Ороһу аҕа уустара

ОРОҺУ ДИЭН ААТ ҮӨСКЭЭҺИНИН ТУҺУНАН

Ороһу ойуун Кусткукка олорбут. Кини уҥуоҕунан уончалаах оҕо саҕа үһү. Ол гынан баран күүстээх гипнозтаах, өлөрүөм диэбитин өлөрөр, тилиннэриэм диэбитин тилиннэрэр алдьархайдаах кыахтаах эбит. Күөл уҥуор Хатарча диэн күүстээх-уохтаах, бөдөҥ-садаҥ киһи олорбут. Ону кытта Ороһу ойуун охсуһан, иирсэн баран сыл аҥара дуу, хас ый дуу дьиэтигэр аҕалан тарбыйахтарын кытары туруорбута үһү, абынан-албыһынан. Дьонноро бэрт элбэхтик кэлэн-баран ааттаһан-көрдөһөн ыыттарбыттар. Ити туһунан Афанасий Федоров кинигэтигэр ымпыктаан суруйан турар.

Ороһу ойуун Быыгынаһы кытта биир кэмҥэ кэлэн олохсуйбут киһи. Быыгынас элбэх ыччаттардаах, Ороһу ойуун өлөр-быстар күнэ үүммүтүн билэн Быыгыныас уолаттарын ыҥыттаран ылбы. "Кэнэҕэски ааппын ааттатар оҕото-уруута суох хааллым. Онон аатым ахтыллыаҕын бу олорор Эбэбин мин ааппынан ааттаарыҥ. Бэйэбин Эбэм арыытыгар киллэрэн кистээриҥ", - диэн кэриэһин эппит. Быыгынас уолаттара бу кэриэһи толорбуттар. Ороһу күөлэ дьону-сэргэни элбэхтик аһаппыт булдунан маанылаабыт үтүө дойду.

"Ороһу нэһилиэгэ" кинигэттэн, Дьокуускай 2006 с.

ОРОҺУ БЫЛЫРГЫТЫН САНЫЫР БУОЛЛАХХА

Аҕа дойду улуу сэриитин аҕай иннинэ 1939-1940 сс. дьон алаастарга аҕа уустарынан арахсан олорбуттар. Аҕа уустарын туһунан Георгий Романович Кардашевскай (филологическай наука кандидата Ороһуга кэлэн олоро сылдьыбыт киһи) уонна Конон Терентьевич Корякин-Куонаан (Ороһу олохтооҕо) ырытан суруйбуттарыттан маннык.

Аан бастаан Туймаада хочотуттан Сиикэй Силбээһин диэн киһи кэлэ сылдьыбыт. Оччотооҕуга бу дойдуну булдунан баайын иһин Сыа-Бүлүү уонна олох биир даҕаны киһи үктэммэтэх сирэ буолан Бүтэй Бүлүү диэн ааттыыр эбиттэр.

Сиикэй Силбээһин кэлэн көрөн-истэн баран олус хайҕаабыт: "Манна кэлэн олохсуйдахха, баай диэн барылаччы үксүө эбит, тот диэн торулаччы үөскүө эбит", - диэн буолбут.

Дьоммун аҕалыахтаахпын диэн толкуйдаах Сытыган Булуҥ Муоһааны диэки өттүгэр атын өртөөн хоммут. Сарсыарда турбута ата олох туттарбат иччитин чугаһаппат буолан көрсүбүт. Силбээһин, ааттаах кытыгырас киһи, үс күнү быһа сырса сатаабыт да ата туттарбатах, үһүс киэһэтигэр атын көнтөһүн ылан ииппит уонна Эбэ иччититтэн ааттаспыт: "Дьэ, оччоҕо бу түүн аппын бу туһахпар аҕалан иҥиннэр. Мин бэйэм атахпынан, туос туйахпынан да дойдубар тиийиэҕим. Ырдым, сылайдым, аппын эккирэтэр кыахпыттан таҕыстым", - диэн. Сарсыарда турбута ата кэлэн туһаҕар моҥнон өлө сытар эбит. Онон, атын сиэн, этин астаан өйүө оҥостон сүгэн дойдутугар төннүбүт. Кини барарыгар атын уҥуоҕун уонна тириитин ааттаах улахан тииккэ ыйаан кэбиспит. Ол кэрэхтээх аарыма тиит хойукка дылы турбута үһү. Онтон Силбээһин хоммут сирин аата билиҥҥэ диэри ат аатынан Ураанньык диэн ааттанар.

"Ороһу нэһилиэгэ" кинигэттэн, Дьокуускай 2006 с.

АҔА УУСТАРЫН ТӨРҮТТЭРЭ

Сиикэй Силбээһин бу дойдуга иккиһин кэлбэтэх. Кини ыйбытынан сааһыран эрэр уола Быыгынас дьонун-сэргэтин илдьэ көһөн кэлбит. Быыгынас бэйэтин ыал-күүс уолаттарыгар олорор сирдэрин маннык анаабыт. Улахан уолга Мүөлүтэр Охтоох Мүөгү Бөҕөҕө - Уулаах Өтөхтөөх, Кураанах Өтөхтөөх, Ньэгэдьээк диэкинэн. Онон ити улахан алаастарга Мүөгү Бөҕө уолаттара Бигиэс уонна Маралдьыйа ааттарынан аҕа уустара тарҕанан олохсуйбуттар. Иккис уолугар - Халан Тулааһыҥҥа - Кустук, Дьарҕалаах эҥээрдэригэр. Икки улахан уол күүстээх-уохтаах бэргэн ытааччы буойун дьон. Оччугуй уол - Тор Маҕайылык - мөлтөх, оккураҥ, ол эрээри өйдөөх киһи эбитэ үһү. Кини Арыылаах, Муоһааны үрдүлэринэн олорбут.

Мүөгү Бөҕө, Халан, Тор аҕа уустарын сэргэ Туймаада хочотун эҥээриттэн кинилэри кытары биир кэмҥэ кэлбит атын дьон олохсуйан, эмиэ аҕа уустара үөскээбиттэр: Дуолгайдар (Эллээйэптэр, Мөксөрдөр, Ноннуулар о.д.а.). Ороһу арыытыгар Хатарчалар (Сүөктэр, Лоҥхолор, Кыһалҕалар, Ардьаалар, Дьоохтор, Нукунааннар). Орто Күөлгэ уонна Андылаахха Тамалакаан эргин - Дордууска аҕа ууһа (Чаалбаннаар, Бусхалар, Тиэрэйбэҥнэр, Хобуйдар о.д.а.).

Онон Ороһу нэһилиэгэ алта аҕа ууһуттан турар этэ.

Г.Кардашевскай.

"Ороһу нэһилиэгэ" кинигэттэн, Дьокуускай 2006 с.