Истии кэhиллиитэ

Истии кэhиллиитэ — толору (дьүлэй буолуу) эбэтэр кыралаан (дөйүңү буолуу), дорҕоону, тыаhы-ууhу истэр уонна ылынар кыах намтааhына. Дорҕоону, тыаhы-ууhу ылынар, истэр хайа баҕарар организм истэрэ кэhиллиэн сөп. Дорҕоон долгуннара тыбылынан (частотатынан) уонна далааhынынан (амплитуданан) араастаhаллар. Истии кэhиллиитэ диэн тыас-уус тыбылын (частотатын) сороҕун (барытын), эбэтэр дорҕоон намыhах далааhынын (амплитудатын) араарбат буолуу ааттанар.

Бу элбэх биологическай уонна экологическай фактордартан тутулуктаах. Кулгаах ис өттө уонна истэр нерв ыарыылара, орто кулгаах сүhүрүүтэ эбэтэр менингит, грипп уо.д.а. инфекционнай ыарыылар; сороҕор – эчэйии (травма) эбэтэр уhун кэмнээх улахан тыас уонна илигирээhин (вибрация) төруөт буолуохтарын сеп.

Киhи саңаны истэрэ кэhиллиитэ дьүлэй буолуу дэнэр, оттон саңаны ылыныы кыратык кэhиллиитэ – дөйүңү буолуу дэнэр (нейросенсорнай, кондуктивнай эбэтэр булкаас (смешаннай) характердаах). Итини таhынан, дьүлэй буолуу төрүөҕүттэн эбэтэр кэлин үөскээбит (приобретеннай) буолуон сеп.

Истии кэhиллиитин классификациялара

Истии кэhиллиитин көрүңүнэн, степенинэн уонна хаhааңңыттан баар буолбутунан классификациялыахха сеп. Итини таhынан, истии кэhиллиитэ биир өттө эбэтэр икки өттө диэн арахсыан сеп.

Кондуктивнай уонна нейросенсорнай (сенсоневральнай) кэhиллиилэр.

Тас эбэтэр орто кулгаах тутуллара (структуралара) дорҕоон сигналын ис кулгаахха сөптөөхтук тириэрдиилэрэ тохтоотоҕуна, истии кондуктивнай мөлтөөhүнэ үөөcкүүр. Дөйүңү буолуу маннык көрүңэ эмтэниэн уонна хирургическай операциянан эбэтэр атын њымаларынан коррекцияланыан сөп. Кулгаах инфекцията, эчэйиитэ, холобур, кулгаах сарыытын (барабаннай перепонка) перфорацията, итини таhынан, кулгаах күлүгүтүн (сера) бүөлээhинэ төрүөт буолуохтарын сеп. Кулгаах инфекцията үксүгэр оҕолорго көстөр, ол иhин төрөөппүттэр оҕо истэрин бэрэбиэркэлии сылдьыахтаахтар уонна дөйүңү буолуу бэлиэлэрин билиэхтээхтэр.

Истии кэhиллиитин нейросенсорнай көрүңэ ис кулгаах улиткатын спиральнай органын билимтиэтэ (чувствительность) сүтүүтүттэн эбэтэр истэр нервэлэр үлэлэрэ кэhиллиититтэн үөскүүр. Маннык кэhиллиилэр дьүлэй буолуу бары степеннэригэр – чэпчэкиттэн ыарахан керүңнэригэр – таас дьүлэй буолууга тиэрдиэн сөп.

Нейросенсорнай истибэт буолуу улахан өттө улитка кортиевай органын түүлээх клеткаларын нуорматтан туорааhыннарыттан (аномалиятыттан) үөскүүр. Ардыгар нейросенсорнай истибэт буолуу бас уңңуо5ун-мэйиитин VIII нервэтин (преддверно-улитковый нерв) эбэтэр мэйии истэр салаатын кэhиллиититтэн үөскүүр. Истии маннык көрүңүн кэhиллиитигэр хаhан эмэ мэйии истэр киинэ (центральное нарушение слуха) эрэ ыалдьар. Маннык түбэлтэҕэ киhи үчүгэйдик истэр, ол гынан баран, истэр дорҕоонун хаачыстыбата мөлтөөн, киьи саңатын кыайан араарбат буолар.

Истии кэhиллиитин көрүңңнэрэ уонна төрүөттэрэ

Истии кэhиллиитэ араас элбэх биологическай уонна экологическай фактордартан үөскүүр. Эт-сиин ордук кэбирэх сирэ кулгаах буолар.

Уhун кэмнээх тыас дьайыыта:

Аэропорт эбэтэр улахан суол аттыгар олорор дьон мэлдьи 65-75 дБ күүстээх (интенсивность) дорҕоон тыктарыытын (облучениетын) ылаллар. Өскөтүн киhи маннык усулуобуйаҕа таhырдьа эбэтэр аhа5ас түннүктээх дьиэ иhигэр өр кэмңэ сырыттаҕына, истэрэ сыыйа мөлтүөн сөп. Маннык мөлтөөhүн үксүгэр улахан промышленнай тыастан үөскүүр.

• Истии кэhиллиитигэр 4000 Гц курдук тыбыл (частота) өр кэмнээх тыас дьайар.
• Тыас төhөнөн улахан да, оччонон бу тыаска куттала суох сылдьар кэм кылгас буолуохтаах. Хас эбии 3 дБ аайы бу кэм 2 төгул кылгыахтаах. Суоттуурга ордук буоллун диэн 3дБ оннугар 5 дБ туhаналлар, ол гынан баран, бу аныгы наука этэригэр сөп түбэспэт.
• Портативнай тыгаhатар тэриллэр, холобур, iPod (тыаьын улахана 115 дБ тиийиэн сеп), улахан истии кэhиллиитин таhаарыахтарын сеп.

Истии генетическэй кэhиллиитэ

Несиндромальнай (изолированнай) уонна синдромальнай истии кэhиллиитэ диэн бааллар.

Несиндромальнай истии кэhиллиитэ – нэhилиэстибэнэн бэриллэр симптомнара суох дөйүңү буолуу. Нэhилиэстибэнэн дьулэй буолуу 70 % көстөр.

Синдромальнай истии кэhиллиитэ – бу генетиканан бэриллэр истии мөлтөөhүнэ атын органнар уонна системалар атын бэлиэлэрин эбэтэр ыарыыларын кытта үөскүүр истии мөлтөhүнэ. Нэhилиэстибэнэн дьүлэй буолуу 30% көстөр. Дьүлэй буолуу бэлиэтэ көстөр 400-тэн тахса араас синдром суруйуллубут.

Эт-сиин эчэйиитэ

• Тас, орто уонна ис кулгаахтар анатомическай тутуллара эрэ эчэйэр буолбатах, ону тэңэ мэйии истэр киинэ эмиэ буолуон сөп.
• Бастара эчэйбит дьон истэллэрэ ордук мөлтүөн сөөп - быстах кэмңэ истибэт буолуу даҕаны, куруутун истибэт буолуу даҕаны.
• Өр кэмңңэ олус улахан тыас аттыгар (90 дБ улахан), холобур, самолет двигателин аттыгар сылдьыы истии кэhиллиитигэр тиэрдиэн сөп.

Эмтээhин, сөп тубэhии (адаптация), туоратыы (предотвращение)

• эмп-том анааhын;
• анал сурдологическай уонна логопедическай методикалары туhаныы;
• истэр уонна саңарар буолууну сайыннарыы;
• психоневролог рекомендацията;
• слухопротезирование.

Слухопротезирование

Киhи тыаhы аhарар аппаратыгар үөскээбит уларыйыылартан истибэт буолууну эмтээhин ситиhиилээхтик ыытыллар. Тыаhы ылынар аппарат кэhиллиитигэр эмп-том уонна физиотерапевтическай комплекстар туhаныллаллар. Маннык эмтээhин туhата кыра буоллаҕына, слухопротезирование – тыаhы улаатыннарар истэр аппараттары талан анааhын ыытыллар. Истэр аппарат сөп тубэhиитэ пациент киhи саңатын уонна атын тыас-уус улахан тыаhын ылынар адаптационнай кэмин кэнниттэн быhаарыллар.

Истэллэрэ кэhиллиилээх оҕолору реабилитациялааhын

Реабилитация кэмигэр биирдиилээн (индивидуальнай) уонна бөлөҕүнэн дьарыктаныы, ону тэңэ музыкалаах бииргэ уус-уран ааҕыы(хоровой декламация) көрүллэр. Салгыы күүhүрдэр уонна иhитиннэрэр аппараттардаах саңарааhыннаах дьарыктар ыытыллаллар. Маннык үлэ истибэт оҕолорго аналлаах оҕо саадтарыгар 2-3 - саастарыттан саҕалаан ыытыллар. Бу үлэ специализированнай оскуолаҕа салҕанар. Үгүс түбэлтэлэргэ маннык үлэлэри төрөөпүттэр естественнэй саңарар эйгэҕэ ыыталлар. Бу олус улахан үлэни да, кэми да эрэйэр, ол гынан баран, эмиэ оннук үчүгэй түмүктэри биэрэр. Маннык үлэ сурдопедагогу кытта бииргэ, кэтээн көрүүлээх ыытыллыахтаах.

Хамсанан өйдөтөр (жестовай) тыллар

Хамсанан өйдөтөр (жестовай) тыллар эбэтэр хамсаныы тыла – бэйэтэ, тутулуга суох эбэтэр искусственнайдык үөскээбит хамсаныынан көрдөрүллэр тыл. Манна хас биирдии хамсаныы тылын көрдөрөргө илии уонна сирэй, айах, уос хамсааhыннарын кытта, эт-сиин бүтүннүүтэ эмиэ хамсыан сөп. Хамсаныы тылын элбэхтик саңарар саңаттан (дорҕоон уонна сурук) тутулуктаах уонна истэр дьон толкуйдаабыттар дии саныыллар, ол гынан баран, бу алҕас санааhын. Ону таhынан, үксүгэр, хамсаныы тыла диэн буукубалары тарбаҕынан көрдөрүүнү (дактилирование) ылыналлар (дьиңэ, бу њыманы анал уонна географическай ааттары, итиэннэ саңарар тылтан ылыллыбыт специфичнэй терминнэри этэргэ эрэ туhаныллар), уонна истэр дьон саңарар тылга сөп тубэhиннэрэн хамсаныы көмөтүнэн информацияны биэрээри хамсанан көрдөрүүлэрин ааттыыллар. Оттон дьиңнээҕэ хамсаныы тыла (жестовый язык) саңарар тылтан тутулуга суох уонна бэйэтэ сайдар: саңа хамсаныылар үөскууллэр, уруккулар туhаныллыбат буолаллар – бу үксүгэр саңарар тыл сайдыытын кытта сибээhэ кыра.

Дискриминация

Билиңңи кэмңэ туоратыы (дискриминация) диэн суох, ол эрээри, мөлтөхтук истэр эбэтэр истибэт дьон туохха наадыйалларын учуоттааhын ыытыллыбат. Ол курдук, бугуңңу куңңэ Россияҕа үгүс тыастаах сигналлар, холобура, общественнай транспортка тохтобуллары биллэрии, домофон сигнала, үгүс түбэлтэҕэ графическайдык эбэтэр уотунан сырдатан эбии бэриллибэттэр. Маннык патологиялаах дьоңңо туhанар тэриллэрин бэйэлэригэр сөп тубэhиннэрэн уларытыы элбэхтик бэйэ суотугар ыытыллар.

Литература

• Александр Мещеряков "Познание мира без слуха и зрения".