Тигр харамай

Тигр (лат. Panthera tigris) — сиэмэх, куоска коруҥэр киирэр кыыл. Уалахан куоскаларга киирэр, пантера биэс костуулэриттэн биирдэстэрэ буолар.«Тигр» диэн «сытыы; түргэн» диэн ис хоһоонтон тахсыбыт.

Куоска көрүҥүн самай улаханнара тигрдар истэригэр көстөллөр. Тигр сиринэн сылдьар самай улахан сиэмэх кыыллар истэригэр киирэр, ыйааһынынан маҥан эһэттэн эрэ хотторор. Тигры тоҕус хоскөстүүтүгэр араараллар, онтон XXI үйэҕэ алтата эрэ тыыннаах хаалбыт. Уопсай ахсааннара 4000—6500 эрэ буолар, ол истэригэр самай элбэхтэрэ бенгальский тигр, уопсай ахсааннарыттан 40% ылар.

XX үйэҕэ Кыһыл киниигэхэ киирэр, России иһинэн уонна да атын дойдулар истэригэр.Сир үрдүнэн кыылы бултуур бобуллар.

Тас көстүүтэ

Тигр дьиикэй куоскалар истэригэр самай улаханнара уонна самай ыараханнара буолар, ол да буоллар хос көстүүлэрэ араас буолаллар. Материктааҕы хос көстүүтэ остравнодааҕылартан быдан улахан буолар. Самай улааппыттара амуркай уонна бенгальскай буолаллар.

Атыырдара 2,3—2,5 м, сорох түгэҥҥэ 2,6—2,9 м. уһун буолаллар кутуругун аахпакка уонна 275 кг, сорох түгэҥҥэ 300—320 кг ыйааһыннаах буолаллар.

Тигр этэ-сиинэ кэтит, уһун, былчыҥнаах, имигэс буолар.

Аһалыга

Айылҕаҕа сүрүннээн туйахтаахтары сииллэр. Ону таһынан кэмиттэн кэмигэр аһылыктара эбисийээнэ, фазан, куобах, рептилия уонна балык буолар.

Тигр биирдэ ылан 30-40 киилэ эти сиир. Улахан атыырдар 50 киилэҕэ диэри эти сиир кыахтар.

Булт

Тигрдар соҕотохтуу бултууллар. Бултуулларыгар икки көрүҥү тутталлар: булду бултааһын уонна тоһуурга кэтэһии. Бастакытын сурун кыһын тутталлар, онтон иккиһин сайын.

Улахан туйахтаахтары хабарҕатыттан хабарҕалыыр эбэтэр моонньун тосту тутар.

Төһө да ыйааһыннаах буоллар 60 км/ч түргүөн сөп, уонна 5 м үрдүгү 9—10 м уһуну ыстаныан сөп.

Атын сиэмэхтэри көрсүү

Тигр бултуур сиригэр ас - үөл пирамидатын чыпчаала буолар, улахан утарылаһыыны көрсүбэт.

Үөрүтүүтүн остуоруйата

Бастакы научнай ойуулааһынын Карл Линней оҥорор «Systema naturæ» диэн үлэтигэр, Felis tigris диэн ааттынан. Хойутуу 1858 сылга нучча натуралист Николай Северцов ойуулур Tigris striatus диэн аатынан. 1867 сылга британскай зоолог Джордж Грей ойуулур Tigris regalis диэн аатынан. 1929 сылтан саҥалаан тигры Panthera көстүүтүгэр кииллэрэллэр.

Тарҕаныыта

Тигр - азиаттан төрүттэх. Төрүт сирдэрэ Дальний Восток России, Иран, Афганистан, Китай, Индия.

Билиҥҥи кэмҥэ тигрдар 14 дойдунан тарҕанан сылдьаллар - Бангладеш, Бутан, Вьетнам, Индия, Индонезия, Камбоджа, Китай, Лаос, Малайзия, Мьянма, Непал, Россия, Таиланд.

Хос көстүүлэрэ

• Амурский тигр
• Бенгальский тигр
• Индокитайский тигр
• Малайский тигр
• Китайский тигр
• Суматранский тигр

Сүппут хос көстүүлэрэ

• Балийский тигр
• Закавказский тигр
• Яванский тигр

Популяция статуһа

Тигрдары сир үрдүнэн тыыннаах хаалларар ситуация катастрофическай диэххэ соп. бүтэһик 100 сыл көрүҥ ахсаана 25 төгүл кыччаата — 100 тыһ. - 4 тыһ. диэри. Ол да буоллар ахсааннара кыччаан иһэр.

хос көстүүлэр	Кыччаабыт ахсааннара	Элбээбит ахсааннара
Амурский тигр	450	540
Бенгальский тигр	1300	2000
Индокитайский тигр	600	1200
Малайский тигр	600	650
Южно-китайский тигр	20	30
Суматранский тигр	400	500
Балийский тигр	—	— (сүппүт)
Яванский тигр	—	— (сүппүт)
Каспийский тигр	—	— (сүппүт)

Ылыллыбыт сирэ

1. Соколов В. Е. Пятиязычный словарь названий животных. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. 5391 назв. Млекопитающие. — М.: Русский язык, 1984. — С. 109. — 10 000 экз. — ISBN 5-200-00232-X.
2. ↑ An Etymological Dictionary of Persian Language. Edited by Mohammad Hasandust. Iranian Academy of Persian Language and Literatute. Tehran, 2004. Vol. 1, p. 358 ISBN 964-7531-28-1 (перс.)
3. ↑ Henry George Liddell, Robert Scott. A Greek-English Lexicon (Abridged Edition) (англ.). — United Kingdom: Oxford University Press, 1980. — ISBN 0-19-910207-4.
4. ↑ 'Tiger' at the Online Etymology Dictionary. Etymonline.com. Дата обращения: 6 октября 2009. Архивировано 18 августа 2011 года.
5. ↑ The IUCN Red List of Threatened Species | accessdate = 2009-10-06
6. ↑ Linnaeus, C. 1758. Syst. Nat. ed. 10. 1.:41
7. ↑ Vladimir Georgievich Geptner,A. A. Nasimovich, Andreĭ Grigorevich Bannikov,Robert S. Hoffmann. 2 // Mammals of the Soviet Union. — New Delhi: Amerind Publishing Co., 1992. — Т. 2. — С. 95. — 785 с. — ISBN 90-04-08876-8.
8. ↑ Van den Hoek Ostende. Javan Tiger — Ruthlessly hunted down. 300 Pearls — Museum highlights of natural diversity (нем.). Дата обращения: 30 августа 2009. Архивировано из оригинала 5 марта 2005 года.
9. ↑ Перейти обратно:^{1 2 3 4 5} Andrew C. Kitchener. The evolution of the tiger. — Cambridge University Press, 1999.
10. и т.д.