Сочи

Sochi (ааҥл.) Сочи (нууч.)
М. К. Аммосов аатынан Хоту-Илиҥҥи федеральнай университет, КФЕН. «Тёплое» күөл
Coordinates
Coat of Arms	Flag
Дьаһалта ыстаатыhа
Федерал субъект In jurisdiction of Киин куорат of	Краснодаар кыраайа Краснодаар кыраайа Краснодаар кыраайа
Local self-government
Charter
Municipal status	Сочи куорат уокуруга
Баһылык	Пахомов Анатолий Николаевич
Representative Body
Иэн
Иэнэ	n/a
Олохтоохторо
2002 Census - Rank - Чиҥэ	n/a n/a
Устуоруйата
Тутуллубута
Атын информация
Почта кода
Телефон кода	+7 4112
Официал ситим-сирэ

Сочи

Сочи, Арассыыйа Краснодар кыраайыгар баар куората. Хара байҕал кытылыгар турар курорт-куорат.

Сочи-Арассыыйа биир саамай улахан куората, улахан транспорт киинэ, аны Арассыыйа хара муора кытылын бөдөҥ экономическай уонна культурнай киинэ.

Официальнайа суох Россия сайыҥҥы, соҕуруу уонна курортнай «киин куората» диэн ааттанар. 2012 сыллаахха сурунаал Сочига дойдуга бизнеһи салайарга бастыҥ куорат буоларын билиммитэ.

2007 сыллаахха Сочи XXII Олимпийскай оонньуулар киин куоратынан талыллыбыта. Балаҕан ыйын 15 күнэ 2009 С. Сочи аан дойду олимпийскай куораттарын аан дойдутааҕы сойууһугар киирбитэ. Куорат уонна кини инфраструктуратын сайыннарыыга Олимпиадаҕа бэлэмнэнии кэмигэр 500 млрд солкуобайы ороскуоттаабыта.

2018 сыллаахха футболга аан дойду чемпионатын матчы ылбытым.

Этимология

1869 сыллаахха тэриллибит олордуу Сочи диэн ааттаммыта.

Сочи аата Сочи куорат киин оройуонугар хара муораҕа түһэр куоратыгар уонна өрүскэ киирэр.

Топонима (и, онно сөп түбэһиннэрэн) араас ааттарынан буолаллар: Сочи, Сопа уонна Мутуки; Саша, Садша уонна Зутша; Сочи, Саша; Сочи, Саша уонна Сописа; Сфеша (өрүс) уонна Саша (шапсугский вариант); Шаша; Саха, Мутал уонна Саша, Саша. Х. С. Бгажбатын бигэргэтэринэн, убха өрүс аата АХШ диэн, абхазтыы- Шайдачыы диэн суолталаах. Ол гынан баран, аан бастаан олохтоох ааттар (этнонимнар) 1641 сыллаахха Садше диэн биис ууһа (тюрк. Sadoshe), таска мутук бииһэ (Susa) ахтыллар.

Валуйскай В. М. садша уонна судьуйа аатын ааттатар: шлабистага- Р. Сочига уҥа кытылга, арыый үрдүк (Бүлүү өрүс уҥа кытылыгар); Р. Хоккаева (үрүйэ өрүс уҥа салаата); Р. Сочопа эбэтэр Соппоп (сытыйыы); аул Арлана-Соппоп уонна Бзгуга. Флавий Ариан 137 с. билиҥҥи Р. Сочига масаитика өрүһү ааттыыр, оттон В. в. Массетика өрүскэ турар, бу кэмҥэ биһиэхэ билиҥҥи р. ааттарыттан ордук былыргы ааттаахтара. Сочига биһиги «ма» уонна «саити- сети») икки төрүттээхпит быһыылаах уонна иккис төрдө «Сочи»топонимы кытта олус дьүөрэлэһэр. Бу түмсүү өссө толору буолуоҕа, Латинскай алфавитыгар «ч» диэн дорҕоону бэлиэтииргэ аналлаах буукубата суох ааҕыахха уонна «Т» (ср- тан тахса тылдьытыгар «тч»диэн тылга аналлаах ср- тан) ыйыллыан сөп. Бу бастакы сорҕото «ма» аат адыгейскай уонна өлөрүөхсүттэр миа (маа) — «яблоня».

Сочи уонна Садша үгүс историческай истиилинэн туһаныллар. Ушбу расшуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ривоят қилинади. Бу Сочига тылбаас суох эрээри, кини синонима» садша«,» байҕал «уонна» муора кытылыгар «суолтаҕа эмиэ олус чугас. Бу тиэрмин ыраах айаҥҥа, «садша» удьуорун (муора кытылыгар олорор) омугун аатын ааттатарга, ааттатарга төрүт тирэх буолла диэн санаа баар. Бу» садша " Этноним XIX үйэ ортотугар уларыйбыта.; хаста да Кавказ сэриитин бүтүөр диэри дьарыктанар садзов (джигеттар) абазинскай биис уустара (1864) уонна Сочи үрэхтэр икки ардыларыгар байҕал уонна Гаграма үрэхтэр икки ардыларыгар олохсуйан, «сше»-«муора»-«муора»). Сочига уонна Сочига ааттара эмиэ убха «Саша» диэн абазинскай вариана эмиэ ол иһигэр «муора аттыгар олорор»диэн суолталааҕа. Бу Саша - Сочига өрүс уонна уус- Маайа бөһүөлэгин аата бэриллибитэ.

Ш. Д.Инал- ИА Сочига абхазтыы Сочига швач быһыытынан иһиллэр уонна ити кини тус бэйэтин эбэтэр төрүт аатын сүтэрэр диэн сэрэйэр. Ол гынан баран, абхазтар абхазтар Абхазия ашвуа уонна ашва диэн ааттыыллар, ол аата абхазтар «абхазина»диэн суолтаҕа шва төрдүн-швачу көрөбүт. В. М. Валуйскай диэн сочинскай кыраайы үөрэтээччи саныырынан, Абхазия уонна Абаай арыыларыгар, үрэхтэр, сэлиэнньэ бүтүүлэригэр майгынныыр. «Чэй» диэн тыл суффикс суолтатын (миэстэтэ) ылла быһыылаах. Ол курдук Адыаччы тылыгар чапэ тыла «миэстэ»диэн өйдөбүллээх. Оннук түбэлтэҕэ абхаз Швачата «абазин миэстэтэ», оттон өрүстэргэ — «өрүс (хочо) абазин " диэн өйдөбүллээх. К. А. Гордон Сочига XX үйэ саҥатыгар Сочига г. Г. Москвичка ыйынньыга (1912 с.), билиҥҥи Ул. Кубанскай улэтин миэстэтигэр Абазинскай улэтин көрдөрбүтэ, оттон Этноним абаза-абаза өлбүтүн учуоттаан, ол аата «уу аттыгар олорор» (муора кытылыгар) диэн өйдөбүлгэ тиийэбит. Икки араас, ол гынан баран, өр кэмҥэ ыаллыы олорбут омуктар төрөөбүт тылларыгар тылбаас наада, историческай этнография уонна тэҥниир лингвистика ньымаларын таба туһаныы, бу топонимнары хара муора кытылыгар булуу ньымаларын сөпкө туһаныы туһунан этэр кыах суох. Хан- Гириэй, черкесс биистэрэ уонна аҕа уустара ааттарынан сашкор- Сашкор, соҕуруу Ордан олорор сашкор биистэр төрүттэрин туһунан ахтар. Саха этнограф уонна историк Ш. Б. Ногомов Уруйдаан- айхаллаан Инал кинээстэрин төрүттэрин туһунан кини хара муора кытылыгар Кабардаҕа кэлбитин, ону ордук арчылаан, дуобат туһаммытын туһунан суруйбута. Л.И. Лавров ити ааттары Абхазия кинээстэрин кытта сибээстиир. Тэҥнээн эттэххэ, О. Д. А. Инал- ИП Сочига, Лавров төрөөбүт- үөскээбит дойдуларын ааттарын оннунан хаалларар кыаҕын туһунан бедуха Лакшо алааһын туоһута бедуха Лакшо алааһын туоһута: хамышевцев (хампа) уонна черченеев (чеченай) уонна онтон да атыттар, урут Сочи тулатыгар олорбуттарын туһунан туоһута. Хам- түм общество туһунан, миэстэтигэр. Хосторо, 1835 с. Ф. Ф. Тунун суруйбут. Ахун дооратовскай картатыгар (1911 с.) Хамыш- ох диэн ааттаах этэ. Сочига Чеченай уонна абхазо Абхазия этнонима мунньахтарыгар эмиэ болҕомтобутун уурабыт: Шашач (Швач) уонна Ахшчига. Параллелы аҕалбыт Сочига этнонимическай тирэх буоларын өссө төгүл бигэргэтэллэр.

М. К. Терешев этимологияны интэриэһиргиир. Сочига хакучинныы Шачат, шапсугскайдыы-дуобат диэн ааттанар. Онуоха хакучин вариана Терешев өлөрбүт тылларыттан ылан тылбаастаан ааҕар: ше «голово», чэ «продавай«, ол эбэтэр» голову продавай «эбэтэр» голову продавай «эбэтэр»голову (людей) атыылыыр миэстэтэ", онуоха чэ уонна хакучинскайдыы "атыылаа". Шапсуг вариана топонима — дуобат диэн тылбаастанар: өлөртөн. ше» төбө " уонна бэргэһэ. моой» атыылаа"; ол эбэтэр «төбө (дьон) атыыланар сирэ". Маннык аат үөскүүрүн усулуобуйалара хара муора кытылыгар XIX үйэ саҥатыгар диэри баар буолбута историческай чахчыларга сөп түбэспэт.

Валуйский сведения из статьи Ш. Чухо в сочинской газете» Красное знамя " от 27 марта 1960 г. о том, что одна из формы названия р. Сочига — Сшчье (в исторических награвлений). Ш. Чухо туоһулуурунан, АХШ урукку диалектыгар «быраат», ким — «суох», ол аата «притоката суох өрүс»диэн өйдөбүллээх. Ол эрээри маннык тылбаас «норуот этимологияларын»холобуругар сыһыаннаах. Шапсуг диалегыттан тылбаастаатахха, шапсуггскай ааттартан эмиэ тирэҕириэххэ наада: Ахш- ше, дуобат, Сфеша. Эбиитин Сочи өрүс уҥа салаата киэҥ хочолоох, Хлудовскай үрүйэтэ (Шлабистаг), атыттар тустарынан этэ да барыллыбат (Ац, Агва, Ушха, Ажек уо. д. А.). М. В. Валуйскай Сочи аата Адыаччы диэн ааттаах ат сүүрүгүн аата (дорҕоон түһүүтүгэр олоҕурбут) сыыһа өйдөбүл тэнийбитин туһунан эмиэ сыыһа өйдөбүл тарҕаммыта биллэр. скачкалар — шыгъачь), бу иннинэ Сочи өрүс хаҥас салаата киэҥ нэлэмэн сиргэ олороллор. И. А. Шахишвили Сочи аатын 1939 с. Грузиннааҕы «пихта»диэн тылбаастаабыта. 1956 с. Анчабадзе уонна Бгажба аата грузинныы сопхуос аата грузинныы " пита» диэн ааттаммытын да иһин, өлөрбүт биис ууһун омугун этническэй диэн ааттанар шадача диэн этиллэр. Валуйский в 1966 г. анчабадзе и Х. С. Бгажбой, адыгин варианнарыгар үлэлэтэн, Сочи географическай тиэрминин, бастатан туран, өлөрбүт омуктарын ааттарыттан (бэйэтин тылын бэйэтэ туспа грамматическай строфалаах) таһаарыылаах, үгүс автордар Саша, Саша, Шаша, Саша, Садша, Шадач диэн ааттыылларын бигэтик бигэргэттэ.

«Сочига» диэн тыл этимологията аадыыстан тэрилтэ оҥороллор, ол аата — даря, биһириибин. Адыг тылыгар фонетическай уларыйыы суох буолбута. Шапсуга уонна бу күннэргэ Сочи куората Шъачэ диэн ааттанар.