Таҥара уонна сатана
Дьон туох эрэ саҥаны айыыны оҥорбуттарыгар сөп түбэһэр, аналлаах аатын үөскэтэн биэрэллэр. Бу аналлаах ааттар саҥа тылы үөскэтэн олоххо киллэрэллэр. Дьон саҥаны айыыны оҥорон олоххо киллэрэн иһэллэриттэн саҥа тыллар үөскээн тахсаллара улахан тутулуктаахтарын биллэрэр.
Вертолету айан, оҥорон көтүппүт кэнниттэн вертолет диэн тылы үөскэтэн аат биэрэн иҥэрбиттэр. Олохтон, саҥаны айыыны оҥорууттан тутулуга суох араас була сатаан оҥоруллубут тыллар мааты үөскэтэллэр уонна хаалан, умнуллан иһэллэр. Тыл үөрэхтээхтэрэ була сатаан оҥоро сатыыр тыллара оҥорор быһыыттан тутулуга суох буоланнар мааты үөскэтэллэр уонна саха тылын буорту оҥороллор.
Дьон өйө-санаата сайдан, тупсан иһиитэ үчүгэйи уонна куһаҕаны бэлиэтиир тыллар уларыйалларын, саҥа үөскүүр тылларынан солбуллан иһэллэригэр тириэрдэр. Өй-санаа саҥа тыллары үөскэтэн иһэрин таһынан эргэ, туттуллубат былыргы тыллары саҥа өйдөбүллээн туһаныыга эмиэ киирэллэр. Туох саҥа, ураты барыта аналлаах ааттаах буоллахтарына табыллар.
Сахалар киһи таҥараларын үөрэҕин хууннар саҥа эрэ саҕаланыытыгар Европаҕа тириэрдэн тарҕаппыттар уонна өй-санаа үөрэҕэр бэйэлэрин “Туох барыта икки өрүттээх” диэн билиилэрин олоххо киллэрбиттэрэ саҥа тыллары, өйдөбүллэри үөскэппиттэр:
1. Христос таҥараны үчүгэй диэн ааттаабыттар уонна киһи бары үчүгэйин барытын анаабыттар. Үчүгэй киһи мөссүөнүн уруһуйдаан, үчүгэй киһи курдук көрдөрбүттэр. Киһи үчүгэйи оҥорор баҕа санаата элбэҕин арыйан өй-санаа үөрэҕэр киллэрбиттэр уонна үчүгэй киһи таҥараны үтүктэн, батыһан дьон үчүгэйи оҥороллорун элбэппиттэр. Бу таҥара үөрэҕэр еврейдэр Иисус диэн ааттаах биллэр киһилэрин олоҕун холобурун туһаммыттара ордук табыллыбыт.
Христос таҥара үчүгэй диэн ааттаммытын кэннэ “Туох барыта икки өрүттээх” диэн этиини тутуһан өйгө-санааҕа куһаҕаны оҥо-рооччу аатын булуу соруга тирээн кэлбит.
2. Сатана диэн үчүгэй өйдөбүлэ суох тылы булан бары куһаҕаннары холбуу ааттааһыны олоххо киллэрбиттэр. Сахалар киһи оҥорор быһыыта табыллыбатаҕына, куһаҕан буоллаҕына туһанар сатана диэн тылларын ылан куһаҕан киһини бэлиэтииргэ анаан туһаммыттар. Бу тыл сахалыы өйдөбүлүн билбэттэриттэн бары куһаҕаны барыларын холбуу сыбаабыттар уонна дьявол, шайтан, иблис диэн эбиискэ ааттары биэрэн иҥэрбиттэр.
Дьявол диэн сахалыы дьаабы диэн тыл буолар уонна куһаҕаны туспа арааран бэлиэтииргэ олус былыргыттан тутуллар. Дьа диэн өй-санаа буоллаҕына, аба диэн абааһы ааттанар.
Үлэни оҥоруу уратыларын үөрэтии сатана диэн саха тыла буоларын арыйарын тэҥэ, куһаҕан суолтата биллэр кыратын быһаарар кыаҕы биэрэр. Ол курдук, үлэ табыллыбыт эбэтэр сатаммыт диэн ааттанар буолуута хайдах оҥорулларыттан уонна онтон туох туһа, барыс оҥоруллан тахсарыттан быһаччы тутулуктанарын, бу сатана диэн тыл биллэрэр.
Сатана диэн саха тыла. Бу тыл үөскээбит төрүтэ туох эмэ үлэ табыллыбата, сатаммата үөскээн тахсарын бэлиэтиирэ буолар. “Сатана баара” диэн этии үлэ чахчы табыллыбатаҕын, барыһы биэрбэтин бэлиэтиир суолталаах.
Сахалар киһи бэйэтэ үчүгэйи эбэтэр куһаҕаны оҥорон кэбиһэрин чуолкайдык билэллэриттэн өй-санаа таҥара үөрэҕин тарҕатааччы үчүгэйи оҥорбутун атыттарга биллэрээри үрүҥ диэн бэлиэтээн ааттыыллар. Өлбүт киһи хара, куһаҕан быһыылары оҥорбутун тута хааллараллар, ахтыы кэмигэр умнан кэбиһэллэр. Киһи үчүгэйи эрэ оҥорбутун ахтаннар үчүгэй элбээн иһэрин үөскэтэллэр.
Бастакы киһи таҥара аата Үрүҥ Аар тойон диэн ааттанар. Бу биллэр киһи үйэтин тухары оҥорбут араас элбэх быһыыларыттан үчүгэйин, аныгы олоххо туһалааҕын талан ылан туһаныыны бэлиэтээн үрүҥ диэн тылы туһаныллар, онтон хара, куһаҕан айыылары оҥорбутун умналлар, хааллараллар. Олоххо үчүгэй, үрүҥ быһыылар элбииллэрэ үөскээн итэҕэйээччилэргэ тарҕанар.
Үлэни оҥоруу табылыннаҕына эрэ туох эмэ туһалааҕы оҥорууга тириэрдэр, ол аата туох эмэ туһалаах оҥоруллан тахсарын дьон үрүҥ диэн бэлиэтээн ааттыыллар уонна салгыы олохторугар, кэлэр көлүөнэлэрин үөрэтиигэ туһаналлар. Үлэ табыллыбытын кэнниттэн атыттар ылан туһанар буоллахтарына сатаммыт диэн ааҕыллар.
Үлэ туһалаах буолан баран өссө сатаннаҕына үлэни оҥорбут киһиэхэ биллэр барыһы киллэрэн туһата улаатыан сөп. Онтон үлэ туһалаах буолан баран барыһы биэрбэтэҕинэ “Сатана баҕайы” буолан итэҕэстэнэн хаалар эбит.
Оҥоруллубут үлэ туһалаах буолан баран барыһы биэриитэ кыаллыбакка хааллаҕына сатаммата диэн этиллэр. Үлэ сатаммакка хаалыытыгар элбэх биричиинэлэр тириэрдэллэр:
1. Атыттар интэриэстэрин тардара кыаллыбатыттан сатаммыта биллибэккэ хаалыыта.
2. Үлэ оҥорууга уустуга уонна эрэйдээҕэ бэрдиттэн оҥоруллар ороскуотун саппата буолар.
3. Барыһы кыайан биэрбэтэ эбэтэр олус кырата ааҕыллар.
Сахалар үлэһит сатабыллаах буоларын сөбүлүүллэр, үлэ табыллан баран өссө сатанарын ирдииллэр, ол аата оҥоруллубут үлэ ханнык эрэ барыһы оҥорооччуга биэрэр буолара табыллар. Сатабыллаах буор куттаах киһи диэн оҥорбут үлэтэ табыллан, сатанан барыһы биэрэр буоллаҕына этэллэр.
“Сатабыллаах саһыл саҕалаах” диэн өс хоһооно үлэни сатабыллаахтык оҥорор киһи ол үлэтиттэн биллэр барыһы ылан туһаны таһаарынарын биллэрэр.
“Сата таас” диэн таҥараҕа тэҥнэнэр таас баар буола сылдьыбыта киһи үлэни сатабыллаахтык оҥорор буолууга олус өр кэмнэргэ, таҥара үөскүөр диэри уһун кэмҥэ үлэлээн, эрэйдэнэн үөрэммитин, этин-сиинин элбэхтик хамсатан, эрчийэн үөрүйэх оҥорон буор кутун үөскэтиммитин уонна сайыннарбытын быһаарар.
“Сатаабат сата баһын тардар” диэн өс хоһооно сатаабат киһи сыыһа-халты туттунарыттан, үлэни табан оҥорботуттан улахан куһаҕаны оҥорон кэбиһэрин биллэрэр.
Ситэ оҥоруллубакка, бииргэ холбоммокко сылдьар бытархайдар сатаҕайы үөскэтэллэр. Бүппэтэх, ыһыллаҕас үлэ сатаҕай диэн ааттанар. (1,391).
Сатаан диэн тыл атыыга-эргиэҥҥэ ордук табыллан сөп түбэһэр. Табаары булан, сатаан атыылааһын байыыны үөскэтиэн сөп. Үлэ син табыллан, сөп түбэһэр буолан баран оҥоруллубут мал атыыга кыайан барбакка хаалыыта сатаммата диэн этиллэр.
Арҕааҥҥы омуктар саха тылын сүрүн өйдөбүлүн билбэттэриттэн сатана диэн тылы олус куһаҕан курдук санааҕа киирэн сылдьаллар. Сахалар туох эмэ табыллыбатаҕына, сатамматаҕына “Сатана баара” диэн этиини улаханнык эстибэккэ-быстыбакка эрэ туһаналлар.
Өй-санаа икки аҥы арахсыыта хаһан баҕарар үөскээн тахсан иһэр. Тугу эмэ “үчүгэй” диэн быһаардахха, ханнык эрэ куһаҕан баар буолара табыллар. Христос таҥараны үчүгэй диэн быһаарыы утары өттүгэр ханнык эрэ куһаҕаны булууга тириэрдэр. Арҕааҥҥы таҥара үөрэхтээхтэрэ саха тылын билбэттэриттэн сатана диэн тылы ылан куһаҕаны бэлиэтииргэ сыыһа тутта сылдьаллар.
Сахаларга сатана диэн тыл туох да куһаҕан өйдөбүлэ суох, барыһы эрэ биэрбэтэ диэн хом санааны биллэрэр суолталаах. (2,83).
Туһаныллыбыт литература.[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
1. Афанасьев П.С. Саха тылын быһаарыылаах кылгас тылдьыта. – Дьокуускай: Бичик, 2008. – 680 с.
2. Каженкин И.И. “Туох барыта икки өрүттээх”. Үрүҥ Аар тойон таҥара үөрэҕэ. – Дьокуускай: “Ситис”, 2024. – 104 с.