Бордоҥ нэһилиэгин култуура салаата

Бибилитиэкэ

Бастакы ааҕар балаҕан 1937 сыллаахха арыллыбыт. Онно бибилитиэкэринэн Иванов Николай Федорович үлэлээбит. Ол кэннэ 1948 сыллаахха Араҥастаахтан дьиэ көтүрэн аҕалан ааҕар-балаҕан туппуттар. Онно ссэбиэдиссэйинэн Ефремов Николай Николаевич үлэлээбит. 1937-1957 сс. – ааҕар - балаҕан 1957-2011 сс – Маалыкайдааҕы олохтоох библиотека. 2010 сылтан- Маалыкайдааҕы модельнай олохтоох библиотека. Хас сыл ахсын үлэ араас көрүҥнэрэ олоххо киирэн үлэлииллэр. Ол курдук: • Саҥа кинигэлэр сурэхтэниилэрэ. • Чопчу ис хоһоонноох нэдиэлэлэр, араас ис хоһоонноох тэрээһиннэр, күрэхтэр. • Элбэх саҥа бырайыактар үлэлэрин саҕалаатылар: «КИВИС», «Беби-Арт», «Сатабыл». • Ким туох интириэстээ5инэн түмсүүлэр үлэлииллэр. • Аныгы үйэ ирдэбилинэн оргтехника, Интернет өҥөлөрүнэн нэһилиэнньэ туһанар. Билигин бибилитиэкэ дьиэтин уопсай иэнэ 93,7 кв.м. Түмүү уопсайа 21397 ахсааннаах. Ол иһигэр кинигэтэ 18971 ахсааннаах, брошюра-1741, диискэ-66. Бибилитиэкэ үлэһитэ-2, техүлэһит-1. Сыллаааҕы үлэ көрдөрүүлэрэ : ааҕааччы—1152, бибилитиэкэҕэ сылдьыы - 8009, кинигэ уларсыыта – 23508. Салайааччылар: 1937-1947 сс.- Иванов Николай Федорович. 1948-1950 сс.- Ефремов Николай Николаевич.(1930-2009) 1951- 1963 сс.- Чусовская Клавдия Павловна, Припузова Ирина, Иванов Дмитрий Николаевич, Иванов Семен Иванович. 1963-1977 сс.- Иванова Екатерина Федотовна.(1938-2002) 1970-1973 сс. –Осипова Татьяна Герасимовна, оҕо бибилитиэкэрэ. 1974-1977 сс. –Семенова Татьяна Афанасьевна, оҕо бибилитиэкэрэ. 1977-1981 сс –Саввинова Надежда Афанасьевна.(1950-1988) 1981-1982 сс.- Андреева Антонина Андреевна.(1949) 1982-1984 сс. – Федорова Лилия Егоровна.(1960) 1984сылтан - Аммосова Вера Петровна. (1963) 2010 сыл – оройуоннааҕы «Сыл бибилитиэкэрэ» күрэххэ «Мисс совершенство» номинация хаһаайына, « Бордоҥ нэһилиэгин бастыҥ бибилитиэкэрэ». 2013 сыл – IV «Ресурсы развития культуры в Нюрбинском районе» муниципальнай быыстапка-ярмаркаҕа «КИВИС» бырайыагынан 2 степеннээх диплом хаһаайыннара. Аммосова Вера Петровна- « СӨ Култууратын туйгуна » Бочуот бэлиэтэ, СӨ , култуура миниистирин , улуус, нэһилиэк баһылыктарын Бочуотунай грамоталара. - 2013сыл ыам ыйыттан ыйга биирдэ нэһилиэк иһигэр тахсар «Аартык» хаһыат сүрүн редактордара. - Нэһилиэнньэ олоҕун, үлэтин-хамнаһын туһунан сиһилии киэҥ араҥаҕа иһитиннэрэр, биллэрэр сыалтан тэриллибит «Маалыкайдааҕы иһитиннэрэр киин » диэн общественнай түмсүү киинэ. Бибилитиэкэ толору оргтехниканан хааччыллан олорор. Интернетынан туһанар. Тэрилтэ бэйэтин көмүскэнэр ханнык да көрүҥэ суох.

Нэһилиэк олохтоохторо суруйан таһааттарбыт кинигэлэрэ

Ксенофонтов В.К. “Күөрэгэй”. 1996 с. Прокопьев Н.И.” Идэтийии суолунан”, Олорон ааспыт олоҕум”. 1999 с. Данилов Э.Ф., Лыткин Н.Н. “Бордоҥ” Ньурба улууһа. 2006 с. Данилов Э. Ф.” Степан Васильевич Васильев” брошюра 2006 с. “ М.В.Мегежегский к 110-летию с д.р.” 2008 с “Степан Васильевич Васильев (1896-1943) (Документы, фотографии)” 2006 с. “Степан Васильевич Васильев к 110 – летию со дня рождения”. 2006 с. брошюра. “Степан Васильев государственный, общественно-политический и профсоюзный деятель “ 2011 с “Анастасия Петровна Данилова- секретарь обкома, наставник молодежи.” 2002 с. Тыасытов В.А.”Ыччаты иитиигэ дьулуур, тулуур оскуолата ”. 2014 с. "Анисимов Иван Саввич". Составители М.П. Евсеева и др. 2010 с. Мегежегская О.И.”Экология и мы” 2006 с. В.В. Илларионов “Дьон киһитэ” 2007 с Спортсмен,учуутал, тренер В.Н. Кузнецов.(Бордоҥ нэһилиэгин МТ уонна успуорт оскуолатын филиала.) Иванова И.С. “Такырова А.В.” 2014 с, “Иванов Семен Федорович 11-Куччугуй Сэмэн ”.2012 с. Антонова М.Н.”Уһулуччу талааннаах салайааччы”. 2008 с. “Ньурба Маалыкайын хомоҕой тыллаах хоһоонньуттара”. 2014 с. “Эдэркээн кэрэкэ кэмнэрбит”. Дмитриев А.Д.”Күөх Ньурба төрүттэрэ” 2013. Т.П.Иванова, Н.Н.Николаев.”Эҥээрдэк сыдьааннара”. 2013 с. М.П.Евсеева, А.Е.Степанова.“Сүрэхпэр эн бааргын тапталлаах оскуолам.” 2015 с. Степанова А.Е.”Саха саарына, киһи кэрэмэһэ.” 2015 с. Евсеева М.П.”Улахан Бүөтүр”. 2016 с. “Бордоҥ нэһилиэгин оһуордаах оһуохайдьыттара.” Брошюра 2016 с. Соловьева В.Г. “Степан Васильев аатынан хаһаайыстыбаҕа техническай сайдыы” 2005 с, “Үлэһит дьонноох буоламмыт” 2010 с., “Үйэ чиэппэрэ сөҕүрээбэтэх төлөн” 2011 с. “Бардыалаахтан тарҕанан, Үөдэйгэ үүнэн” 2011 с., “Төрдү-ууһу өҥөйдөххө” 2014 с. “Иэйэр сүрэх ситэрбэтэх иэйиитэ.” 2016 с.

«Айар киин» норуот айымньытын дьиэтэ

1937 сыллаахха ааҕар балаҕан (кулууп) тэриллибитэ. Сэрии кэнниттэн кулууп сэбиэдиссэйинэн Иванов Иван Васильевич (Ырык БаЬылай уола) улэлээбитэ. Кини кэнниттэн Тимофеев Константин Иннокентьевич улэлээбитэ. Онтон 1967 сыл саҥа кулууп дьиэтэ тутуллан үлэҕэ киирбитэ, сэбиэдиссэйинэн Кузнецова Вера Николаевна улэлээбитэ. Култуурунай-маассабай, сырдатар үлэни ыытаары, дьону түмэ тардаары сыаллаан-соруктаан тэрийбиттэр. Урут көннөрү кулууп дьиэ диэн буолара, 1993 сылтан «Дьөһөгөй Айыы» култуура киинэ буолбута, ол кэннэ 2015 сыл атырдьах ыйын 5 кунуттэн «Айар киин» норуот айымньытын дьиэтэ буолбута. «Айар киин» норуот айымньытын дьиэтэ 793,14 кв.м иэннээх, компьютернай техниканан, спец.оборудованиенан хааччыллыылаах. Уопсайа 9 үлэһит баар, ол иһигэр 5 идэлээх. Култуурунай-сырдатар үлэни ыытыы, нэһилиэнньэ сынньаланын тэрийии. Тэриллиэиттэн салайааччылар ааттара-суоллара:

Иванов Иван Васильевич, 

Тимофеев Константин Иннокентьевич (1928-1977) 60-с сылларга улэлээбит. 1966-1969 с.с.Кузнецова Вера Николаевна (1942 с.) 1969- 1973 Иванов Владимир Семенович (1938-1982 с.) 1973-1975 Николаева Любовь Афанасьевна (1953 с.) 1975-1978 Васильев Роман Николаевич (1947-2008) 1978-1980 с.с.Софронов Семен Иннокентьевич (1947-), 1979-1987 Егорова Любовь Николаевна (1952 с.) 1987-1995 Тыасытова Галина Гаврильевна (1949 с.) 1995-2012 с.с.Ефремов Тимофей Елисеевич (1952 с.) 2012 сылтан үлэлиир Харитонов Иван Семенович (1973 с.). 2014 сыл «Айымньылаах улэ сири симиир, киэргэтэр»Ньурба оройуонун нэЬилиэктэринэн ыытыллыбыт оройуоннай култуура эстафетатыгар 1 миэстэ, 2015 сыллаахха «Преданность традициям» номинация ылбыппыт. Харитонов Иван Семенович- Саха Республикатын култууратын туйгуна. «Айар киин» норуот айымньытын дьиэтэ нэһилиэккэ, улууска буолар тэрээһиннэргэ актыыбынайдык кыттар. Тэрилтэбит көмпүүтэринэн толору хааччыллыылаах, интернекка, факсаҕа холбонон олоробут. Пожарнай сигнализация тэрилтэбитигэр холбонон турар.

Степан Васильев аатынан историяны уонна кыраайы үөрэтэр түмэл

Түмэл иэнэ 184 кв.м. ол таһыгар үлэлиир кэбиниэт уонна көрүдүөр 45 кв.м 2000 с. Маалыкай орто оскуолатын устуоруйатын уонна оскуоланы бүтэрбит оҕолор олохторун үөрэтии түмэлин быһыытынан дириэктэр Анисимов И.С. салалтатынан тэриллибит. 2001 с. оскуола түмэлин быһыытынан пааспардаммыта. 2003 с. Өрөспүүбүлүкэ хамыыһыйатынан Оскуола түмэлэ диэн статустаммыта. 2006 с. Кыраайы үөрэтэр Степан Васильев аатынан Бордоҥ нэһилиэгин түмэлэ диэн уларытан тэриллибитэ. 2006 с. Степан Васильев сиэн бырааттарын үбүлээһининэн саҥа дьиэ тутуллан үлэҕэ киирбит 2008 с. иккис үлэһит миэстэтэ көрүллүбүт. 2013 с. техүлэһит миэстэтэ көрүллүбүт. Түмэли тэрийэн үлэлэппитэ 2000-2015 с.с. Ушканова Любовь Николаевна (1950 с). 2008 с. Ушканова Валерия Афанасьевна (1973) 2013 с. Андреева Елена 2015 с. дириэктэринэн Спирдонова Наталья Прокопьевна (1976 с.) үлэлиир. Түмэл уопсай буондата 1860 ол иһигэр билим – көмөлтө буондата 903. Түмэл экспонаттарын таһынан араас хайысханан тэрийэр-маассабай үлэни тиһигин быспакка үлэлиир.

Кэрэ эйгэтин оскуолата

1974 с. тэриллибит.Үөрэтэр салаата бастаан үҥкүү, ырыа, фортепиано, баян уонна норуодунай инструменнарга этэ. Билигин ырыа, үҥкүү, уруһуй, фольклор салаалара уонна гитара, фортепиано кылаастара үлэлииллэр. Үөрэнэр болдьохторо уһаан биэрбит. Билигин 14 үлэһит: үҥкүү-3, фольклор -2, ырыа-1, фортепиано-1, гитара – 1, уруһуй – 2, техүлэһит – 4. Оскуола 2 дьиэҕэ үлэлиир . Бастакы дьиэтэ 1992 с.тутуллубут 205 кв.м, иккис дьиэтэ эргэ оскуола дьиэтэ 564,9 кв.м. Билигин 6 салааҕа 148 оҕо дьарыктанар. 4 ансаамбыл үлэлиир. “Сыккыс” ырыа, үҥкүү норуодунай ансамбыла, “Оҕо саас” үҥкүү ансаамбыла, “Сардаҥа” саһарҕалара” фольклор норуолунай ансаамбыла, “Дьиэрэй” фольклорнай ансаамбыл. Бу анссаамбылларга 186 оҕо дьарыктанар. Оскуола аһыллыаҕыттан 485 оҕо үөрэнэн бүтэрбит. Үөрэнэн бүтэрбит оҕолортон 65 оҕо култуура эйгэтин үлэһиттэрэ буолбуттар, олор истэригэр бааллар Еремеева Инга Иннокентьевна самодеятельнай композитор,СӨ култууратын туйгуна, культура уонна ускуустуба кэллиэһин фортепианаҕа уһуйааччыта. Кычкина Мария Ивановна – бастакы үрдүк муусука үөрэҕин ылбыт үөрэнээччибит, фортепиано кылааһын уһуйааччыта, Хатас оҕо ускуустубатын оскуолатын дириэктэрэ, Спиридонова Розалия Яковлевна СӨ култууратын туйгуна, “Туллукчаан” оҕо ырыаларын кинигэтин ааптара, “Күлүмчээн” оҕо ансаамбылын салйааччыта, Аммосов Айсиэн “Айыы сиэнэ” – саха эстрадатын тыйаатырын артыыһа, хомусчут. Оскуолаҕа салйааччынан үлэлээбииттэрэ: 1974-1977 с.с. Семенов Анатолий Николаевич 1977-1980 с.с. Иванова Полина Николаева 1980-200һ с.с. Саввинова Любовь Ивановна (1952 с.) 2007-2016 с.с.Типянова Александра Тимофеевна (1970 с.) 2016 с. үлэлиир Потапов Афанасий Дмитриевич (1988 с.) 2010 с. 21.11 “Сыккыс” 2016 с 14.11 “Сардаҥа” саһарҕалара” норуодунай ансамбыллар аатын ылбыттара. “Сыккыс”, “Сардаҥа”, “Оҕо саас”, “Дьиэрэй” ансаамбыллар үлэлииллэр.

1. Судаарыстыбаттан наҕараадалаах, бочуоттаах ааттаах үлэһиттэрэ: • Тихонова Марфа Николаевна - Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, СӨ култууратын үтүөлээх үлэьитэ, «Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуот айымньытын сайдыытыгар кылаатын иhин» Бочуоттаах бэлиэ, Арассыйыскай Федерация уопсай үөрэхтээһин үтүөлээх үлэһитэ, Бордоң нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, үлэ бэтэрээнэ. • Васильева Мария Степановна - Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, РФ култуура министиэристибэтин уонна арассыыйа култуура үлэһиттэрин профсойуустарын бочуотунай грамотата, «Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуот айымньытын сайдыытыгар кылаатын иhин» Бочуоттаах бэлиэ, үлэ бэтэрээнэ. • Иванова Туйаара Николаевна – Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, Култуура уонна наука Петровскай акадиэмийэтин дипломана, Данилова А.П. аатынан бириэмийэ. • Новгородова Таисия Мартыновна - Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна