиҥан (靜安) эбэтэр Байү (伯隅) диэн ааттыыллар. Уоҥ Кытай түөлбэ тылын литературатын эдэр сылдьан үөрэппит. Историк быһыытынан кини Суҥ уонна Үөн династиялар тыйаатырдарын туһунан суруйбута. Кэлин филологияны уонна былыргы устуоруйаны, ол иһигэр Моҕуол Импиэрийэтин устуоруйатын чинчийбитэ.

• Оскар Стиг Викандер (швед. Oscar Stig Wikander, 1908 сыл Атырдьах ыйын 27 күнэ, Норртелье – 1983 сыл Ахсынньы 20 күнэ, Уппсала) – швед индоираниһа, итэҕэл устуоруга, мифология чинчиһитэ, ориенталист, филолог, тыл үөрэхтээҕэ. Санскрит уонна авестия тылын чинчийэн эдэр сэрииһиттэр итэҕэлгэ суолталарын «Der arische Männerbund» (“Арий эр дьонун түмсүүлэрэ”) үлэтигэр көрдөрөр.

• Юдин Вениамин Петрович (1928—1983) – Сталинградка төрөөбүтэ – Хаһаах илин учуонай-востоковеда, педагога, устуоруга уонна филолога. Билим-педагогика дьарыгын уйгуровед быһыытынан 1950 сылга саҕалаабыта. Н. Нариманов аатынан востоковедение Москубатааҕы институтун бүтэрбитэ. Казахстан орто үйэлэрин устуоруйаларын туһунан ыстатыйалар ааптара.

• Закиев Мирфатых Закиевич – 1928 сыл Атырдьах ыйын 14 күнүгэр Татар АССР Ютазин (билиҥҥитэ Бавлин) оруйуонун Зайпы дэриэбинэтигэр төрөөбүтэ. Татарстан өрөспүүбүлүкэтин билимин акыдьыамыйатын чилиэнэ, филология билимин дуоктара, профессор, Татарстан өрөспүүбүлүкэтин билимин акыдьыамыйатын Г. Ибрагимов аатынан тыл, литэрэтиирэ уонна ускуустуба институтун лексикология уонна диалектология салаатын сэбиэдийсэйэ, Аан дойдутааҕы түүр акыдьыамыйатын Татарстаннааҕы салаатын акыдьыамык-сэкэрэтээрэ, Турция лингвистическэй уопсастыбатын чилиэнэ, Л. Н. Гумилев аатынан Евразиятааҕы национальнай университет (Казахстан) Аан дойдутааҕы тюркология киинин президиумун бочуоттаах чилиэнэ, Татар судаарыстыбатааҕы педагогическай университетын бочуоттаах профессора.