Бузина

Бузина

Саха сиригэр бузина (лат. Sambucus spp.) сэдэхтик үүнэр, онон сахалыы аата суох. Сибиир бузината сэбирдэҕэ суох кыстыыр 2-3 м кэриҥэ үрдүктээх талах. Биир бөлкөйгө 10-ҕа тиийэр умнас үөскүүр. Умнас төрдө 7-10 см суоннаах буолар. Саҥа үүммүт лабаата күөх ньуолаах түүлээх, 2-3 саастаах лабаата сырдык-күрүҥ, онтон кытарымтыйа-күрэҥсийэр. Лабаатын суона 1-2 см, тостумтуо буолар. Маһын этин кытыыта эрэ кытаанах, ортото көмүрүөтүҥү көпсөркөй, киһи илиитинэн да имитэр. Бузина маһа итинник кэбирэх, үйэтэ суох, умнаһа уонча сыл буолан баран хаппытынан барар, ону атын умнас солбуйар. Сайын устата эдэр умнас 40-70 см тиийэ уһуур. Сэбирдэҕэ куорсуннуу уустук, син уһун тууралаах, мөкү сыттаах. Ол иһин бу үүнээйигэ үөн-көйүүр тохтообот, буортулаабат. Сибэккитэ бытархай, элбэх буолан суончуктуҥу дьукаах сибэккигэ мустубут. Чааскыта күөх өҥнөөх 5 сэбирдэхтээх, хоруоната саһархайдыҥы маҥан, 5 эминньэхтээх. Тычинката 4-5, соҕооччуга биир. Аһа-уҥуохтуйбут хахтаах сиэмэлээх отон. Отоно субай кыһыл өҥнөөх, бөдөҥ доруобунньук эрэ саҕа, хойуутуҥу сүмэһиннээх, мөкү сыттаах, сүлүһүннээх.

Үүнэр сирэ

Барыта 40 көрүҥ баар, онтон Россия территориятыгар 10 эрэ көрүҥ үүнэр. Бузина дьон олорор эбэтэр олоро сылдьыбыт сиригэр тарҕаммыт, Сибиир тыйыс айылҕатыгар ньыматыйбыт (акклиматизацияламмыт). Бу дьаалатынан тарҕанан үүнэр көрүҥү сибиир бузината дииллэр. Ол Лена, Алдан, Амма уонна Бүлүү өрүс сүнньүгэр күн көрөр, тыал үрбэт, сииктээх буолан баран уу тохтообот аппатыгар, үрэх кытылыгар биирдиилээн бөлкөйүнэн үүнэр. Чыычаах кыра көтөр сөбүлээн сиир, сиэмэтин тарҕатар. Соҕурууттан хоту, Бүлүү өрүс тардыытыгар дылы, түөлбэтин кэҥэппит.

Эмтээх свойствата

Бузина хатырыга оргуйбут эбэтэр суураллыбыт уутун сыптарытар уонна ииктэтэр наадаҕа кыра-кыратык иһэрдэллэр. Отон суурадаһынын киһини тиритиннэрэргэ иһэрдиэххэ эмиэ сөп. Оттон сибэккитин сиэттэхтэринэ киһи хотуолуур, ол эмиэ эмтиир ньыма. Хатырык бороһуогун итии ууга, уокка буһан, көрдүгэннийбит бааһы таттарарга туһаналлар.

Эбии

Бузина отонун сүмэһинин таҥас кырааскалыырга эмиэ тутталлар. Саха сиригэр бузина биир ураты киэргэл ыарҕа диэн киэҥник биллэр. Көҕөрдүүгэ туһанарга олус табыгастаах: бөлкөйө хойуу умнастанар, түргэнник үүнэр, оттон астаннаҕына олус тупсар - субай кыһыл отон бөдөҥ сүүмэхтэрэ бөлкөйү хойуутук сабаллар. Бузина уоҕурдуллубут, көпсөркөй сииктээх сири сөбүлээн, дьиэ таһыгар, уулуссаҕа үчүгэйдик үүнэр, ууһуур.

Литература

Тимофеев П,А,, Иванова Е.И., "Саха сирин отонноох үүнээйилэрэ" 1994с. ISBN 5-85841-041-3