Бу сирэй Польша куодун көр

{{Infobox Country
|native_name                 = Rzeczpospolita Polska
|conventional_long_name      = Польша Өрөспүүбүлүкэтэ
|common_name                 = Poland 
|flag_border                 = Flag of Poland corrected.svg
|image_flag                  = Flag_of_Poland.svg‎ 
|image_coat                  = Herb Polski.svg
|image_map                   = EU-Poland.svg
|map_caption                 = {{map_caption |region=on the [[Europe|European continent]] |subregion=the [[European Union]] |legend=European location legend en.png}}
|national_anthem             = ''Mazurek Dąbrowskiego''<center><br /><br>[[File:Mazurek Dabrowskiego.ogg]]
|national_             = ''See: [[unofficial mottos of Poland]]''
|official_languages          = [[Поляк тыла]]
|capital                     = [[Варшава]]
|latd=52 |latm=13 |latNS=N |longd=21 |longm=02 |longEW=E
|largest_city                = [[Варшава]]
|demonym                     = [[Поляктар]]
|government_type             = [[Парламент өрөспүүбүлүкэтэ]]
|leader_title1               = [[Президент]]
|leader_title2               = [[Премьер-министр]]
|leader_name1                = [[Анджей Дуда]]
|leader_name2                = [[:en:Mateusz Morawiecki|Матэвуш Моравецки]]  
|accessionEUdate             = 1 ыам ыйа 2004
|EUseats                     = 54
|area_rank                   = 70th
|area_magnitude              = 1 E11
|area_km2                    = 312679
|area_sq_mi                  = 120,726 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|percent_water               = 3.07
|population_census         = 38, 533, 299 
|population_census_rank = 34rd
|population_census_year      = Ахсынньы 2012
|population_density_km2      = 123
|population_density_sq_mi    = 319.9 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|population_density_rank     = 83rd
|GDP_PPP_year                = 2007 (IMF)
|GDP_PPP                     = $620.9 миллиард
|GDP_PPP_rank                = 20th
|GDP_PPP_per_capita          = $16,600 (2007)
|GDP_PPP_per_capita_rank     = 49th
|GDP_nominal_year            = 2007 (IMF)
|GDP_nominal                 = $420.321 миллард
|GDP_nominal_rank            = 21st
|GDP_nominal_per_capita      = $11,693 (2007)
|GDP_nominal_per_capita_rank = 47th
|HDI_year                    = 2005
|HDI                         = {{increase}} 0.870
|HDI_rank                    = 37th
|HDI_category                = <font color="#009900">high</font>
|sovereignty_type            = История
|established_event1          = [[Христианнааhын]]
|established_event2          = [[Иккис Польша Өрөспүүбүлүкэтэ]]
|established_date1           = 14 муус устар 966
|established_date2           = 11 сэтинньи 1918
|currency                    = [[Польша злотыйа|Злоты]]
|currency_code               = PLN
|time_zone                   = [[Central European Time|CET]]
|utc_offset                  = +1
|time_zone_DST               = [[Central European Summer Time|CEST]]
|utc_offset_DST              = +2
|cctld                       = [[.pl]]
|calling_code                = 48
|image_map3=Польша_картата_сахалыы_тылынан.jpg}}

'''Польша''' (''[[Поляк тыла|пол.]]'' '''Polska''',; ''Польска''), официальнай аата '''Польша Өрөспүүбүлүкэтэ'''
(''[[Поляк тыла|пол.]]'' '''Rzeczpospolita Polska'''; ''Жэчпосполита Польска'') — [[Илин Эуропа|Илин Эуропаҕа]] баар дойду.

Атын дойдулары кытта кэккэлэһэр:
хоту - [[Балтик байҕал]], [[Россия|Россиялыын]] ([[Калининград уобалаһа]]) уонна [[Литва|Литвалыын]],
илин –  [[Беларусь|Беларусьтуун]] уонна [[Украина|Украиналыын]],
соҕуруу – [[Чехия|Чехиялыын]] уонна [[Словакия|Словакиялыын]], 
арҕаа –  [[Германия|Германиялыын]].

Польша уопсай иэнэ 312,679  км<sup>2</sup><ref name=CIAWFBook>{{CIA World Factbook link|pl|Poland}}</ref>, Уопсай иэнинэн 77-с улахай дойду буолар. Нэһилиэнньэтэ 38,5 мөл. киһи. Улахан аҥара куораттарга олороллор, Варшава, Лодзь, Краков.

Дойду национальнай структуратын, чуолаан, иккис аан дойду сэриитин (Холокоста) уонна сэрии кэннинээҕи уларытыылары уонна немецкэй, Польша нэһилиэнньэтин, ону сэргэ государство этническэй политиката. Официальнай статистика көрдөрөрүнэн,кэнники икки сылга Чечняттан хас да тыһыынча тэскилээччи ылылларыттан ураты, Польшаҕа бэлиэтэммит. Польша сокуоннарынан тэскилээччилэр статустара дойдуга баар, ол гынан баран хамнас кээмэйин, судаарыстыбаттан да социальнай пособиены ылбат, дойдуларыттан тэскилээбиттэри хааччыйыы аан дойдутааҕы уонна олохтоох гуманитарнай уонна аһымал тэрилтэлэргэ ылар. Онон дойдуларыттан тэскилээччилэргэ үксэ транзит буолар эбит.<ref>[https://andnowpleasure.ru/blog/citizenship/poland/ Польша гражданствотын ылыы ньымалара]</ref>

== Историята ==
И вот легенда, Польша заснаня. Үс бырааттыылар: Лях, Рус уонна Чех. Сырдыкка сирдээбиттэрэ эрээри, биирдэ эмэ арахсыбыттара .Лях хонуу устун өр сылдьыталаата да, дуплопаттан маска кэтиллэ түстэ. Дупаҕа белый Өксөкүлээх (билигин Польша гербэтигэр), онон кини онно уйаламмыт куораты ''Ҕнезҥо'' (Польша бастакы киин куората) олохтообута.

Польша диэн дойду аата бастаан 966 сыллахха официальнайдык туттуллубута. 1569 сыллахха [[Литва]]ны кытта олус күүстээх союз тэрийбитэ. 1795 сыллахха  үс дойдуга бытарыллыбыта.
Бастакы аан дойду сэриитин кэнниттэн суверенитетын төттөрү ылбыта, уонна [[Аан дойду иккис сэриитэ|Аан дойду иккис сэриитигэр]] эмиэ сүтэрбитэ. Аҕыйах сыл буолан баран Польша народнай өрөспүүбүлүкэтэ буолбута, [[ССРС]] хонтуруолугар баар Илин блок састаабыгар киирбитэ.

1989 хомуньуустуу дойду буолан бүппүтэ уонна либеральнай демократия олохтоммута. 2004 сыл ыам ыйын бастакы күнүгэр [[Европа Сойууһа|Европа Сойууһун]] састаабыгар киирбитэ. Билигин ону тэҥэ [[НАТО]], [[ХНТ]] уонна [[ВТО]] организациялар чилиэнэ буолар.

== География==
Польша территорията [[Балтик байҕал|Балтийскай муораттан]] [[Карпат хайалара|Карпат хайаларыгар]] дылы дэхси сир буолар. Ол дэхси сир иһигэр сир илинтэн арҕааҕа дылы араастык уларыйар.

Польшатааҕы Балтия кытыла сүнньүнэн көнө, ол гынан баран [[Гданьск]] уонна [[Шечин]] куорат аттыларыгар буухталардаах.  Байҕал кытыытыгар араас сиэ кумахтар, дюналар уонна араас күөллэр бааллар. Ол күөллэр уруут муора сорҕото эбиттэр, билигин муораттан быһыллыбыттар. Сороҕор оннуктары лагууна диэн ааттыыллар. Шечин лагууната арҕаа [[Германия]] кыраныыссатын аттыгар баар, онтон [[Висла]] лагууната [[Арассыыйа]] [[Калининград|Калининградын]] кытары кыраныыссалаһар. Висла - Польша олус уһун өрүһэ - Висла лагуунатыгар уонна Балтия муоратыгар сүүрэн түһэр.

Дойду хотугулуу илин өттө олус хойуу тыалардаах, нэһилиэнньэтэ аҕыйах уонна тыа хаһаайыстыбатын уонна араас промышленнай ресурсалара суох. 

Польшаҕа элбэх күөл баар. Европаҕа киниттэн ордук [[Финляндия|Финляндияҕа]] эрэ элбэх күөллэрдээх. Ордук бөдөҥ күөллэрэ [[Шнардовы]] уонна [[Мамры]] диэн ааттаахтар. Соҕуруу баар күөллэргэ эбии [[Татрас]] хайаларыгар күөл элбэх.

== Туризм ==
Польшаҕа Туризм дойду уопсай экономикатыгар кылаатын киллэрэр. Ордук киэҥник биллибит Крков, Варшава, Воцлав, Гдань, Позань, Щецин, Любилин, Туунь, Закопане, туус шахтата уонна историческай миэстэлэргэ немецкэй нацистскай концентрационнай лааҕыр буолар. Сынньанар бастыҥ миэстэлэрэ Польша Күөл кытыытыгар, Балтийскай муора кытылыгар, татаардар (саамай үрдүк хайа арҕаһа Карпат), судьуйалар уонна Белолюбская бырдаҕа киирэллэр. Польша сүрүн туристическай этиилэрэ куорат уонна историческай пааматынньыктар, дьыалабыай сырыылар, квалификациялаах туризм, агротуризм, хайа походтарын (тркинг) уонна альпинизм куораттарын кэрэ- бэлиэ сирдэрин чинчийииттэн тураллар.<ref>[https://arttransfer.by/puteshestvie-na-avtobuse-po-polshe/ Автобус Польша устун айаннааһын]</ref>

Польша Европаҕа омук туристарын, аан дойду туристарын рейтинигэр сөп түбэһиннэрэн, 2016 сылга — 17,463 мөл. киһи, аан дойду туризмыттан 10,977 млрд долларга тэҥнэһэр.

== Польша доруобуйа харыстабылын министерствота ==
Польша доруобуйа харыстабылын министерствота Польша Өрөспүүбүлүкэтин министерстволарыттан биирдэстэрэ буолар ситэриилээх былаас органа. Кини билиҥҥи миниистир Адам Недзельскай<ref>[https://typicalpoland.com/adaptation/medicine/ Польшаҕа медицинскэй системаны тэрийии принцибэ]</ref>.

* Доруобуйа харыстабылын министерствота (1918-1923))
* Үлэ, социальнай хааччыйыы уонна доруобуйа харыстабылын министерствота (1944-1945))
* Доруобуйа харыстабылын министерствота (1945-1960))
* Доруобуйа харыстабылын уонна социальнай хааччыйыы министерствота (1960-1999))
* Доруобуйа харыстабылын министерствота (1999 — билиҥҥи кэмҥэ)

== Административнай түҥэтии ==
[[Билэ:Воеводства Польши.png|500px]]

{| class="wikitable"
|+
!Былаах
!Гербата
!Воеводство
!Польскай тылынан аата
!Киин куорат
|-
|[[Билэ:POL województwo mazowieckie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo mazowieckie COA.svg|25px]]
|Мазовецкай
|Mazowieckie
|[[Варшава]]
|-
|[[Билэ:POL województwo dolnośląskie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo dolnośląskie COA.svg|25px]]
|Дольнослязкай
|Dolnośląskie
|[[Вроцлав]]
|-
|[[Билэ:POL województwo kujawsko-pomorskie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo kujawsko-pomorskie COA.svg|25px]]
|Куявско-Поморскай
|Kujawsko-Pomorskie
|[[Бидгощь]],[[Торунь]]
|-
|[[Билэ:POL województwo lubelskie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo lubelskie COA.svg|25px]]
|Люблинскай
|Lubelskie
|[[Люблин|Лүблин]]
|-
|[[Билэ:POL województwo lubuskie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo lubuskie COA.svg|25px]]
|Лүбускай
|Lubuskie
|[[Гожув-Улуупольскай]],[[Күөх Хайа]]
|-
|[[Билэ:POL województwo łódzkie 1 flag.svg|POL województwo łódzkie 1 flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo łódzkie COA.svg|POL województwo łódzkie COA.svg|25px]]
|Лодзинскай
|Łódzkie
|[[Лодзь]]
|-
|[[Билэ:POL województwo małopolskie flag.svg|POL województwo małopolskie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo małopolskie COA.svg|POL województwo małopolskie COA.svg|25px]]
|Кырапольскай
|Małopolskie
|[[Краков]]
|-
|[[Билэ:POL województwo opolskie flag.svg|POL województwo opolskie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo opolskie COA.svg|POL województwo opolskie COA.svg|25px]]
|Опольскай
|Opolskie
|[[Ополе]]
|-
|[[Билэ:POL województwo podkarpackie flag.svg|POL województwo podkarpackie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo podkarpackie COA.svg|POL województwo podkarpackie COA.svg|25px]]
|Подкарпатскай
|Podkarpackie
|[[Ряшов]]
|-
|[[Билэ:POL województwo podlaskie flag.svg|POL województwo podlaskie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo podlaskie COA.svg|POL województwo podlaskie COA.svg|25px]]
|Подляскай
|Podlaskie
|[[Үруҥосток]]
|-
|[[Билэ:POL województwo pomorskie flag.svg|POL województwo pomorskie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo pomorskie COA.svg|POL województwo pomorskie COA.svg|25px]]
|Поморскай
|Pomorskie
|[[Гданск|Ҕданск]]
|-
|[[Билэ:POL województwo świętokrzyskie flag.svg|POL województwo świętokrzyskie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo świętokrzyskie COA.svg|POL województwo świętokrzyskie COA.svg|25px]]
|Свентакшыскай
|Swiętokrzyskie
|[[Кельцо]]
|-
|[[Билэ:POL województwo śląskie flag.svg|POL województwo śląskie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo śląskie COA.svg|POL województwo śląskie COA.svg|25px]]
|Слязкай
|Śląskie
|[[Катовица]]
|-
|[[Билэ:POL województwo wielkopolskie flag.svg|POL województwo wielkopolskie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo wielkopolskie COA.svg|POL województwo wielkopolskie COA.svg|25px]]
|Улуупольскай
|Wielkopolskie
|[[Познань]]
|-
|[[Билэ:POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg|POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo warminsko-mazurskie COA.svg|POL województwo warminsko-mazurskie COA.svg|25px]]
|Вармино-Мазурскай
|Warmińsko-Mazurskie
|[[Өльштин]]
|-
|[[Билэ:POL województwo zachodniopomorskie flag.svg|40px]]
|[[Билэ:POL województwo zachodniopomorskie COA.svg|POL województwo zachodniopomorskie COA.svg|25px]]
|Арҕаа-Поморскай
|Zachodniopomorskie
|[[Щецын]]
|}

== Олохтоохторо ==
[[Билэ:Kartogram ludnosci Polski.svg|thumb|Польшаҕа олохсуйуу толору]]

{| class="wikitable"
|+Польша сиэмэтин үүнүүтэ 1950-2010 сс.
!1950
!1955
!1960
!1965
!1970
!1975
!1980
!1985
!1990
!1995
!2000
!2005
!2010
|-
|24 824 000	
|27 281 000	
|29 561 000	
|31 496 000	
|32 526 000
|34 022 000	
|35 578 000	
|37 203 000	
|38 119 000
|38 588 000	
|38 649 000
|38 166 000	
|38 530 000	
|}
'''Источник: Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрин социальнай-экономическай дьыалаларын отдела, 2010 сыл.'''

=== Итэҕэл ===
10-с үйэҕэ Польша пруссов уонна нууччалар өттүлэриттэн баттанан, христианство сайдан барбыта. Таҥара дьиэтигэр бүтэһиктээхтик православнай уонна католическай, Польша католиков сабыдыалыгар көппүтэ. Иккис разделга Польша сорҕото [[Арассыыйа Империята|Российскай Империяҕа]] баран, [[Греко-католическай церковь]] прусскай чаастарыгар католик ахсаана эбиллэн испит кэмигэр Польша норуота греко-католическай церковь сайдыбыта .

Билигин Польшаҕа итэҕэллэр үксүлэрэ [[Римо-католиктар]], 200 тыһ. — греко-католиктар ,онтон аҕыйах ахсааннаах армяннар-католик бөлөхтөрө бааллар. Польшаҕа утарсааччылар ахсааннара элбэх.

=== Омугум ===
{|class="wikitable" style="text-align: center" width:50%" style="text-align: center"
! colspan=8 | ''Польша нэһилиэнньэтин, национальнай бэлиэлэринэн (2011 сыл) биэрэпис көрдөрүүлэрэ''<ref name="GUS">[http://www.stat.gov.pl/gus/5840_12766_PLK_HTML.htm Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 Podstawowe informacje o sytuacji demograficzno-społecznej ludności Polski oraz zasobach mieszkaniowych (Stan w dniu 31 III 2011 r.)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131002102935/http://www.stat.gov.pl/gus/5840_12766_PLK_HTML.htm |date=2013-10-02 }}: [https://web.archive.org/web/20130116214520/http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_lu_nps2011_wyniki_nsp2011_22032012.pdf Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011.pdf]</ref>
|-
! width="5%"| Национальность
! width="5%"| Омугумсуйуу хоруй
(тыһ/дьон)
! width="5%"| Олортон бастакытын ааттаабыт дьон <br>(тыһ/дьон)
! width="5%"| Биир эрэ национальнай диэн ааттаммыт дьон
(тыһ/дьон)
! width="5%"| '''Хоруй бырыһыана'''
'''%'''
! width="5%"| Бастакы омугумсуйуу хоруйун бырыһыана '''%'''
! width="5%"| Биир омугумсуйуу бырыһыана '''%'''
! width="5%"| 2002 сылтан уратыта<br> (тыһ/дьон)
|-
| [[Поляктар]] || align="right" | 36 085 || align="right" | 36 007 || align="right" | 35 251 || align="right" | 93,72 % || align="right" | 93,52 % || align="right" | 91,56 % || align="right" | ↓899
|-
| [[Силезецтар]]|| align="right" | 809 || align="right" | 418 || align="right" | 362 || align="right" | 2,10 % || align="right" | 1,09 % || align="right" | 0,94 % || align="right" | ↑636
|-
| [[Кашубтар]]|| align="right" | 228 || align="right" | 17 || align="right" | 16 || align="right" | 0,59 % || align="right" | 0,04 % || align="right" | 0,04 % || align="right" | ↑223
|-
| [[Немецтар]]|| align="right" | 109 || align="right" | 49 || align="right" | 26 || align="right" | 0,28 % || align="right" | 0,13 %|| align="right" | 0,07 % || align="right" | ↓44
|-
|[[Украиннар]] || align="right" | 48 || align="right" | 36 || align="right" | 26 || align="right" | 0,12 % || align="right" | 0,09 %|| align="right" | 0,07 % || align="right" | ↑17
|-
| [[Беларустар]]|| align="right" | 47 || align="right" | 37 || align="right" | 31 || align="right" | 0,12 % || align="right" | 0,10 %|| align="right" | 0,08 % || align="right" | ↓2
|-
| [[Ромлар]]|| align="right" | 16 || align="right" | 12 || align="right" | 9 || align="right" | 0,04 % || align="right" | 0,03 %|| align="right" | 0,02 % || align="right" | ↑3
|-
| [[Нууччалар]] || align="right" | 13 || align="right" | 8 || align="right" | 5 || align="right" | 0,03 % || align="right" | 0,02 %|| align="right" | 0,01 % || align="right" | ↑7
|-
| [[Американнар]] || align="right" | 11 || align="right" | 1 || align="right" | 1 || align="right" | 0,03 % || align="right" | 0,003 %|| align="right" | 0,003 % || align="right" | ↑9
|-
| [[Лемектар]]|| align="right" | 10 || align="right" | 7 || align="right" | 5 || align="right" | 0,03 % || align="right" | 0,02 %|| align="right" | 0,02 % || align="right" | ↑4
|-
| [[Англичанлар]]|| align="right" | 10 || align="right" | 2 || align="right" | 1 || align="right" | 0,03 % || align="right" | 0,01 %|| align="right" | 0,003 % || align="right" | ↑9
|-
| Атыттар || align="right" | 87 || align="right" | 45 || align="right" | 34 || align="right" | 0,23 % || align="right" | 0,12 %|| align="right" | 0,09 %|| align="right" |—
|-
| Быһаарыллыбатах || align="right" | 1 862 || align="right" | 1 862 || align="right" | — || align="right" | 4,84 % || align="right" | 4,84 % || align="right" | — || align="right" | ↑1 087
|-
| '''Барыта''' || align="right" | '''38 501''' || align="right" | '''38 501''' || align="right" | '''38 501''' || align="right" | '''100,00 %''' || align="right" | '''100,00 %''' || align="right" | '''100,00 %''' || align="right" | ↑271
|}

Польшаҕа Украина уонна Беларусь элбэх үлэһиттээх.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}


<references/>
{{Countries of Europe}}

[[Категория:Эуропа дойдулара]]
[[Категория:Польша| ]]