Бойдон

БОЙДУОН КИНЭЭС Чэбэлэй (эбэтэр Тэбиэлэй) уола Бойдуон (нуучча суругар «Боидон Чебелеев (Тебелеев)» Бордоҥ тойон бииһин ууһугар уруулуу аҕа ууһун баһылыгынан сылдьыбыт быһыылаах диэн сабаҕалыахха сөп уонна нуучча суругар 1634 сылтан «кинээс», ол аата Бордоҥ буолаһын баһылыгын быһыытынан, сурукка киирбит. Ол курдук 1634—1635 сс. Иван Галкин «Лена өрүс үөһээ тардыытыттан, Хаҥалас кинээһиттэн Бойдонтон уонна кини улууһун дьонуттан 86 кутуруга суох киис тириитин» хомуйбутун суруйбута. Онтон 1637—1638 сс. Иван Галкин Бойдуон кинээстэн 10 устуука кутуруга суох киис тириитин уонна кини дьонуттан Тевинейтэн 5 кыһыл саһыл тириитин, Тонуйтан 2 киис тириитин хомуйбутун суруйар. 1640 с. Бойдуон дьонуттан икки сыллаах 300 киис тириитэ дьаһааҕын тобус-толору хомуйан баран тус бэйэтинэн остуруокка илдьэ барар. Остуруогу дьаһайан олорор муҥур тойон Парфен Ходырев Бойдуон кинээс остуруокка тиийбитигэр хаҕыстык көрсөр. 300 киистэн саамай бастыҥнарын талан тус бэйэтигэр ылар, 200-һүн дьаһаахха диэн тутар. Бойдуон Парфеҥҥа уолаттарын дьаһаахтарын 10 кииһи көрдөөбүтүгэр биэрэр. Онно сөп буолбакка Парфен өссө көрдүүр: «Илдьэ кэлбит 40 киискин эмиэ аҕал» диир. Онуоха Бойдуон биэрбэт. Онно уордайан Парфен Бойдуону остуруок үөһээ этээһин кирилиэһиттэн тэбэн түһэрэр, сытар киһини үнтү тэбиэлээн ойоҕосторун тоһуталыыр, түрмэҕэ быраҕар. Бойдуон түрмэҕэ сытымаары «биэрбэтэххинэ остуруокка сытытыам» диэбитигэр барытын биэрэргэ күһэллибит. Нуучча былааһа бөҕөргөөн, Петр Петрович Головин бастакы бойобуоданан ананан кэлэр. 1641 с. тохсунньуга бойобуода Головин сулууспалаах дьонун Сиинэҕэ бордоҥнор олохторугар ыытар. Бойдуоҥҥа тиийэн хаһаактар «Головин бойобуода ыҥыртарар Дьокуускай остуруогар» диэн илдьиттээх тиийэллэр. «Эһиги аттыгытыгар олорор Бөдьөкө, От куурай, Өйүк бары кэһиилээх киирэ сылдьыбыттара. Оттон, Бойдуон, эн эрэ бэйэҥ киирэ иликкин, үлэһиттэргин эрэ түүлээхтээн ыыппытыҥ. Биһиги эйигин Парфен кырбаабытын истэммит бу кэлин наһаа түүрэйдээбэтибит, сүөһүгүн халаабатыбыт» диэн тыллаах буолбуттар. Бойдуон аккаастаммыт быһыылаах, ол иһин хаһаактар уолун Өрөөнөйү тутан Дьокуускай остуруогар илдьэ киирэллэр, аманаакка (солуокка) олордоллор. 1641 с. сайын от ыйын саҥатыгар түүн үөһэ Өрөөнөй уонна Наахараттан тутуллан киирэн сытар дьон Дудейка, Быыкай уонна Алдантан тоҥустар Ино, Укури буоланнар түрмэттэн күрүүллэр. Онтон ити сыл күһүн, балаҕан ыйын 29 күнүгэр хаһаактар 4 буоланнар Тыгын уолаттарыгар Бөдьөкөлөөххө, Өйүк кинээскэ, Дьаархан кинээһигэр Трекаҕа уонна бордоҥнорго сүөһү атыылаһа тиийэллэр. «Бойдуон, эн уонна Трека эрэ киирэ иликкит остуруокка. Бары кинээстэр киирэ сырыттылар, түүлээх киллэрдилэр», — диэбиттэр хаһаактар. Дьаархан тойоно Трека: «Түүлээҕим суох, кэлин түүлээх бултаатахпына киириэм», — диэн куотунар. Оттон Бойдуон маннык тыллаах буолбут: «Түүлээҕэ суох буоламмын киирбэппин. Бу иннинэ Парфеҥҥа түүлээх бөҕөтүн таспытым. Билигин киирсиэхпин сөп», — диэн түүлээҕин илдьэ киирсибит.