Крымскай Агатангел Юхимович

Крымскай Агатангел Юхимович 1900-с сс.

Агатангел Юхимович (Агафангел Ефимович) Крымскай — Кырыым татаардарыттан төрүттээх Украина историга, филолог, тылбаасчыт, Украина Наукатын академиятын төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ. Литератураҕа псевдонима А. Хванько.

1871 сыллаахха тохсунньу 3(15) күнүгэр Волын губерниятыгар Владимир-Волынскай куоракка төрөөбүтэ. XVII үйэ бүтүүтүгэр дылы Кырыым хаанын киинигэр Бахчисарайга олорбут былыргы татаар ууһуттан төрүттээх эбит. Онтон ис иирсээн түмүгэр өбугэтэ билиҥҥи Белоруссия сиригэр (Борисов уонна Мстислав) куораттарга көһөн олорбут. Аҕата Юхим Крымскай история уонна география учуутала уола төрүөн аҕай иннинэ Владимр-Волынскайга көспүт, онтон аҕыйах ый буолан баран Звенигородка диэн куоракка (билигин Черкас уобалаһа) дьиэ туттубут. Дьиэ туттар кыаҕы икки кылаастаах оскуолаларга анаан тахсыбыт географияҕа учебига биэрбит. Бу куоракка Агатангел оҕо сааһын атаарбыт.

Үс сааһыгар уол ааҕар буолбут, биэс сааһыгар аҕата Звенигородка реальнай училищатыгар биэрбит, онтон — острог диэн сиргэ протогимназияҕа (1881—1884), Иккис киевтааҕы гимназияҕа үөрэммит (1884—1885). Онтон үөрэҕин ол саҕана аатырбыт Павел Галаган Коллегиятыгар салҕаабыт (1885—1889), манна биллибит украина филолога Павел Житецкай диэн киһиэхэ үөрэнэр. Кини эдэр киһини украина тыыныгар ииппит, норуот омук быһыытынан култуурунай барҕарыытыгар туруулаһыыга угуйбут.

Доҕоругар Борис Гринченкоҕа 1892 сыллаахха от ыйын 5 күнүгэр суруйуутугар Агатангел маннык диэбит: «Каждый свободный от „официальных“ занятий час я посвящал Украине». 1889—1892 сс. Москубаҕа Илин тыллар институуттарыгар (Лазарев институута) үөрэнэр.

«Лазаревкаҕа» иннинэ билбит ниэмэс, поляк, француз, ааҥыл, италия, былыргы гириэк уонна латыын тылларыгар эбии араб, персия уонна турок тылларын үөрэтэр. Кэлин өссө былыргы дьэбириэй, санскрит, хинди, урду тылларын билбитэ… свой языковой «ресурс» академик Агатангел Крымский расширял до конца жизни!), Агатангел, официальной профессией которого была арабская филология, ислам и арабская литература, очень активно сотрудничал со львовскими периодическими изданиями («Народ», «Правда», «Житие и слово», впоследствии — «Литературно-научный вестник», где печатал свои поэзии, рассказы, научные разыскания), был знаком лично с Иваном Франко, который очень высоко ценил его талант. Известные слова Франко из труда «Молодая Украина» (1910): «Необычно появление среди украинцев, необычно по своей энергии, страстной любви к Украине и разносторонности знаний и таланта, Агатангела Крымского. Филолог по профессии, ориенталист по увлечению, он проявил себя высокоталантливым поэтом, очень оригинальным автором повестей». Здесь имеется в виду, очевидно, такие образцы художественного творчества Крымского — поэта и беллетриста, как «Пальмовые ветви (Экзотические поэзии)», «Антара», «Гулистан», рассказ «Родительское право», «Первые дебюты одного радикала», «Сирота Захарко», «В народ!». Бесспорно, достижения Агатангела Крымского в сфере украинской литературы являются действительно весомыми (а сюда же нужно еще добавить и сделанные им переводы из Саади, Фирдоуси, Хафиза, Омара Хайяма, Гейне — все это является очень ценным для нашей культуры!).

Туттуллубут сирдэр

«День» хаһыат, 2007, сэтинньи 9