Саха сирин эмтээх отторун харыстааhын то5о наадалаа5а

Киирии

Саха сиригэр тустаан эмтээх оттору харыстыыр ханнык да үлэ ыытыллыбат. Онон туһанан, эмтээх оттору көрүүтэ-истиитэ, хонтуруола суох көҥүл хомуйуу онон эргини өрөгөйдөөн турар. Өссө, саамай кутталлааҕа, эмтээх отторбут тас дойдуларга таһыллан хаалыахтарын сөп. Кэнники кэмнэргэ «мумие», таба муоһа таһыллан ырааттылар. Эмтээх отторбут олохтоох дьоҥҥо туһалаабакка бүтэн хаалыахтарына, кыраныысса таһыгар эмп буола кубулуйдахтарына, бу билигин эмп-том аҕыйаабыт кэмигэр — улахан иэдээн. Манна эбии биһиги оппут-маспыт бытаннык үүнэрин, кыайан чөлүгэр түспэтин эбэн кэбиһиҥ. Оттору көрөн билбитиҥ таһынан, хайа кэмҥэ хайдах быһыылаахтык уонна Айылҕаҕа хайдах сыһыаннаһан хомуйары, дьаһайары, уурары билиэххэ, сатыахха наада. Маны таһынан хас биирдии ыарыыга эмп хайдах сиэрдээхтик-туомнаахтык, кистэлэҥнээхтик, ханнык тылы-өһү саҥаран оҥоһулларын билиэххэ наада. Саха сирин олохтоохторугар Саха сирин үүнээйилэрэ ордук туһалыыллар. Дьэ ол иһин биһиги эмтээх сырьебут, атыы-эргиэн малыгар кубулуйан, аҕыйах сылынан бүтэн хаалара — кэлэр көлүөнэлэргэ иэдээннээх суол. Биллэн турар, киһи барыта сайын төрөөбүт дойдутун күндү бэлэҕин: араас витаминнаах отоннору хомуйара, уурунара, билэр эмтээх отторун хомуйан хаһаанара, туттара саамай сөптөөх, сиэрдээх быһыы. Киһи барыта төрөөбүт Айылҕатын оҕото буолар. Онон хас биирдии олохтоох киһи Ийэ Айылҕатын харысыһыахтаах, кини баайын-дуолун суох оҥорордуу хомуйар, ыскайдыыр, эргинэр дьону утары охсуһуохтаах. Кыыллыйбыт үс-тугас дьон быһыытын үтүктүө суохтаах, хата, бары ньыманан бопсуохтаах. Кондаков Владимир Алексеевич. Добун халлаан быыһын сэгэтэн. Дьокуускай к. 1993 с.. Саха сиригэр араас эмтээх үүнээйилэри от ыйыгар хомуйаллар, хаһааналлар. Эмчиттэр олус сөбүлээн хомуйар үүнээйилэринэн Сир сыта буолар.

Сир сыта, боҕуроскай от

Бу Аар Айылҕа сир дьонугар үчүгэйин эрэ аҕаларга анаан үүннэрбит, элбэх үтүө дьайыылаах, эмтиир-томтуур, ырааһырдар-чэбдигирдэр, үөрдэр-көтүтэр, үтүө санааны үксэтэр, олус үчүгэй сыттаах, көрүөхтэн кэрэ көстүүлээх көбүөр курдук тэлгэнэн үүнэр, киһи Кутун-Сүрүн долгутар дьикти үүнээйи буолар.

Сир сыта үүмүт сиригэр сырыттахха, киһи Аар Айыылар ситимнэригэр түргэнник киирэр, ол эбэтэр кини Үрдүк, үтүө эйгэ – космическай ситимнэригэр киллэрэр.

Сылайан, бүөлэнэ сылдьыбытыҥ барыта ааһар, буруо буолан көтөр, сиик буолан симэлийэр, туман буолан сүтэр. Уоскуйан үчүгэй санаалар, толкуйдар кэлэллэр. Сайын хомуйан, хатаран, холбуйаҕа уура сылдьар сир сыта оккуттан кыһын кэмнээн ылан дьиэҕэр уматтаххына, сүрдээх үчүгэй сыт тахсар. Тула өттуҥ барыта тупсубут курдук буолар. Урут өйдөөн көрбөтөххүн көрөҕүн, иситибэтэххин истэҕин, өйдөөбөтөххүн өйдүүгүн, кэрэни кэрэхсиигин. Киһи Аан Дойдуга үчүгэй, үрдүк, үтүө баарыгар эрэлэ күүһүрэр, туох эрэ кэрэни айыан, оҥоруон баҕарар. Ити сир сыта от, киһи Салгын Кутун үрдүкү араҥаларын ыраастааһына, эмтээһинэ, чэгиэрдиитэ уонна күүһүрдүүтэ буолар. Буор кут ыарыыларын эмтииргэ олус туһалаах. Төбө, сүрэх, ньиэрбэ, күөмэй, тыҥа, куртах, оһоҕос ыарыыларарыгар, тирии, айах бааһырыыларыгар, тымныйыыга, сөтөллүүгэ, бопторор ыарыыга, утуйбат буолууга барытыгар көмөлөһөр, үтүөрдэр. Дьайы, куһаҕаны тэйитэргэ, арыгыны эмтээһиҥҥэ Буор Куту, Салгын Куту ырааһырдар, бөҕөргөтөр. Куту-Сүрү күүһүрдэр дьайыыта туһалыыр. Сир сыта от Үрүҥ Аар Тойон Орто Дойду дьонугар «ырааһырыҥ, үүнэ сайда туруҥ» диэн анаан ыыппыт күндү үүнээйитэ буолар.

Эмтэнии

Эмтэниигэ:

-10 грамм хаппыт оту 1 курууска ууга оргутан, 1 улахан луоскунан күҥҥэ 3-4 төгүл иһиллэр.

-1 кымаах оту 500 мл итии ууга көйөрөн, сойбутун кэннэ сиидэлээн ылан ыстакаан аҥаарынан күҥҥэ 3-4 төгүл тымыр ыарыытын (атеросклеһу) сэрэтэргэ иһиллэр.

-1 кымаах мэлиллибит оту 1 Ыстакаан итии ууга көйөрөн 1-дии улахан луоскунан күҥҥэ 3-4-тэ иһэн куртах быһыта тутан ыалдьыытын, искэ салгын хаайтарыытын эмтииллэр. Итинник бэлэмнээн быар искэнин (опухоль), үөс тахсар быаларын уонна ноор ыарыыларыгар туһаналлар.

Сир сыта от сыттыын, амтанныын үчүгэйиттэн, эмтэнэр киһи астынан, дуоһуйан туран иһэр. Бу от эмтиир дьайыыта сымнаҕас уонна олус туһалаах.

Источник

Аар Айылҕа эмтиир күүһэ. Ав. Яковлева, М. Мохова, Т. Тимофеева. Дьокуускай 2009.

Толордо

ХИФУ СТО-16 2 куурсун устудьуона Егоров.С.