Тайҕа

Тайҕа зоната

Тайҕа диэн Евразия уонна Хотугу Америка хоту өттүлэригэр баар мутукчалаах тыалартан турар биом. Атыннык бореал ойуурдар дииллэр. Саха Сиригэр — мутукчалаах, үксэ тиит түҥ ойуур; Илин Сибииргэ тайҕа — ханнык баҕарар киһитэ суох түҥ ойуур, Тываҕа — ойуурунан саба үүммүт хайа, Соҕурууҥу Сибииргэ — хаардаах, онон-манан ойуурдаах үрдүк хайа. Тайг (монг.) — хайалаах сир түҥ ойуура.

Тайҕа мастарын күлүгэр үүнээйи атын ойуурдарга холоотоххо мөлтөхтүк үүнэр.

Тайҕа көтөрдөрө

Хотугу эҥэлэй (полушарие) бореал ойуурдарыгар элбэх көтөр олохтоох да, көһөөйү да көтөрдөр уйаланаллар. Харыйа, пиихта, бэс, тиит туораахтара көтөрдөрү иҥэмтэлээх аһынан хааччыйаллар. Сайын ойуурга 40 гектаарга 150-300 араас көрүҥ көтөрдөрүн атыырдарын көрсүөххэ сөп. Кыһын үксүлэрэ соҕуруу барар буолан көтөр биллэ аҕыйыыр, 50 кыайбат көтөр хаалар. Ол гынан баран чыычаахтар ахсааннара үөн-көйүүр элбэҕиттэн эмиэ тутулуктаах, сороҕор ойуурга буортулаах үөн-көйүүр тоҕо ааҥнаан киирдэҕинэ, көтөр биллэ элбиир.

Элбэх көтөр хойуу ойуурдаах тайҕаҕа үчүгэйдик сөп түбэһэ үөрэммит. Кылгас, мүлүркэй кынаттара кэбэҕэстик салгыҥҥа салайары хааччыйаллар, кэрэ ырыалара партнердарын буларга көмөлөһөллөр, тыҥырахтара мастар туруору умнастарыгар хатаастарга аналлаахтар. Тумустара буоллаҕына туораахтары хостуурга сөп түбэһэллэр. Сорох ымыылар хардарыта барбыт тумустара туорааҕы эрэ алдьатарга аналлаах буолан, атын аһынан кыайан аһаабаттар