Иске-Казань заповедник-түмэл

Иске-Казань(түүр.т., тат. Иске Казан; нууч. Старая Казань) - "Иске-Казаннааҕы судаарыстыбаннай историко-культурнай уонна айылҕаҕа турар түмэл" уонна урукку куорат онно, 13 үйэ ортотуттан - 15 үйэ ортотугар диэри, Волжскай Булгария бүтэһик киин куората турбут дьиҥнээх миэстэтэ. Заповедник-түмэл, ТӨ Миниистирдэрин Кабинетын 14.02.1992 с., "Об организации Иске-Казанского историко-культурного и природного музея-заповедника в Высокогорном районе Республики Татарстан" 228 нүөмэрдээх уурааҕынан тэриллибитэ. Сирин иэнэ - 137,2 га, сүрүн пуонда экспоннаттара - 1163 ед.хр. Иске-Казан куорат, Золотой Орда сүтэн эрдэҕинэ үөскээбит диэн учуонайдар сабаҕалыыллар. Урукку ааттара: Газан, Булгар аль-Джадид, Казан, Иске Казан. Үһүйээн кэпсииринэн, Золотой Орда сэрииһитэ Аксак (Булат) Тимур, куорат эмирин Габдулланы өлөрбүт. Куораты халаан барбыттарын кэннэ, эмир Габдулла тыыннаах хаалбыт икки уола Алтынбек уонна Галимбек, Заказаньяҕа, арыый бүччүм сиргэ атын куораты олохтообуттар. Туруору сыырдардаах томтору аллараа өттүнэн, оччолорго толору уулаах, Казанка өрүс курдуу эргийэрэ, куораты бөҕөргөтөргө табыгастаах этэ. Сарыабыстар саҥа куораты тутан баран Иске Казан диэн ааттаабыттар. 1236 с. суох буолбут, онтон, Золотой Орда кэмигэр тиллибит Волжско-Камскай Булгария миэстэтигэр, кэлин, Иске Казан диэн кииннээх Казан ханствота буолуохтаах саҥа судаарыстыба тэриллибит. Кини уруккулуу атыы-тутуу таһымын уонна ыаллыы дойдулары кытта сибээһин олохтообут. Кэнники, Казанскай Ханство киин куората атыыга-тутууга, сэриилэһиигэ ордук табыгастаах, Казанка уонна Булака өрүстэр Волгаҕа түһэр сирдэригэр көспүтэ. Ол сиргэ билиҥҥи Казань турар. Урукку киин куорат, маҥнай хас да солобуодаҕа, онтон дэриэбинэлэргэ кубулуйбут. Заповедник-түмэлгэ Волжскай Булгария, Золотой Орда уонна Казанскай Ханство кэмнэринээҕи археологическай уонна эпиграфическай пааматынньыктар киирэллэр: Иске-Казанскай(Камаевскай) куорат онно(Xlll ү. - 1552 с.) - Заказанья 13-14 үйэлэрдээҕи бөдөҥ политическай уонна экономическай киинин болгаро-татарскай сэлиэнньэтин култуурунай араҥата. Куораты1552 с.нуучча сэриитэ урусхаллаабыт. Үрүҥ таастан тутуллубут дьиэ сороҕо, олорор уонна хаһаайыстыбаннай тутуулар(ол иһигэр тимир ууһа үлэлиир мастарыскыайа) үлэҕэ уонна дьиэҕэ туттуллар сэптэр, маллар, керамика, тимир сэп-сэбиргэл, 14-15 үйэлэр бүтүүлэринээҕи үрүҥ көмүс джучидскай манньыаттар кылааттара булуллубуттар. Чинчийээччилэр, Иске-Казанскай(Камаевскай) куорат оннун, Иски-Казань куораты кытта сибээстииллэр. Иске-Казаннааҕы(Камаевскай) кылабыыһа(XlV-XVl үү.) таастан оҥоһуллубут. Русско-Урматскай селище(Xll-XlVүү.) - атыыһыттар олорбут болгаро-татарскай сэлиэнньэлэрин култуурунай араҥата. Олорор уонна хаһаайыстыбаннай тутуулар сорохторо(тимири уһаарар, иһити оҥорор күөртэр, ремесленниктэр мастарыскыайдара уо.д.а.), үлэҕэ туттар сэптэр, сэрии сэбиргэллэрэ, киэргэллэр булуллубуттар. Русско-Урматскай кылабыыһа(Xlll-XVl үү.) таастан оҥоһуллубут мэҥэ бэлиэлэргэ арабско-древнеболгарскай тылынан суруктаахтар. Камаево дэриэбинэҕэ турар историко-этнографическай түмэл. Айылҕа уопсай көрүҥэ - Казанка өрүс кытыллара, налыылара, өрүс сүнньэ. Сибэтиэй сирдэр: Гайша-бике көмүүтэ, "Родник святого Мулла-Хаджи", "Ханский родник". Заповедник-түмэл - Арассыыйа Бэдэрээссийэтин норуоттарын култуурунай баайын бэдэрээлинэй суолталаах эбийиэгэ. https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%BA%D0%B5-%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%8C http://www.museum.ru/M1312