Сарыкамыш күөл

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Навигацияҕа көс Көрдөбүлгэ көс

Сарыкамыш күөл

Сарыкамыш күөл(Сарыкамыш;туркм.Sarygamys koli, узб. Sariqamish koli, Сарикамиш кули) - Туркменияҕа уонна Узбекистаҥҥа, быһа холоон, Каспискай уонна урукку Аральскай муоралар икки ардыларыгар, Сарыкамышскай котловина киин өттүгэр сытар аһыы туустаах уулаах күөл. Күөл, хотугулуу-арҕаа өттө Узбекистан киэнэ, онтон атын өттө Туркмения киэнэ. Сарыкамыш күөл аата түүрдүү тылтан, "саһархай хомус, тростник" диэн тылбаастанар. Күөл, Сарыкамыштааҕы улахан оҥхой киинигэр сытар. Кини иэнэ куруутун уларыйа турар уонна Хорезмскай оазистан коллекторнай уу төһө киирэриттэн тутулуктаах. 1977 с. күөл ньуурун иэнэ - 1500 км.кэриҥэ этэ. Уутун тууһа, быһа холоон, 7%. Сыл аҕайы күөлгэ 4 кб.км.тиийэ уу киирэр.1985 с.уу үрдүн иэнэ 3200 кб.км.тиийэ улааппыта. Күөлгэ уу таһыма уларыйара арыый тохтообутун кэннэ, уу тууһа үрдээбитэ, 15-20% буолбута. "Узбекистан национальнай энциклопедията" кинигэҕэ сурулларынан, күөл уһуна - 30-40 км. Күөл хотуттан соҕуруулуу-илин диэки уһаты хайысхалаах уһаты тардыылаах. "Словарь современных географических названий"(2006) кинигэҕэ, күөл дириҥэ ортотунан - 8,2 м.тэҥнэһэр диэн суруллубут. Илин кытылын диэки ордук дириҥиир. Саракамыш котловинатын түгэҕэ саамай намтыыр сиринэн - муора таһымыттан 40,5 м.аллараа сытар. Саракамыш күөл, арҕаа өттүгэр туруору кытыллаах. Илинтэн, күөлгэ, коллектор-канал түһэр. Ол коллекторынан Сүрүн Дарьялыкскай уонна Озёрнай коллектордар уулара күөлгэ киирэллэр. Илин кытылыгар, сир аннынааҕы сылаас(+20°диэри) минеральнай уулар тахсар сирдэрэ баар. Күөл хас да төгүл, Амударья уута киирбэтиттэн сүтэн баран,төттөрү баар буолбута. Амударья өрүс сүнньүн уларытан Араал муоратыгар түһэр буоллаҕына, күөл куурар. Амударья уута, бүтэһик төгүлүн 1878 с.уу ылыытын кэмигэр котловинаҕа киирбитэ. 1960-ус сыллар саҥаларыгар Сарыкамыш күөл коллекторнай, дренажнай ууларынан туолбут. Ол уулар Дарьялык коллекторынан кэлбиттэр. Сарыкамыш күөлгэ араас балыктар, ол иһигэр, сазан, сом, змееголов бааллар. https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%BE https://meros.uz/ru/object/sariqamish-koli