Гипертония (Хаан баттааһынын үрдээһинэ, артериальнай гипертензия, гипертоническай ыарыы, АГ;др.-греч. ὑπέρ «над, үрдүк» + др.-греч. τόνος «тардыы; тон») — өр турардыы 140/90 мм рт. ст. уөhэ хаан баттааhынын үрдээһинэ уонна интээҕэр үрдүк. Гипертонияннан ыалдьыбыт түбэлтэлэртэн 90-95 % ыарыhах эссенциальнай гипертензиялаах буолар(Гипертоническай ыарыы). Атын түбэлтэлэргэ иккис, ыарыы биллиилээх артериальнай гипертензиялары диагностируйдууллар: бүөр киэнэ(нефрогеннай) — 3-4 %, ис секреция былчархайдарын үлэлэригэр сыһыаннаах(эндокриннай) — 0,1-0,3 %, гемодинамическай, неврологическай, стрессовай, сорох эмп испиккиттэн тутулуктаах (ятрогеннай) уонна оһоҕостоохтор Артериальнай гипертензиялара, ити аатталаммыт тубэлтэргэ хаан баттааhынын үрдүүтэ сүрүн ыарыыны билэргэ көмөлөhөр ыарыы биллиилэрэ буолаллар. Ятрогеннай гипертензиялар биологически активнай добавкалары уонна эмтэри иhэр буоллахха үөскүүллэр. Инник эмтэри иhэргиттэн артериальнай гипертензия Үөскүүр буоллаҕына олору булгуччу иhэн бүтүөххэ наада. Онтон активнай добавкалартан атын препараттар буоллахтарына ини өссө иhэргитин суоххутун быраас быhаарар. Артериальнай гипертензия — сүрэх-хаан сүүрэр тымырдарын ыарыыларыттан тарҕаныытынан үрдүк миэстэни ылар. Артериальнай гипертониянанн 20—30 % нэhилиэнньэ улахан дьоно ыалдьарын туhунан туруоруллубута. Кырдьаҕас дьонңо ити ыарыы күүскэтик тарҕаммыта көстөр — 65 ааспыт дьонңо олортон 50—65 % артериальнай гипертензиялаах. Гипертонической ыарыы үөскүүрүгэр 20 элбэх киhи генетическай кодун комбинацията быhаарар.

Этиология

Артериальная гипертензия
МКБ-10	I10.{{{3}}}
МКБ-9	401

Гипертоническай ыарыы психическай үлэ перенапряжениетыттан уонна психоэмоциональных фактордартан сайдар, олор корковай уонна подкорковай взомоторнай система регуляциятын уонна артериальнай давлениены хонтуруоллуур гормональнай механизмнары кэhэллэр. Артериальнай давление тарҕанар кутталын фактордара: киhисааhа, эр киhитэ-дьахтара, көhүүн олох, аhы кытта тууhу сиирин, аргы иhээhинэ, гипокальциевай диета, курение, сахарный диабет, уойуу, атерогеннай липопротеиннар уонна триглицеридтар үрдүк таhымалара, удьуордааhын уонна да атыттар.

Патогенез

Гипертонияҕа киhи эт-хааныгар баар хаан сүүрэр тымырдара барыта ыарыылаах буолар, ол туhуттан, ис органнар үлэлэрэ уонна функциялара кэhиллэр. Гипертензия сүрэххэ, бүөр хаан сүүрэр тымырдарыгар, мэйии хаан сүүрэр тымырдарыгар, харах сетчаткатыгар, киhи эт-хаанын периферическай артерияларыгар дьайар. Гипертензия уhун периода маннык кэhиилэргэ аҕалар: хаҥас сурэх кутуйатын быччынын улааттыннарар — гипертрофия. Кардиомиоциттар кэҥииллэр — миокард клеткалара, фиброз үөскүүр, ишемия, сүрэх быччыны структурата уонна функцията кэhиллэр, сүрэх тутаҕа үөскүүр. Гипертоническая нефропатия улам-улам сайдар: бастаан хаан сүүрэр тымырдарыгар бопторуу үөскүүр, ойоҕоhо модьуруур, капиллярдар мырчыһыннардаллар, ол кэннэ бүөр тканнара склерозированиелыыллар, атрофия канальцев, бүөр аччыыр, бүөр тутаҕа үөскүүр.

Классификацията

Оптимальнай АД: САД (систолическое артериальное давление) < 120 / ДАД (диастолическое артериальное давление) < 80 мм рт. ст.
Сөптөөх АД: САД 120—129 / ДАД 80—84 мм рт. ст. (предгипертензия JNC-VII быhыытынан).
Сөптөөхтөн үрдүк АД: САД 130—139 / ДАД 85—89 мм рт. ст. (предгипертензия JNC-VII быhыытынан).
1 степень АГ: САД 140—159 / ДАД 90—99.
2 степень АГ: САД 160—179 / ДАД 100—109.
3 степень АГ: САД 180 үөhээ / ДАД 110 үөhээ.
Изолированнай систолическай гипертония: САД 140 үрдүк эбитэр тэҥ/ ДАД 90 аллараа.

Диагностика

Гипертонияны быhаарар үс сүрүн ньыма баар:

артериальнай давлениены кээмэйдээhин
физикальнай обследование — сүрэҕи фонендоскопунан чинчийии
электрокардиограмма.

Эмтэнии

Гипертонияны эмтиир аныгы ньымаларыгар пацииент улам-улам бу этаптары ааhыахтаах:

стационарнай;
амбулаторно-поликлиническай;
санаторно-курортнай.

ити этаптар ураты анаммыт диетаны тутуhуллуохтаах уонна лечебнай гимнастиканы толоруллуохтаах. Медикаментознай эмтэниини быраас биирдиилээн көрөн аныыр.