Муса Джалиль пааматынньыга

Муса Джалиль пааматынньыга - 1966 с. Казань куорат 1 Май аатынан болуоссатыгар, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, Ленин бириэмийэтин лауреата, фашизмы утары хамсааһын кыттыылааҕа, 1944с. нацистар түрмэлэригэр өлөрүллүбүт поэт-патриот Муса Джалиль кэриэһигэр туруоруллубут монументальнай комплекс. Пааматынньык казаннааҕы кириэмил соҕурууҥҥу фасадын аттыгар, Куорат Думатын дьиэтин уонна Өрөспүүбүкэ национальнай түмэлин утары турар, онно 1894-1918 сылларга Александр II пааматынньык баара. Сэтинньи 3 күнүгэр 1966 с. аһыллыбыт (Муса Мустафаевич Залилов төрөөбүтэ 60 сылын бэлиэтиир сылга). Пааматынньык үс сүрүн чаастан турар: площадка-стилобат, скульптура уонна гранитнай истиэнэ. Композиция ааптардара: скульптор В. Е. Цигаль уонна архитектор Л. Г. Голубовскай. 1974 сыллаахха Муса Джалиль пааматынньыга РСФСР култууратын пааматынньыктарын судаарыстыбаннай суолталаах испииһэгэр киллэриллибитэ. Трапеция быһыылаах, гранит площадканы сир таһымыттан үрдүк гына уураннарсирньуурунтэҥнээбиттэр. Ортотугар баар цветник площадка кыччатыллыбыт конфигурациятын хатылыыр. Ойоҕосторугар гранит таастан оҥоһуллубут ыскаамыйалар туруоруллубуттар. Кремль уулуссатын өттүттэн кыра массыыналар уонна туристическай автобустар турар сирдэрэ баар. Аллараа баар Бауман уулуссатыттан уонна "Кремлёвская" метро станцияларыттан, площадкаҕа арҕаа өттүтэн кирилиэс тиэрдэр. Сылга иккитэ — олунньу 15 күнэ (Муса Джалиль төрөөбүтэ күнэ) уонна атырдьах ыйын 25 күнэ («Курмашев бөлөҕө» өлөрүллүбүт күнэ) пааматынньыкка сибэкки дьөрбөтүн ууруу уонна торжественнай миитин ыытыллар. Скульптура трапеция кыра олбоҕуттан 7,9 м үрдүккэ турар. Фигура пластиката монументальнай халыыптаах, түмүктээх уонна чуолкай моделировкалаах. Композиция идейнай уобарастааһына - Муса Джалиль көҥүлгэ таласпыт дьулуурдаах хамсаныытын күүһүгэр көстөр. Плётцензее түрмэҕэ өлбүт поэт хатыылаах борубулуоха бохсорун быһыта тардыалаан босхолонон эрэр курдук оҥоһуллубут. Курданарыгар диэри сыгынньах бүгүүрэтэ модун кыаҕын, эрдээхтик өрө көтөхпүт төбөтө, өтөрү-батары көрүүтэ тулхадыйбат санаалааҕын, булгуруйбат быһаарыныылааҕын уонна хорсунун туоһулууллар. Муса Джалиль бүгүүрэтин кытта биир кэлим оҥоһуллубут боруонса пьедесталга «М. Жэлил» диэн факсимильнай сурук баар. Трапеция аллараа өттүн устатынан сорох сиринэн полировкаламмыт, сорох сиринэн кыратык суоруллубут эрэ гранит блоктартан эркин тутуллубут, Блокаларга -хараҥаччылар стилизованнай ойуулара уонна Муса Джалиль хоһоонноруттан үс сытаата (татаар уонна нуучча тылларынан) суруллубут. Атырдьах ыйын 25 күнүгэр 1994 сыллаахха Муса Джалиль соратниктарын кэриэһигэр, Плётцензее түрмэҕэ өлбүттэрэ 50 сылын туоларынан сибээстээн, гранит истиэнэҕэ кинилэргэ анаан барельеф аһыллыбыта. Барельеф, Курмашев бөлөҕүн уон чилиэнин: Гайнан Курмашев, Абдулла Алиша, Фуат Сайфульмулюков, Фуат Булатов, Гариф Шабаев, Ахмет Симаев, Абдулла Батталов, Зиннат Хасанов, Ахат Атнашев уонна Салим Бухаров мэтириэттэрэ. https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D0%9C%D1%83%D1%81%D0%B5_%D0%94%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D1%8E_(%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%8C) https://to-kazan.ru/%D0%B4%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA-%D0%BC%D1%83%D1%81%D0%B5-%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D1%8E-%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%8C-%D0%BF%D0%BE%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%B0-%D0%B2%D0%B5%D0%BB/ Архыыптаммыт 2020, Бэс ыйын 28 күнүгэр.