Быһыы
Быһыы эбэтэр Вакцина (лат. vacca — ынах) — сыстыганнаах ыарыылары утары иммунитеты үөскэтэр эмп. Быһыыны мөлтөөбүт уонна өлбүт микробтартан, кинилэр таһаарар эттиктэриттэн, эбэтэр ген инженериятын эбэтэр химия көмөтүнэн оҥоһуллубут микроб антигеннарыттан оҥороллор.
Устуоруйата
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Эдвард Дженнер 1770-с сылларга бастакы вакцинаны айбыта. Ол кэмҥэ уоспа ыарыытыттан өлүү элбэх этэ. Дженнер ынах уоспатынан (натуральнай уоспаҕа аймахтыҥы ыарыы) эспиттэр, үксүн уоспаҕа ыалдьыбаттар диэн бэлиэтээбит. Оспо ынаҕын этин-сиинин этинэн-хаанынан көмүскүүр дии санаабыта.
Бу идеяны бэрэбиэркэлээри Дженнер биир уолу ынах уоспатынан ыалдьыппыт. Ол кэнниттэн кини уолу натуральнай уоспатынан сыһыарбыт. Кини ынах уоспатынан хайыы-үйэ ыалдьыбыт буолан, уол натуральнай уоспанан ыалдьыбатаҕа. Дженнер сөп этэ: ынах уоспатанан ыалдьыбыт дьон дьиҥнээх уоспаттан көмүскүүрэ.
Ынах уосптын ылыаҕыттан өлүөр диэри уоспаттынан ыалдьыбат буолан, 1853 сыллаахха өссө биир сокуону ылыннылар, ол быһыытынан хас биирдии оҕо Дженнер вакцина уоспатын утары вакциналаныахтаах диэн.
19-с үйэҕэ Луи Пастер иирии вакцинатын айбыта.
20с үйэҕэ учуонайдар дифтерияттан, корь, эпидемическэй паротиттан уонна краснухаттан көмүскүүр вакциналары айбыттар. 1950-с сылларга Джонас Солк полиомиелиттан вакцинаны оҥорбута.
Ол гынан баран, малярия уонна ВИЧ курдук улахан суолталаах ыарыылартан вакцин билигин да суох.
Үгүс дойдулар тустаах дьон вакцинацияны ааһалларын ирдиир булгуччулаах сокуоннары ылыннылар.Ол курдук, холобур, үгүс дойдуларга оҕолор государственнай оскуолаҕа сылдьарга тустаах ыарыылары утары вакцинацияланыахтаахтар. Иккис өттүттэн, вакцинация көрүҥүн барытын бобор сорох итэҕэллэр бааллар: холобур сэттис күнүн адвентистар сиэркиптэригэр оннук.