Кыттааччы:Арсен Филиппов

МАКСИМ ЛЫТКИН Бж-17

Яковлев Василий Семенович-Далан. Биографията. Айымньылара.

Яковлев Василий Семенович Чурапча улууhун Кытаанах нэhилиэгэр 1948 сыллаахха Чурапчы педагогическай училещатын бутэрэн Дьокуускайдаа5ы историческай факультетка уерэммитэ.

1952сыллаахха Василий Семеновичы балыйан репрессиялыыллар, Г.П. Башарин дбыалатын туьуттан. Репрессияттан 1954 сыллаахха тахсар. 1956 сыллаахха уерэ5ин бутэрэр. Онтон 1958 сыллаахха С.М. Киров аатынан Омскайдаа5ы тыа хаhаайыстыбатын институтун "инженер-гидротехник" идэтин бутэрбитэ. 1970 сыллаахха ССРС суруйааччыларын чилиэнэ.

Бастакы айымньыта "Дьикти саас" сэhэнэ 1976 сыллаахха "Хотугу сулус" сурунаалга бэчээттэммитэ, 1978 сыллаахха туспа кинигэ буолбута. Салгыы суруйааччы 1979 сыллаахха"Аар тай5ам суугуна" диэн айыл5а харстыбылыгар анаммыт сэhэнэ Далан диэн литературнай аат мээнэ5э ылыллыбата5ын аа5ааччыларга итэ5эппитэ.

Талаанын сана кэрдиистэрин саха былыргыттануус-ураннык кердерер историческай халбааннаах айымньыдар буолбуттара. 1983 сыллаахха тахсыбыт "Тулаайах о5о" сэhэнэ кыргыс уйэтинээ5и эмнэ Саха сиригэролрбут норуоттар олохторун-дьаhахтарын кердеруу биир ча5ылхай холобура. Суруйааччы бу тема5а сурун улэтин буолбут "Тыгын Дархан" историческай романа 1993 сыллаахха кун сирин керен,аа5ааччылар биhирэбиллэрин, критиктэр урдук сыанабылларын ылбыта, республика общественнаhын иhигэр киэн кэпсэтиини куедьуппутэ. Туох да кууркэтиитэ суох бу роман саха литературатын саамай урдук ситиhиитэ."До5оруом, дабай куех сыырдаргын" 1991, "Кынаттаах ыралар" 1988,романнарын, "Дьыл5ам миэнэ" 1994 автобиографическай роман-эссетын суруйан аа5ааччыларга хаалларбыта. 1994 сыллаахха тохсунньу 26 кунугэр суох буолар.

На5араадалара: Народный писатель Республики Саха (Якутия), Лауреат Государственной премии Р.С.(Я) имени П.А. Ойуунского, Орден Дружбы, Медаль "За доблестный труд в Великой Отечественной войне", медаль "Ветеран труда".

Эдэр сааhын сылларын туhунан Далан икки беден айымньыны, романы суруйбута: <До5оруом, дабай куех сыырдаргын> (1985), <Дьыл5ам миэнэ> (1994). Манна 1940-1950-с сыллар кирбиилэригэр Сэргэлээххэ студеннар, тыа сиригэр холкуостаахтар олохторун, ыраларын ойуулааhына сурун геройдар уобарастарын ненуе арыллар. Маннайгытыгар аа5ааччы бол5омтотун Ньургун Тулааhынап, оттон иккис, документальнай романна студеннар Михаил Иванов уонна ааптар, эдэр суруйааччы Афанасий Фёдоров уобарастара тардаллар. <Дьыл5ам миэнэ> эссе-роман бутэhик туhумэ5эр Далан маннык суруйар: <Соро5ор: <Олорбут олоххун астана5ын дуо?>- диэн аа5ааччылар ыйытааччылар. <Астыммаппын. Хомойобун>,- быhаччы хоруйдуубун . Мин Сталин кэмигэр олорбуппуттан хомойобун. Барыны-бары билиэхтээх-керуехтээх айыл5аттан бэриллибит бырааппын былдьаппыт, кенулбун куемчулэппит тегуруччу бобуулаах тун хааhах кэмнэ олорбуппуттан хомойобун>. Ол кэнниттэн холку, мындыр тумук тыллар кэлэллэр: <Аас-туор олохтон эт сиин аччыктыырынаа5ар, ей-санаа ааhара-туорара, муомурара ордук ыар охсуулаах. Ону иккиэннэрин да5аны сталинизм биhиги келуенэ5э толору биллэрбитэ>.