В.Н. Леонтьев “Саха художественнай литературатын, кини сайдыытын туһунан”

Бу ыстатыйа 1927 сыллаахха “Чолбон” сурунаал 5-6 нүөмэрдэригэр бэчээттэммит. Ол эрээри, В.Н. Протодьяконов хрестоматиятыттан булан аахтым. Ыстатыйаҕа саха литературата төрүттэммит кэмиттэн саҕалаан Саха Сиригэр Сэбиэскэй былаас олохтонуутугар дылы кэми хабан көрдөрөр. Саха суругунан литературатын 1900 сыллааха А.Е. Кулаковскай “Байанай алгыһа” диэн ырыаны суруйан саҕалаабыта диир. Ол гынан баран, Василий Никанорович Леонтьев саха литературата төрүттэммит сылынан 1913-1914 сс. этэр. Тоҕо диэтэххэ, бу кэмнэргэ литература бары көрүҥэр (поэзия, проза, драма) суруйар этилэр, саха литературатын куорматын төрүттээбиттэр уонна бу айымньылар тута бэчээккэ тахсан испиттэр эбит.

Ити кэмнэргэ араас гынан баран, уһун үйэтэ суох хаһыаттар тахса сылдьыбыттар (“Саха дойдута”, “Саха олоҕо”), манна Кулаковскайы кытары, Никифоров бэчээттэммиттэр. Ол кэннэ “Саха саҥата” диэн сурунаал тахсан Софронов уонна Гаврильев диэн суруйааччылар биллибиттэрэ диир. Кыым хаһыат тахсарыгар саҥа олоҕу агитациялыыр айымньылар олус элбээбиттэрэ диэн этэр.

Ыстатыйа сүрүн сыала-соруга, мин өйдөөбүппүнэн, “Саха литературатыгар саҥа олоҕу хайдах көрдөрүөххэ сөбүй?” – диэн. В.Н. Леонтьев саҥа олоххо төрөөн-үөскээн улааппыт эрэ киһи ону көрдөрөр кыахтаах диэн этэр. Уонна ону хайдах көрдөрөргө, киһини хайдах ойуулуурга, холобурдары аҕалан үөрэтэр. Киһини уопсай ылан ойуулаамаҥ, холобур хомуньуус туһунан суруйар буоллаххытына, кинини уруйдаан-айхаллаан, аҥардас үчүгэй эрэ өттүн ойуулаабакка, икки өттүттэн ойуулааҥ. Кинилэр эмиэ син киһи курдук хомойоллор, хараасталлар, кыыһыраллар, куттаналлар. Биир өттүнэн ааптар ити кэминээҕи критиктэри сэмэлиир: “Ону критик алыс баһааҕырпакка эрэ ыйан баран үчүгэй өттүн эмиэ быһаарыахтаах. Оччоҕо эрэ литературабытын саҥа олох диэки салайыахпыт” [142]. Ол гынан баран, аны иккис өттүттэн ылан көрдөххө, “эргэ суруйааччылар” (ааптар тылын тутуннум) саҥа олоҕу сатаан хоһуйуохтара суоҕа диэн этэрэ, ааҕарга олуона соҕус. Ол гынан баран кини Софроновтан, Неустроевтан кэтэһэбит диир.

Саха литературатын сайдыытын икки өттүттэн көрөр: 1) тас өттүттэн уонна 2) ис майгынын. Биһиги суруйааччыларбыт 1917 сыллаахха дылы төрүт сүрүн литературанан ааҕыллан, саха хайдах баарынан көрдөрөр (реализм, самобытность). Оттон атын омук суруйааччыларын үтүктүү да баар булоллаҕына. Сэрэнэн, сахаҕа майгынныыры эрэ үтүетэллэрэ диэн этэр.

В.Н. Леонтьев бастакы литературнай критиктэр истэригэр киирсэр. Онон бу кэмҥэ маннык критическэй ыстатыйалар барыта саҥалыы көрүү буолара саарбаҕа суох. Мин санаабар, В.Н. Леонтьев сүрүннээн сөпкө суруйар, ол гынан баран эмиэ да саха литературата төрүттэммитэ уонча сыл буолла диир уонна Кулаковскайдааҕы эргэ суруйааччылар диирэ уонна биһиги саха суругунан литературата 1900 сыллаахтан саҕаламмыт диэн диэн өйдүүр буолан, ааҕарга олуона соҕус.