О5о5о дьуот туhата
Россия угус региона, ол иhигэр Саха сирэ, дьуот эндемичнай зоналарыгар киирэр. Ол аата ууга, салгынна, буорга, аска дьуот итэ5эс буолар. Ол иhин дьуот тиийбэтиттэн, элбэх ыарыы уоскуур. Моой аннынаа5ы тыл тордун быччархайа (щитовидная железа) кыайан улэлээбэт буолар. Кини таhаарар гормона - тироксин - дьуоту эрэйэр. Дьуот тиийбэт буолла5ына тироксин а5ыйыыр. О5о уоскээтэ да, нэдиэлэтиттэн тыл тордун быччархайа улэлээн, тироксины хаанна таhаарыан наада. Оччо5уна о5о бары оттунэн сопко сайдар. О5о ийэтин иhигэр сайдар кэмигэр дьуоту ийэтиттэн инэринэр. Ол иһин хат дьахтар элбэх дьуоттаах аһы аһыахтаах (муора балыктарын, салахайдарын), табылыаккалары иһиэхтээх. Со5уо (зоб) дьуот тиийбэтиттэн үөскүүр. О5о уоскуогуттэн уонна торуогуттэн 3-4 сааһыгар диэри этигэр-хааныгар дьуот тиийбэт буолла5ына, өй-санаа, эт-хаан өттүнэн сайдыыта кэһилиннэ5инэ, молтох өйдөөх (кретинизм, дебилизм) буолуон сөп. Оннук о5о уорэ5и ыарыр5атыа, бытааннык сайдыа, доруобуйата мөлтүө. Тироксин тиийбэт буолла5ына, улаханыттан, о5отуттан тутулуга суох, киһи сэниэтэ эстэр, төбөтө ыалдьар, кулгаа5а куугунуур, кыыһыра сылдьар, тугу да гыныан ба5арбат, сотору-сотору ыалдьар, умнуган буолар. Дьуота тиийбэт (гипотиреоз, со5уо) киһи тонумтуо, этэ куруутун муус тымныы, кыратык да аhаата5ына уойар, батта5а түһэр, хойуута сүгүн кэлбэт буолар. Оттон дьуотунан аһара эмтэнэн гипертиреоз буоллабына (дьуота элбээтэ5инэ), төттөрү өттүгэр уларыйар. Ол аата киһи ырар, ньиэрбинэй буолар, сурэ5э олус күүскэ тэбэр, этэ куруутун сылаас буолан чараастык таннар. Маннык дьонно эндокринолог сүбэтэ наада. Со5уо үөскээбэтин туһугар элбэх фруктаны: дьаабылыканы, мандарины, лимону, сарбынньа5ы (рябинаны), уулаах отону сиэххэ наада. Дьаабылыка сиэмэтэ элбэх дьуоттаах. Муора балыга, үүнээйитэ бары туһалаахтар: селедка, камбала, кета, салахай уо. д. а. Дьоппуоннар маннык аhы элбэхтик сиир буолан олус ойдоохтор, доруобайдар. Дьуот - олус куустээх элэмиэн. Кырахымаалы эрэ кытта булкуйан иhиллэр. Ууну, ууту кытта да испэттэр. Ол иhин куех дьуотунан эмтэнэллэр.
Куох дьуоту оноруу
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Куех дьуоту онорорго кырахымаалы сылаас ууга кутан, 0,5 л уба5ас со5ус кисиэл буhараллар. Сойбутун кэннэ 1 ч. нь. 5 % дьуоту кутан булкуйаллар. 1-2 ч. нь. куех кисиэлгэ саахары эбэтэр муоту эбэн, 2 нэдиэлэ устата куннэ биирдэ иhэллэр. Дьуот эккэ-ханна олус элбээбэтин хонтуруолланар ордук. Испиискэ маhыгар баатаны эрийэн (эбэтэр бааталаах палочканы), дьуокка умньаан баран, окумалга эбэтэр атахха сиэккэ онороллор. Сарсыардаанна диэри сити инмэтэх буолла5ына, эккэ-хаанна дьуот тиийэр. Оччотугар куох дьуоту иhэри тохтотуллар. Дьуота тиийэр сэниэлээх буолар. Колит, варикоз, ревматизм, тонзиллит, отит, дизентерия курдук ыарыыларга бэриммэт. Ону тэнэ дьуот куртах бааhын эмтиир. Ол аата, иммунитет урдээн, мээнэ ыарыыга ылларбаттар. Куех дьуоту, лимоннай кислотаны эбэн (консервант), халадыынньыкка ор хаhаныахха соп. Тургэнник сылайар буоллахха, куус-уох молтоото5унэ, дьуот сиэккэтин оностуохха соп. А5ыйах чааhынан сиэккэ сутэр буолла5ына, куох дьуоту куннэ биирдэ иhиллэр.
Эрэсиэптэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]-Куох дьуhyннээх «Раствор Люголя» диэн кырахымааллаах дьуот аптека5а атыыланар. 1 ыстакаан оргуйбут сылаас ууга 1 ч. нь. дьаабылыка уксууhyн (яблочный уксус), 1 ч. нь. муоту уонна 1 хааппыла "Люголь" суурадаhынын булкуйан, аhаан баран 8 кун устата иhиллэр. 2 кун тохтобул оноhyллар. Yоhэ этиллибитин курдук, дьуот сиэккэтин оностон, эккэ-сииннэ тоhо баарын хонтуруолланыллар. Уксуус курта5ы аhытар, ол иhин гастриттаах дьон уксууha cyox иhиэхтээхтэр.
-Дууп хатырыгын мээккэлээн ууга илитиллэр уонна тыл тордун быччаххайа баар сирин кун аайы сотуллар. Эбэтэр танаска тэлгэтэн баран моойго баайдахха хатырык дьуота инэр.
-Пустырник утутар, уоскутар аналлаах диэн даача5а ууннэрэллэр. Сайын 40 хаапппыла сибиэhэй пустырник сэбирдэ5ин симэhuнин 1 ост. нь. ууга кутан иhuллэр. Пустырник испиирдээх коонньоhугун 20-30 хааппылатын эмиэ ууга суурайан иhuллэр. Aптека5а атыыланар.
-1 кг сарбынньа5ы 1 кг саахарга булкуйан баран 1 ч. нь. куннэ 3-тэ сиэниллэр. Бу эрэсиэптэр эккэ-хаанна дьуот тиийбэтигэр туттуллаллар. Бырааhы кытта субэлэhэр эмиэ наада.
Туhаныллыбыт литература
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1. Дарбасов В.Р.- Дабаччыма. Учугэйиэн тыыннаах буолар!- Дьокуускай: Бичик,2017. 2. Елисеева О.Н. Защита от рака - профилактика. - СПб, 2004 3. Ильина Л.П. Основы здоровой жизни. - Якутск, 2010.