Хабдьы

Lerwa lerwa

Lagopus lagopus lagopus

Хабдьы эбэтэр куруппааскы, хабыйахаан (лат. Lagopus lagopus) — биир сиргэ олохтоох көтөр. Туундараҕа да тайҕаҕа да үөскүүр. Туундараҕа үөскүүр туспа көрүҥ баар — хаккырыал (эбэтэр таас хабыдьыта, хара дьабадьы).

Атын кууруссаҕа майгынныр көтөрдөртөн уратыта — кыһын сайын түүтүн өҥүн уларытыыта буолар. Кыһын мап-маҥан кутуругун төбөтө эрэ харалаах буолар. Атыыра сылга түөртэ, тыһыта - үстэ түүлүүр.

Үөрүнэн сылдьар, саас эрэ, сымыыттыыр кэмигэр иккилии буолан хайдыһаллар. Сиргэ сылдьан аһыыр, элбэхтик көппөт. Иссэр кэмигэр атыыра уйаланар сирин дьорҕооттук көмүскүүр, кэрийэ көтө сылдьар. Бу кэмҥэ кини элбэх саҥалаах, айдааннаах. Хабдьы Саха сиригэр бултанар.

Уос номоҕуттан

Бэрт былыр хабыйахаан, син атын көтөрдөр курдук, соҕуруу дойдуга баран кыстыыра эбитэ үһү. Ол гынан баран көтөрүнэн мөлтөх буолан, ити баран түһэр, ол баран сынньанар буолан, доҕор көтөрдөрүн айаннарын бытаардар. Ону абааһы көрөн, кинини биир күһүн соҕуруу илдьэ барбатахтар. Хабыйахаан кыс-тыы хаалбыт. Сааһыгар көтөрдөр кэлэн көрбүттэрэ, хата, хабыйахааннара түүтэ-өҥө тупсубут, тыс этэрбэс кэппит, мэктиэтигэр хараҕа кытарыар диэри уойбут-топпут. Доҕотторун көрсөн баран эппит:

Хап, хап, хаап!
Хата, эһиги миигин
Хаалларан барбыккыт да,
Хата мин ханаччы уойдум буолбаат!

Онтон ыла хабыйахаан куруук бу дойдуга кыстыыр буолбут.