Бу сирэй Тохсунньу 10 куодун көр

'''Тохсунньу 10''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 10-с күнэ. Сыл бүтүө 355 күн ([[ордук хонуктаах сыл]]га 356 күн) баар.

== Бэлиэ күннэр ==
* {{Флагификация|ХНТ}} — [[ХНТ Генеральнай Ассамблеята|ХНТ Генеральнай Ассамблеятын]] бастакы сиэссийэтин арыллыытын күнэ (1946)
* {{Флагификация|Бенин}} — Вуду күнэ. Бу дойдуга Вуду итэҕэлэ (гбе тылларыгар вуду иччи диэн суолталаах) судаарыстыба ылыммыт итэҕэлэ буолан киэҥник бэлиэтэнэр, онон турист бөҕө кэлэр
* {{Флагификация|Фолкленд арыылара}} — Маргарет Тэтчер күнэ
* {{Флагификация|Багаам арыылара}} — Элбэх баһылаабыт күнэ ({{lang-en|Majority Rule Day}}). Арыыларга 1836 сыллаахха кулуттааһын суох буолбутун үрдүнэн хара тириилээхтэр бырааптара үрүҥ тириилээхтэр бырааптарыттан кыра этэ. 1967 сыллаахха тыҥааһыннаах туруорсуу түмүгэр быыбарга "биир киһи — биир куолас" уонна "элбэх куолас быһаарар" диэн быраабылалар олоххо киирбиттэрэ. Бу дьон санаатын көтөхпүтэ, "биһиги эмиэ тугу эрэ быһаарар кыахтаах эбиппит" диэн санааны бөҕөргөппүтэ, онон түмүгэр 1973 сыллаахха дойду Британияттан тутулуга суох буолбута.

== Түбэлтэлэр ==
* [[Б.э.и. 49 сыл]] — [[Юлий Цезарь]] легионнарын кытары Рубикон үрэҕин туораабыт, [[Рим империята|Рим импиэрийэтигэр]] гражданскай сэрии саҕаламмыт. Сэрии түмүгэр Цезарь диктатор буолбута.
* [[9]] — Ван Ман ыраахтааҕы Халлаан [[Арҕаа Хань династията]] түмүктэммитин уонна кини бэйэтин [[Синь династията]] саҕаламмытын туһунан биллэрдэ диэбит.
* [[1475]] — Молдавия кинээһэ Стефан III 40 тыһыынчалаах аармыйата [[Осмаан Импиэрийэтэ|Осмаан импиэрийэтин]] 120 тыһыынча киһилээх аармыйатын Васлуй аттынааҕы кыргыһыыга урусхаллаабыт.
* [[1696]] — Сибиирдээҕи бирикээс [[Саха Сирэ|Саха уеһын]] уонна [[Дьокуускай|куоратын]] чертежтарын оҥорорго ыйаах таһаарбыт.
* [[1702]] (урукку ааҕыынан 1701 сыл ахсынньы 30 к.) — [[Бүөтүр I]] ыраахтааҕы куччатыллыбыт аатынан илии баттыыры, ыраахтааҕы иннинэ тобуктууру уонна кыһын бэргэһэ устары боппут. Бу иннинэ дьон ыраахтааҕыга сурук суруйалларыгар бэйэлэрин сэнэнэн "Ивашка" иҥин диэн ааттанар үгэстэрэ баара. Чинчийээччилэр бу ыйаахтан Арассыыйаҕа киһи дьоһунун өрө тутуу саҕаламмыта, киһи аҕатын аатын суруйар үгэс олохтоммута диэн сыаналыыллар.
* [[1863]] — [[Лондон|Лондоҥҥа]] аан дойдуга бастакы метрополитен бастакы лиинийэтэ аһыллыбыт.
* [[1870]] — [[АХШ|Америкаҕа]] Джон Д. Рокфеллер Standard Oil диэн [[ньиэп]] хостуур хампаанньаны тэрийбит. Бу хампаанньа биир кэмҥэ ньиэп хостооһунугар аан дойдуга монополист буола сылдьыбыта. Кини арахсыытыгар үөскээбит хампаанньалар [[ExxonMobil]], Chevron, ConocoPhillips уо.д.а. билигин да аан дойдуга саамай улахан ньиэп хостуур тэрилтэлэр ахсааннарыгар киирэллэр.
* [[1901]] — [[АХШ]] [[Техас]] штаатыгар Спиндлтоп диэн улахан [[ньиэп]]тээх сир көстүбүт. Техаска ньиэп түрүлгэнэ саҕаламмыт.
* [[1920 сыл|1920]] — 1919 сыл [[бэс ыйын 28]] күнүгэр баттаммыт Версааллааҕы сөбүлэҥ олоххо киирбит — [[Наассыйалар Лиигалара]] баар буолбут. Саҥа тэрилтэ тохсунньу 16 күнүгэр Парижка бастакы мунньаҕын ыыппыт.
* [[1922]] — Үрүҥ этэрээттэр [[Амма (улуус киинэ)|Амма солобуодатын]] төгүрүктээбиттэр. [[Амма (улуус киинэ)|Амма]] гарнизонугар 382 киһи баара, хамандыырдара — венгр [[Котрус Карл Мартонович|Карл Котрус]]. Осада 4 ый устата буолбут.
* [[1923]] — Үрүҥнэр өттүлэриттэн 250-ча киһилээх, кыһыллар өттүлэриттэн 67 киһилээх [[Төҥүлүтээҕи кыргыһыы]] буолбут. Үрүҥнэр Мэҥэ улууһун киинин [[Төҥүлү]]нү ылаары саба түспүттэр даҕаны үс чаас кэриҥэ ытыалаһыы кэнниттэн чугуйбуттар.
* [[1945]] — [[Туурак тыла|Туурак тылыгар]] ''алтынньы'', ''сэтинньи'', ''ахсынньы'' уонна ''тохсунньу'' ыйдар ааттара уларытыллыбыттар.
* [[1946]] — [[Холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ|ХНТ]] Генеральнай Ассамблейатын бастакы мунньаҕа [[Лондон]] куоракка буолбут, онно 51 судаарыстыба кыттыбыт.
* [[1950]] — [[ССРС]] геология миниистирин бирикээһинэн Саха сиригэр [[алмаас]] көрдүүр сыаллаах ''Амакы эспэдииссийэтэ'' тэриллибитэ. Эспэдииссийэ маҥнай [[Иркутскай]]га кииннэммитэ, 1953 сыллаахха [[Ньурба]]ҕа көспүтэ. Билигин Амакы эспэдииссийэтин сүрүн баартыйалара [[Айхал]]га уонна [[Удачнай]]га бааллар.
* [[1970]] — [[Дьокуускай]]га аан дойдуга бастакы ирбэт тоҥҥо тутуллубут [[Дьокуускайдааҕы ГРЭС|ГРЭС]] үлэҕэ киирбит.
* [[2001]] — [[Бикипиэдьийэ]] бастаан тахсыыта («Нупедия» бырайыак иһинэн). 5 хонугунан туспа [[ситим-сир]] (саайт) буолбут.
* [[2023]] — Саха сирин күүстээх саахыматчыттара -40 кыраадыска таһырдьа түргэн саахымакка турнир ыыппыттар<ref>[https://www.yakutia.kp.ru/daily/27592/4864115/ Экстремальные шашки. В Якутске при температуре минус 40 под открытым небом прошло соревнование между сильнейшими шашистами республики]</ref>.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1908]] — [[Поскачин Роман Михайлович|Роман Поскачин]] — 1943-1958 сылларга [[Дьокуускай]] №2-дээх национальнай орто оскуолатын дириэктэрэ, [[саха тыла|саха тылын]] учебниктарын ааптара, [[РСФСР]] уонна [[Саха АССР]] үтүөлээх учуутала.
* [[1911]] — [[Протодьяконов Гавриил Дмитриевич|Гавриил Протодьяконов]] — аатырбыт артиллерист, [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ|Аҕа дойду Улуу сэриитин]] кыттыылааҕа. [[Аҕа Дойду сэриитин уордьана|Аҕа дойду сэриитин I ст. уордьанынан]], үс [[«Хорсунун иһин» мэтээл]]инэн, [[«Сталинград көмүскэлин иһин» мэтээл]]инэн наҕараадаламмыта. [[Чурапчы улууһа|Чурапчы улууһун]] ытык киһитэ, кини аата [[Алаҕар нэһилиэгэ (Чурапчы улууһа)|Алаҕар]] орто оскуолатыгар иҥэриллибитэ.
* [[1918]] — [[Тепляков Мартын Пантелеймонович|Мартын Тепляков]] (10.01.1918—30.01.1944) — сэрии иннинэ [[Алдан|Алдаҥҥа]] көмүскэ үлэлээбит Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, [[Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа]].
* [[1931]] — [[Кладкин Василий Михайлович|Василий Кладкин]] (27.05.2003 өлб.) — үчүгэй көрдөрүүтүнэн аатырбыт таба иитэр "Томпо" сопхуос дириэктэрэ, [[Социалистыы Үлэ Дьоруойа]]. Дьиктитэ диэн иккитэ Америкаҕа үөрэммитэ, онтон бастакытын — Үлэ Дьоруойун аатын ыла илигинэ.
* [[1935]] — [[Мунхалов Афанасий Петрович|Афанасий Мунхалов]] — РФ норуодунай худуоһунньуга, [[Саха графиктара|график]], [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ|Саха Өрөспүүбүлүкэтин]] (2010) уонна [[Чурапчы улууһа|Чурапчы улууһун]] ытык киһилэрэ (2000).
* [[1945]] — [[Никитина Мария Иннокентьевна|Мария Никитина]] — СӨ үтүөлээх учуутала, РСФСР норуот үөрэҕириитин туйгуна.
* [[1948]] — [[Алексеев Артур Николаевич|Артур Алексеев]] — Саха сирин бэлиитигэ, [[Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтэ|Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин]] X, XI ыҥырыыларын дьокутаата; [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү Сэбиэтэ|Саха ССР Үрдүкү Сэбиэтин]] XII ыҥырыытын дьокутаата; Саха Өрөспүүбүлүкэтин [[Ил Түмэн|Ил Түмэнин]]  I, II ыҥырыыларын дьокутаата.
* [[1951]] — [[Иванов Александр Николаевич, тустуук|Александр Иванов]] — [[көҥүл тустуу]]га [[1976]] сыллааҕы [[Олимпия оонньуулара|Олимпийскай оонньуу]] үрүҥ көмүс призера, норуоттар ардыларынааҕы кылаастаах уонна [[ССРС]] спордун маастара, ССРС 2 төгүллээх көҥүл тустууга чемпиона, 3 төгүллээх призера, [[Дьокуускай ытык дьоно|Дьокуускай куоратын Ытык киһитэ]] (1998), [[Хотугу Сулус (уордьан)|«Хотугу сулус» уордьан]] кавалера (2006).
* [[1961]] — [[Еремисов Михаил Николаевич|Михаил Еремисов]] — сүүрүүк спортсмен, супермарафонец. Биир сууккалаах сүүрүүгэ уонна 100 км дистанцияҕа Арассыыйа элбэх төгүллээх призера. Биир сууккалаах сүүрүүгэ 264 км 400 м көрдөрөн СӨ рекордун олохтообута. СӨ үөрэҕириитин туйгуна, [[Үөһээ Бүлүү улууһа|Үөһээ Бүлүү улууһун]], [[Далыр]] нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина. 

== Өлбүттэр ==
* [[1778]] — [[Карл Линней]] — [[Швеция|швед]] [[ботаника|ботанига]], [[медицина|эмчитэ]] уонна [[зоология|зоолога]], үүнээйилэр уонна хамсыыр харамайдар систематикаларын айбыт киһи.

{{ыйдар}}

[[Категория:Тохсунньу 10]]