Кэҕэ

Кэҕэ (лат. Cuculus canorus) диэн киэҥник тарҕаммыт тыа көтөрө. Кэҕэтиҥилэр аймахтарыгар Кэҕэлэр уустарыгар киирэр. Уһуна 15 - 70 см буолар. Кутуруга уһун. Атахтара кылгастар. Түүтэ кылгас, бороҥ өҥнөөх. Атыыра да тыһыта да майгыннаһаллар.

Уйа туттубатынан биллэр, сымыытын атын көтөрдөр уйаларыгар ууран биэрэр.

Кэҕэ сүрүн аһылыгынан түүлээх бөдөҥ үөн буолар. Ити курдук кэҕэ ойуурбутун ыраастыыр. Ол гынан баран сымыыттан тахсыбыт кэҕэчээннэр ийэлэрэ аҕалбыт түүлээх бөдөҥ үөнүн кыайан сиэбэттэр эбит. Ол иһин ийэ кэҕэ сымыытын сымнаҕас аһылыктаах атын чыычаах уйатыгар хаалларар эбит.

УОС НОМОҔУТТАН...

Кэҕэ уйа туттубат буолбута

Таҥара ыйааҕын быһыытынан, бу дойдуга көтөр кынаттаах Былаҕачыанайап иннинэ (муус устар ый 7 күнэ) уйа туттуо суохтаах, сымыыт баттыа суохтаах эбит. Былыр кэҕэ уйа туттан, уон икки сымыыты сымыыттыыра уонна сайыны быһа ыллаан тахсара эбитэ үһү. Биир сыл кэҕэ наһаа эрдэ кэлбит. Харалдьык саҥардыы тахсан эрдэҕинэ, уйа оҥостон, сымыыт баттыы сыттаҕына, Былаҕачыанайап таҥара кэлбит. Кэҕэ сымыыттаабытын көрөн үөһэ халлааҥҥа тахсан улахан таҥараҕа тыллаабыт.

Таҥаралар мунньахтаан уураах таһаарбыттар: «Бу Былаҕачыанайап диэн чыычаах уйа туттубат таҥарата буолуохтаах этэ. Бу таҥара кэлэр күнүгэр, кэҕэ уйа туттан, сымыыт баттаан сыппыт. Ол буруйун иннигэр кини аны уйа диэни билбэтин, иккиэйэх эрэ сымыыты атын чыычаах уйатыгар сымыыттаан биэрэр буоллун; сааскы Ньукуолунтан Бөтүрүөпкэ эрэ диэри саҥарар буоллун».

Ыксыыбын диэн кэҕэ уйатыттан, элбэх оҕотуттан маппыта үһү. Сылгы, ынах чыычааҕар сымыыттаан биэрэр буолбут. Бөтүрүөптэн ыла кэҕэ этэрэ уурайбыт.

Бу орнитологияҕа сыһыаннаах сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн көмөлөһүөххүн сөп.