Тунберг, Грета
{{{аата}}} | |
Дойдута: |
---|
Грета Тинтин Элеонора Эрнман Тунберг (швед. Greta Tintin Eleonora Ernman Thunberg; 2003 сыл тохсунньу 3 күнэ [1][2], Стокгольм[1]) — Швеция төрүттээх, оскуола оҕото, айылҕа харыстабылын туруулаһар. 15 сааһыттан Швеция Ил Түмэнин иннигэр с плакатом «Климат туһугар оскуола собостуопката» диэн суруктаах тахсаан бырачыастыыр эбит. , Парижтааҕы сөбүлэһии чэрчитинэн климат уларыйыытын утары уталыппакка охсуһарга этэрэ. Кини этэрэ Аан дойду үрдүнэн үгүс сэҥээринии ылан «климат туһугар оскуола собостуопката» уонна «Кэскили кэрэһэлиир бээтинсэлэр».диэн ааттаах киэҥ хамсааһын саҕаламмыта.
Олоҕун кэпсээнэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Грета 2003 сыл тохсунньу 3 күнүгэр Стокгольм куоракка төрөөбүтэ. Ийэтэ Малена Эрнман — швед опера ырыаһыта, аҕата — артыыс Сванте Тунберг.
Грета бэйэтэ этэринэн, климат уларыыйыытын туһунан бастаан 8 сааһыгар истибит, ол эрэн тоҕо ким да ону тохтото сатаабатыттан мунаарар эбит[1].
Грета 11 сааһыгар депрессияҕа киирэн аһаабат уонна саҥарбат буолан хаалбыт. Киниэхэ Аспергер синдрома диэн уонна да атын диагнозтары туруорбуттар. Бу ыарыылара кини Аан дойдуну уонна онно баар кыһалҕалары анааран көрөрүгэр олук буолбуттара диэн бэйэтэ саныыр. Төрөппүттэрэ даҕаны онно сөбүлэһэллэр, ити синдрома туруулаһар уонна быһа-бааччы майгытын кытта ситимнээҕин этэллэр.
2018 сыл ыам ыйыгар Грета Тунберг Svenska Dagbladet хаһыат ыыппыт климат туһунан ыстатыйалар күрэхтэригэр кыайыылааҕынан тахсар. Ол кэннэ кинини кытта Бу Торен диэн айылҕа харыстабылын актыбыыһа билсэр уонна кыыска оскуолаҕа оҕолоро климат уларыйыытын утары собостуопкалары тэрийиэхтэрин сөбүн туһунан өй угар.. Тунберг этэринэн бу санаа Эмиэрикэ үөрэнээччилэрэ оскуоларга буолбут өлөрүүлэртэн куттанан собостуопкалаабыттарыттан үөскээбит. Ол кэннэ бу хамсааһыҥҥа бэйэтин үөлээннээхтэрин сыһыара сатаабыт, ону ким да өйөөбөтөҕүн иһин соҕотоҕун собостуопкалыырга быһаарыммыт.
Экологияны туруулаһыыта
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Грета көҕүлээһининэн климат уларыыйыытын утарар оскуола оҕолоро бээтинсэ аайы бэлиитиктэр уонна бар дьон болҕомтотутн тардаары үөрэхтэрин оннугар уулуссаларга тахсаллар.
Кыыс этэринэн[2] , утарыласпатаҕына өлөн эрэрдии сананар эбит. 2018 сыл ахсынньытыгар уонна 2019 сыл ыам ыйыгар ХНТ генеральнай сэкирэтээрэ Антониу Гутерриш Гретаны кытта көрсөрүгэр бу собостуопкалары өйүүрүн биллэрбитэ.
2019 сыл тохсунньутугар Давостааҕы форумҥа кыттан бэлиитиктэртэн уонна биисинэстээх дьонтон кытаанах соҕус миэрэлэри ылалларын туруорсубута.
2019 сыл олунньу 21 күнүгэр Европа социальнай-экономическай кэмитиэтин мунньаҕар тыл эппитэ [3]. "Goldene Kamera" диэн анал бириискэ тиксибитэ. Онно махтал тылыгар биллиилэх дьонтон климат кириисиһин кытта охсуһарга сабыдыаллыылларыгар ыҥырбыта [4]
2019 сыл муус устарыгар Европа парламенын кытта көрсүүһүүтүгэр климат сатарыйыытыгар уонна айылҕа харыстабылыгар сыһыаннаах үлэни ыыппаккыт диэн сэмэлээбитэ. Ити этиитин истээччилэр биһирииллэрин биллэрэн дохсун ытыс тыаһынан көрсүбүттэрэ.
Эмиэ 2019 сыл муус устарыгар Грета Ватикаҥҥа рим паапата Францисктыын көрсүбүтэ. Экологияны харыстыыр үлэтин иһин паапаҕа махтаммыта. Паапа кыыһы: «Таҥара эйигин арчылаатын. Үлэҕин салҕаа. Инниҥ диэки хардыылан ис!» - диэн алҕыы хаалбыта.
2019 сыл ыам ыйыгар Грета Арнольд Шварценеггери, ХНТ бас сэкэрэтээрин, Австрия бэрэсидьиэнин кытта көрсүбүтэ. Ити көрсүһүү Шварценеггер Парижтааҕы сөбүлэһии туолуутун тэтимирдэр сыаллаах тэрийбит кэмпириэнсийэтин чэрчитинэн буолбута [5].
2019 сыл балаҕан ыйын 23 күнүгэр Грета Нью-Йоркка буолбут ХНТ килиимэккэ аннаммыт мунньаҕар уоттаах-төлөннөөх тыл эппитэ. Онно кини дойдулар салалталарын килиимэт кыһалҕаларын быһаарарга дьулуспаттарын уонна этэллэрэ барыта кураанах куолу буолар диэбитэ. Ону таһынан ыччаты уонна кэлэр көлүөнэлэри таҥнардыгыт диэн буруйдаабыта .
Тунберг толкуйунан дьон айылҕаҕа куһаҕаннык дьайарын билим бигэргэппитэ отучча сыл буолла даҕаны аан дойду бастаахтара тылларынан эрэ миэрэ ылыах буолаллар, ис дьиҥигэр киирдэххэ тугу да гымматтар. Ол кинилэр баар кыһалҕаны аһаҕастык билинэргэ ситэ-хото иликтэриттэн буолар[6].
2019 сыл кулун тутарыгар Швеция парламенын оппозициялыы хайысхалаах Хаҥас баартыйатыттан икки дьокутаата (Йенс Хольм уонна Хокан Свеннелинг[7]) уонна Норвегия парламенын оппозициялыы хайысхалаах Социалистыы хаҥас баартыйатыттан үс дьокутаата (Фредди Андре Овстегорд, Мона Фагерос уонна Ларс Халтбреккен) Нобель эйэ бириэмийэтигэр түһэрбиттэрэ [8][9].
Итини кинилэр килиимэт сылыйыытын тохтоппотохпутуна онтубут сэрии, иирсэн, дьон көһүүтүн төрүөтүнэн буолуо диэн быһаарбыттара[10].
2019 сыллаахха Швецияҕа Сыл бастыҥ дьахтарынан ааттаммыта [11].
Үлэтигэр дьон сыһыана
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Киниэхэ дьон араастаан сыһыаннаһар, ким эрэ сэмэлиир, күлүү гынар, ким эрэ ытыктыыр, улаханнык сэҥээрэр.
Россияҕа
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]2019 сыл алтынньы 10 күнүгэр ВЦИОМ Россия олохтоохтора Грета Тунберга хайдах сыһыаннаһалларын билээри ыйытыы оҥорбута. Онно көстүбүтүнэн кинини сокуоннай саастарын сиппиттэр 37 % билэр эбит. Олортон 40% бырыһыаннара кыыс ыытар үлэтин биһирииллэрин, 27% - сөбүлээбэттэрин биллэрбиттэрэ, 31% киһи синэ биир диэбиттэр.
- ↑ TEDx Talks. School strike for climate - save the world by changing the rules | Greta Thunberg | TEDxStockholm (12 Ахсынньы 2018). Тургутулунна 8 Бэс ыйын 2019.
- ↑ "The Swedish 15-year-old who's cutting class to fight the climate crisis". 2018-09-01. https://www.theguardian.com/science/2018/sep/01/swedish-15-year-old-cutting-class-to-fight-the-climate-crisis. Retrieved on 2019-06-08.
- ↑ Clare Roth. Swedish student leader wins EU pledge to spend billions on climate. Reuters (21 Олунньу 2019).
- ↑ Greta Thunberg Calls Out Celebrities To Face Climate Crisis In Powerful Speech. Тургутулунна 8 Бэс ыйын 2019.
- ↑ Greta Thunberg and Arnie team up to terminate climate change(ааҥл.). Energy Live News (Халыып:TranslateDate/en). Тургутулунна 8 Бэс ыйын 2019.
- ↑ Thunberg, 2019
- ↑ Riksdagsförvaltningen Ledamöter & partier(швед.).
- ↑ Шведская школьница Грета Тунберг номинирована на Нобелевскую премию мира.
- ↑ Шведская экоактивистка Грета Тунберг выдвинута на Нобелевскую премию мира | DW | 14.03.2019(нууч.).
- ↑ Greta Thunberg—Swedish Teen who Inspired School Climate Strikes—Nominated for Nobel Peace Prize(ааҥл.).
- ↑ dpa (2019-03-08). "Schulstreik fürs Klima – Klimaaktivistin Greta Thunberg in Schweden "Frau des Jahres"" (in de). Zeit Online. https://www.zeit.de/news/2019-03/08/klimaaktivistin-greta-thunberg-in-schweden-frau-des-jahres-190308-99-297313.