Бүрэбиистэ
Бүрэбииста (рум. Burebista) — б.э. инн. 82 сылтан 44 сыллаахха диэри Дакия ыраахтааҕыта .
Гет-даак биистэрэ холбоһуулара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Б.э. инн. I үйэ бастакы аҥаарыгар гет-даактар сүрдээҕин сайдыбыттара. Атыыга-эргиэҥҥэ олоҕурбут саҥа хаһаайыстыба саҥа тиибигэр көспүттэрэ. Гириэк этностарын кытта ыкса ситимнэһиилэрэ биистэр сомоҕолоһоллоругар тиэрдибитэ. Сомоҕолоһуу иккис төрүөтэ арҕааттан уонна хотугулуу-арҕааттан күүһүрбүт кельтар, илинтэн скифтэр, бастарнар, сармааттар суоһааһыннара буолбута. Ол эрээри саамай кутталлаах өстөөхтөрө римляннар этилэр, киниэр Грецияны уонна Македонияны сэриилээн даак-гет сирдэригэр ыган кэлбиттэрэ. Бу барыта гет-даак биистэрэ Бүрэбиистэ салалтатынан сомоҕолоһоллоругар тиэрдибитэ. Кини бастыҥ көмөлөһөөччүтэ первосвященник Дэкэнэй буолбута.
Страбон Бүрэбиистэ туһунан маннык биллэрэр:
Бүрэбиистэ судаарыстыбата
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Судаарыстыба сүрүн сирэ билиҥҥи Трансильвания соҕуруу өттүгэр Орэшта хайаларыгар баара. Бу сир көмүскэнэргэ табыгастааҕа. Маны таһынан манна минераал саппааһа элбэх буолан кириэппэс туттарга үчүгэй этэ. Илин судаарыстыба кирбиитэ Буг өрүскэ тиийэрэ. Соҕуруу Страбон этэринэн Бүрэбиистэ сэриилэрэ Македония кирбиитигэр тиийэ баран кэлэллэрэ. Хотугулуу-илин Бүрэбиистэ кельтары уонна билиҥҥи Чехия сиригэр олорбут бойдар биистэрин кытта бэрт туһалаахтык сэриилэһэрэ. Страбон этэринэн итэҕэл үрдүкү чыпчаалыгар Дэкэнэй диэн киһи олорбут, бу киһи көрбүөччү уонна ыраахтааҕы бастыҥ сүбэһитэ эбит. Кинини таҥараҕа тэҥнииллэрэ үһү, винограады кэрдэн кэбиһэргэ, арыгыта суох олорорго үөрэппит.
Бүрэбиистэ ыраахтааҕылаан бүтүүтэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Страбон этэринэн, Бүрэбиистэни өрө туруу кэмигэр өлөрбүттэр. Сабаҕалааһын быһыытынан өрө турууну киин былаас күүһүрүүтүн сөбүлээбэт аристократтар тэрийбиитэр. Риим да тэрийбит буолуон сөп. Бүрэбиистэ өлбүтүн кэннэ судаарыстыба 4 аҥыы хайдыбыт. Бүрэбиистэ ыраахтааҕылааһынын устуоруктар үрдүктүк сыаналыыллар. Кини саҕана гет-даактар бастакы холбоммут судаарыстыбалара үөскээбит. Ол эрээри кини оҥорбут сойууһа уһаабатах уонна ордук тирэхтээх судаарыстыба кыайан буолбатах. Бүрэбиистэ өлбүтэ биир үйү буолан баран кини дьыалатын Децебал салҕаабыта.
Литэрэтиирэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Н. Урсулеску История румын. Древний мир. — Кишинёв-Яссы, 1992.
- И. А. Ожог, И. М. Шаров Краткий курс лекций по истории румын. — Кишинёв, 1992.
- В. Е. Андрущак, П. А. Бойко, П. П. Бырня История Республики Молдова с древнейших времен и до наших дней. — Кишинёв, 1998.