Надбитов Петр Тимофеевич

Петр Тимофеевич Надбитов — Калмык омук бастакы идэтийбит балетмейстера, РСФСР, Калмык АССР, Чечен-Ингуш АССР ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэллэрэ, Доҕордоһуу уордьанын кавалера, ЮНЕСКО үҥкүүгэ кэмитиэтин чилиэнэ, Калмыкия Дьоруойа.

Петр Тимофеевич Надбитов 1938 сыллаахха Калмыкияҕа төрөөбүт. 1990 сыллаахха «Ойраттар» диэн үҥкүү бөлөҕүн төрүттээбитэ, билигин онно уус-уран салайааччы.

“Сахалар “калмык” диэн омук туһунан тугу да күттүөннээҕи билбэппит кэриэтэ. Бэркэлээтэҕинэ, сахаларга маарынныыр дьүһүннээхтэрин, ханна эрэ ыраах Кавказ таһыгар истиэпкэ олороллорун, Кирсан Илюмжинов диэн бэрэсэдьиэннэнэ сылдьыбыттарын, дойдуларыгар "Саахымат куората", Остап Бендер пааматынньыга баалларын эрэ билиэхпитин сөп. Устуоруйаны интэриэһиргиир дьон, былыр Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар калмык норуота репрессияланан Сибииргэ көһөрүллэ сылдьыбытын билэр буолуохтаахтар”, - диэн «Кыым» хаһыакка 2011 сыллаахха  суруллубут «Айан» рубрикаҕа «Калмыкияҕа» диэн ыстатыйаттан улаханнык билбэт киһиэхэ син наадалаах билиини ааҕан, билэн-көрөн, сөптөөх өйдөбүл үөскүөн сөп эбит дии санаатым.

2015 сыллаахха бэс ыйыгар “Арассыыйа күнүгэр” Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин дириэктэрэ Яна Игнатьева ыҥырыытынан Калмыкия үҥкүүһүттэрэ Дьокуускайга кэлэн ыалдьыттаан ааспыттар. Калмыкия үҥкүүтүн судаарыстыбаннай ансаамбыла өрөспүүбүлүкэ көрөөччүлэригэр калмык омук үҥкүүтүн араастарын: «Чичердык», «Ишкимдык», «Дербет топшура», «Туула би» курдук үҥкүүлэри көрдөрбүт. Ол курдук ансаамбыл сылдьыбатах сирэ даҕаны хаалбатах. Францияҕа сүүрбэччэтэ сылдьыбыттар. Салайааччы Саха сирин хаһан да көрбөтөх буолан кэлсибитин тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Дьон-сэргэ Калмыкияҕа сүрүннээн сүөһү иитиитинэн дьарыктанарын, онтон аһаан-таҥнан олорорун, тутууга үлэлииллэрин туһунан кэпсээбит. Оттон Калмык норуотун култуурунай-духуобунай туругун туһунан маннык кэпсээбит:

«Кэлиҥҥи сылларга духуобунай уонна патриоттуу тыыҥҥа иитии күүскэ ыытыллар буолла. Холобур, тыйаатырбыт туһунан эттэххэ, төрүт үгэскэ сыһыаҥҥа уонна омукпут устуоруйатын сырдатар испэктээктэргэ саалабыт куруук толору буолар. Дьон билиэн-көрүөн баҕарар. Ити Калмыкия ханнык баҕарар куоратыгар да, дэриэбинэтигэр да буоллун. Аны туран, духуобунас боппуруоһугар Хурулбут (буддистар храмнара) үлэлэһэр. Бу – Дьобуруопа суос-соҕотох уонна саамай улахан хурула буолар.»

Петр Тимофеевич өссө сэрии сылын оҕото буолан, Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ 1943 сыллаахха калмык омук көһөрүллүүтүн  туһунан кэпсээбит. Бу ыстатыйаттан аймахтарбыт калмыктар тустарынан син балачча сонуну билиэххэ сөп эбит:

«Быстах-быстах түгэннэри эрэ өйдүүбүн. Холобур, биир сарсыарда күөх синиэллээх дьон кэлэн кууруссаларбытын аптамаатынан ытыалаабыттара, сибиинньэлэрбитин өлөртөөбүттэрэ. Барытын илдьэ барбыттара. Кэлин билбитим ити ньиэмэстэр быһыылаах этэ. Сир-сир аайы окуопа, траншея бөҕө хаһыллыбыта. Онтон хойут күһүн биир түүн утуйа сыттахпытына дьиэбититтэн ойутан туруоран биир сиргэ муспуттара. Богуоҥҥа олордубуттара. Ханна эрэ айаннаан эрэрбит. Тымныы, хаардаах этэ. Барытын ити курдук үдүк-бадык өйдүүбүн. Холобур, депортацияламмыт чеченнэри, монгуоллары, ингуштары уонна атын омуктары сүрүннээн биир сиргэ түөлбэлээн түһэрбит буоллахтарына, биһигини, калмыктары, Сибиир устун ыһан кэбиспиттэрэ...  »

Туһаныллыбыт литература:

1. А.Капрынов. Калмыктар ыалдьыттыыллар. Кыым. 2015. Бэс ыйын 18 күнэ.

2. Калмыкияҕа. “Кыым” хаһыат. 2011, сэтинньи ый.