Омоҕой туһунан номохтор

Саха былыргы өс номоҕо кэпсииринэн, ыраах соҕуруу дойдуга олус баай, күүстээх Дьугун диэн киhи олорбут. Кини Онохой диэн уоллаах эбит. Бу уола олус күүстээх, түөкүн, уоруйах киhи эбитэ үһү. Кини норуот номоҕор «аҕыс уон ампаары алдьаппыт, тоҕус уон киhини өлөрбут» диэн кэпсэнэр. Ыалларын бэрт өр кэм устата атаҕастаабыт, тугу баҕарбытын былдьаан ылара үһү. Кэмниэ кэнэҕэс ыаллара тулуйар кыахтарыттан ааhан, олус элбэх буолан, сэриинэн иhэллэрин истэн, олус куттанан, хамначчыт дьонун, сүөhүтүн, кэргэннэрин, оҕолорун барытын хомуйан куотарга барбыт. Олус ыраах күрээбит, хоту түhэр өрүскэ тиийэн баран, болуот оҥостон салгыы тэскилээбит.

Бу сэhэн биллиилээх историктар үлэлэригэр эмиэ ахтыллар. Ол курдук, С.А.Токарев суруйарынан, ыраах соҕуруу, бырааскай омук сиригэр-уотугар Омоҕой диэн, олус күүстээх, охсуhуулаах, ыарахан киhи олорбут. Бэйэтин баҕатыттан атын тугу да билиммэт эбит, ыалларын бырытын талбытынан халыыра-талыыра үһү. Ыаллара кинини өлөрөргө санаммыттарын истэн, атаҕынан куоппут.

Атын номохторго эмиэ ситинник кэпсэнэр. Саха төрдө буолбут Оноохой уол дойдутугар олорон, уоран уонна өлөрөн баппатах. Ол иhин уордаах ыраахтааҕы кинини кытаанахтык дьүүллээҥ диэн, эккирэтии ыыппытыттан бырааскай истиэбиттэн хотулуу-арҕаа диэки түспүт. Атын номоҕунан, Одун Чыҥыс хаан улуу «уоттаах кыргыhыыта» үөскээhинэ, сэриигэ хотторон, олус элбэх айыыны-хараны оҥорон, саха төрүттэрэ тэскилииргэ күhэллибиттэрэ кэпсэнэр. Саха номоҕунан Омоҕой олорбут сиригэр Хаамар-Дабаан диэн сир аата хаалан хаалбыт.