Кыттааччы:Михайлова Мотрена Николаевна
Иван Петрович Павлов
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Иван Петрович Павлов - нучча уонна советскай ученай, Нобелевскай бириэмийэ лауреата, физиолог, вивисектор, үрдүкү нервнэй деятельность үөрэҕин айааччыта. Санкт-Петербургтааҕы Императорскай академия наукаларын академига.
Олоҕо
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Иван Петрович балаҕан ыйын 14 күнүгэр, 1849 сыллаахха Рязань куоратка төрөөбүтэ. Павлов аҕатын уонна ийэтин өттүнэн өбүгэлэрэ Нучча православнай таҥара дьиэтин үлэһиттэрэ этилэр. Аҕата Петр Дмитриевич Павлов (1823-1899), ийэтэ - Варвара Ивановна (1826-1890).
1864 сыллаахха рязанскай өй-санаа училищетын бүтэрэн баран, Павлов рязанскай өй-санаа семинариятыгар киирбитэ, ол кэннэ улахан үчүгэйдик саныы сырыппыта. Семинария бүтэһик курсугар И.М.Сеченов "Төбө мэйиитин рефлекстара" туһунунан кинигэтин аахпыта. 1870 сылга Санкт-Петербургтааҕы юридическай үрдүк үөрэх заведениятын салаатыгар үөрэнэ киирбит, ол эрээри 17 күн ааспытын кэннэ физико-математическай факультет, естественнай наука салаатыгар көспүт. И.Ф.Цион уонна Ф.В.Овсянникова кыыллар физиологияларын үөрэтии идэтин талбыта.
1875 сыллааха Павлов Медико-хирургическай академия 3-үс курсугар үөрэнэ киирэр, ол таһынан (1876-1878) физиологическай опыттары оҥорор учрежденияҕа үлэлиир. 1879 сылга үөрэҕин бүтэрэн баран С.П.Боткин клиникатыгар сэбиэдиссэйинэн хаалар.
1881 сыллахха Серафима Васильевна Карчевская диэн кыыска кэргэн тахсар. Серафима Карчевская Василий Авдеевич Карчевский диэн байыаннай быраас дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Ийэтэ Серафима Андреевна былырга дьадайбыт дворянскай удьуортан төрүттээх. Серафима Васильевна тыа сирин оскуолатыгар биир сыл устата үлэлээбитэ, ол кэннэ И.П.Павловка кэргэн тахсан баран, олоҕун дьиэтин уонна түөрт оҕотун көрөргө анаабыт: Владимир(1884-1954), Вера(1890-1964), Виктор(1892-1919) уонна Всеволод(1893-1935).
1890 сыллаахха Павлов фармакология кафдратыгар профессорынан уонна сэбиэдиссэйинэн талыллыбыт, онтон 1896 сылга - физиология кафедратын 1924 сылга дылы сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ.
Медицинэҕэ ситиһиилэрэ, арыйыылара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Павлов 10-тан тахса сылы куртах уонна оһоҕос тракт фистулатын ылаары анаабыт. Итинник эпэрээссийэни оҥорор уһулуччу ыарахан этэ. Павлов итинник тириини уонна салыҥаҕы тикпит, тимир хамсаны укпут уонна бүөннэн саппыт, итини туһанан ыраас ас буһарар утаҕы - слюнной былчархайтан саҕалаан эмис оһоҕоско дылы ылбыт, сүүстэн тахса кыылларга холоон көрбүт. 10 сыл тухары Павлов саҥаттан аныгы физиология ас буһарыытын арыйбыт.
1903 сыллаахха 54 саастаах Павлов XIV Норуттар ыккардыларынааҕы медицинскэй конгресска доклад суруйбут. Уонна кэлэр 1904 сылга ас буһарыы былчархайдарын сүрүн пуунсуйаларын чинчийбитин туһунан Нобелевскай бириэмийэ бэриллибит, иннэ гынан кини аан бастакы нуучча Нобелевскай бириэмийэ лауреата буолбута.
Мадридскай дакылаатка, нучча тылыгар суруллубут үлэҕэ, Павлов үрдүкү нервнэй деятельность физиологиятын балаһыанньаларын чопчулаабыта, ити үлэҕэ кини олоҕуттан 35 сылы анаабыт. Бөҕөргөтүү, төрүт уонна усулуобунай рефлекстэр майгы туһунан наука сүрүн өйдөбүлүн ылбыттара.
Муус устар уонна ыам ыйын 1918 сыллахха "Об уме вообще, о русском уме в частности" диэн үс лекция аахпыта, нучча менталитетын итэҕэстэрин ырыппыта.
Олох тиһэх сыллара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Иван Петрович Павлов олунньу 27 күнүгэр 1936 сыллаахха Ленинград куоратка суох буолбута. Биричиинэннэн буолар пневмония эбэтэр дьаат. Хоруопун таһыгар научнай үлэһиттэр, Академия пленум чилиэннэрин састаабыттан турар ытыктабыллаах харабыл турбута. Иван Петрович Литераторские Мостки диэн кэриэстиир кылаабыһаҕа көмүллэн сытар.