Бикипиэдьийэ:Несахарнай диабет
Несахарнай диабет (иик несахарнай көстүүтүн үгдэриитэ) - диэн гипоталамус, эбэтэр гипофиз улэлэрин мөлтөөһунуттэн үөскээбит сэдэх ыарыы. Несахарнай диабет уратыта диэн 6-15 литрга диэри уу иһиитэ (полидипсия) уонна соччоҕо диэри элбэх ииктээһинэ (полиурия) буолар. Несахарнай диабет - арааһынай киһиэхэ көстөр дьарҕа ыарыы. Үксүн 18-25 саастаах дьон ыалдьаллар, гынан баран киьи олоҕун бастакы кэмнэриттэн ити ыарыы эмиэ көстөөччү.
Дьүһүннээһин
[биики-тиэкиһи уларытыы]Гипоталамус үлэлиирин түһүгэр окситоцин уонна вазопрессин (АДГ - антидиуретическай гормон) диэн гормоннары үөскэтэр. бүтэһигэ - вазопрессин - киьи этигэр-хааныгар (үксүгэр киьи бүөрүгэр) уу иҥнэриитигэр эппиэттир. Бу грмоннар гипофиз кэнники чааһыгар мунньустан баран биирдэ эккэ-хааҥҥа тарҕанан киирэн барар. Онтон вазопрессин хааҥҥа аҕыйах ахсаанаах көстөр буоллаҕына, киһи этэ-хаана ууну обороро күүскэ мөлтүүр уонна, дьиктитэ диэн, күүскэ оборор буолар. Интэн киһи этигэр-хааныгар уу хамсааһына түргэтиир, сотору-сотору уу көрдуур уонна тугу испитин аҕыйах кэминэн уу курдук дьэҥкир, өҥө суох иигинэн таһаарар.
Сибикэтэ
[биики-тиэкиһи уларытыы]Несаахарнай диабет киһиэхэ маннык сибикинлэринэн ааһар:
- күүстээх утатыы;
- сотору-сотору ииктээһин;
- киһи этигэр-хааныгар уу иҥириитэ түргээтиириттэн, кини тириитэ хатар;
- элбэх ууну иһэриттэн куртах улаатар;
- сотору-сотору төбө ыарыыта баар буолар;
- сэниэтэ суох буолуу;
- хотуо кэлээһинэ.
Сахарнай диабеты кытта тэҥнээһин
[биики-тиэкиһи уларытыы]Несахарнай диабет уонна сахарнай диабет сорох сибикилэрэ тэҥ буолалларын иһин, ити ыарыылар атын атытттар. Ол курдук ити ыарыылар тугунан тэҥнэрин, тугунан атыннаахтарын таблицаҕа баар.
| Чинчии | Несахарнай диабет | Сахарнай диабет |
|---|---|---|
| Утатыы | Күүстээх утатыы баар | утатыы баар |
| Ииктээһин (күҥҥэ) | 3-5 литрга диэри | 2-3 литрга диэри |
| Ыарыы саҕаланыыта | Эмискэ саҕаланар | Бытааннык саҕаланар |
| Түүҥҥүү ииктээһин | Баар | Суох |
| Хаан глюкозата | Аҕыйах | Элбэх |
| Иик глюкозата | Аҕыйах, суох буола сыһар | Элбэх |
| Иик хойуута | Ынырык кыра (үксэ уу курдук) | Үрдүк |
| Уута суох кэмҥэ | Чинчиитэ куһаҕан буолар | Туох да буолбат |
| Хааҥҥа иик аһыыта баара | 5 ммоль/л үрдүк | Сороҕор үрдүүр |
| Уута суох кэмҥэ тахсар иик кэриҥэ | Уларыйбат, эбэтэ уларйбаттык аҕыйыыр | Уларыйыы көстүбэт |
Этиологията
[биики-тиэкиһи уларытыы]Несахарнай диабет бу түбэлтэттэн үөскүөн сөп:
- гипоталамус, эбэтэр гипофиз искэҥнэрэ;
- мэйиигэ кутталлаах метастаз үөскээһинэ;
- гипоталамо-гипофизарнай систиэмэ патологиялара;
- төбө-мэйии иһэттиитэ;
- ыарыы удьуордаах формата;
- бүөр вазопрессины мөлтөхтук иҥэриитэ.
Көрүҥэ
[биики-тиэкиһи уларытыы]Вазопрессин үлэтэ мөлтөөһүнүттэн, ыарыы эккэ-хаанна араастык охсор. Ол курдук несахарнай диабет араас тыһымынан арахсар:
- несахарнай диабет киин көрүҥэ - вазопрессин синтэһэ хааҥҥа хамсааһына;
- несахарнай диабет нефрогеннай көрүҥэ - АДГ нефрон каналецтарыгар иҥэриитэ мөлтөөһүнэ;
- несахарнай диабет транзиторнай көрүҥэ - ыарыы быстах кэмҥэ хат дьахтарга көстөр, төрөөбүтүн кэннэ ыарыы сүтэр;
- несахарнай диабет инсипдарнай көрүҥэ - ыарыы киһи ниэрбэтиттэн өүскээһиннээх;
- несахарнай диабет идиопатическай көрүҥэ - ыарыы хайдах үөскээбитэ биллибэт суолтатыгар.
Ыарыы охсуута, түмүгэ
[биики-тиэкиһи уларытыы]Несахарнай диабет күүстээх ыарыы буоларын туһугар, куһаҕан уустугурдууга улаханнык тириэрпэт. Гынан баран, оҕо кыра сылдьан ыалдьыан сөп буоларыгар салгыы устугуруута буолар: оҕо утаппытын кыайан эппэт, интэн оҕо сылааҕа киирэр, улаатарыгар ити оҕо сайдыынан хаалбыт буолун сөп; эбэтэр кыра сылдьан элбэх уу иһэн куртаҕын тардыан сөп, интэн кырдьык куһаҕан, ыараххан охсуу буолуон сеп. Онтон улахан дьон, бэйэлэрин туттанар буоланнар, инник түбэлтэҕэ түбэһээччилэрэ суох.
Диагностиката
[биики-тиэкиһи уларытыы]Несахарнай диабет диагностиката ыарырҕатыыта суох. Ыарыһах үҥсэргээһиниттэн күүскэ утатарыттан уонна элбэхтик иктиириттэн көстөр. Гынан баран:
- ханнык киһи органыттан бу ыарыы үөскээбитин билээһинэ;
- ыарыһахха ууну өр биэриллибэт, интэн кини бэйэ билгэниитин кэтээн көрүү, уонна диагноз туруоруу.
Эмтэниитэ
[биики-тиэкиһи уларытыы]Несахарнай диабет киин көрүҥэ эмтэниитэ көстө илик. Гынан баран кылгас кэмҥэ ыарыы сибикэтин уоскутуохха сөп, иннэ Десмопрессин диэн АДГ аналогы иһэллэр. Несаахарнай диабет нефрогеннай көрүҥүн сибикэтин тохтоторго тиазиднай диуретик уонна нестероиднай сүһүрүүнү утарытар миэскэлэри иһэллэр. Транзиторнай көрүҥҥэ эмтээһин наадата суох: дьахтар төрөөбүтүн кэннэ бэйэтэ сүтэр үлэлээх.
Ыарыы тарҕатыыта
[биики-тиэкиһи уларытыы]Несахарнай диабет дьарҕа ыарыы буоларынан үксүн 100000 киһиттэн 2-3 эрэ киһиэхэ көстөр. Кини удьуордааһынан эрэ бэриллиэн сөп. Интэн көстөрүнэн бу ыарыыны дьон үксүгэр билбэттэр. Инник билбэккэ сылдьан ыальдыбыт киһи ыарыыны сайыннарыан, күүһүрдүөн сөп, эбэтэр оҕото ыалдьыбытыгар туох буолбутун билбэккэ эмтэниитин куоттарыан сөп. Ол иһин билиҥҥи кэмҥэ ыарыы тарҕанара элбээн иһэр.
Туһаммыт литератуура
[биики-тиэкиһи уларытыы]- Руководство эндокринологии / Алёшин Б. В., Генес В. Г., Вогралик В. Г. — 1-е изд. — М.: Медицина, 1973. — С. 88-93.. — 512 с. — 50 000 экз.
- Халимова З.Ю., Урманова Ю.М., Алиева Д.А., Каримова М.М., Насырова Х.К., Ходжаева Ф.С., Бобоходжаева Ш.А. Распространенность, факторы риска и осложения несахарного диабета в Республике Узбекистан // Международный эндокринологический журнал. - 2013. - № 7 (55). - С. 20
- Руководство эндокринологии / Алёшин Б. В., Генес В. Г., Вогралик В. Г. — 1-е изд. — М.: Медицина, 1973. — С. 88-93.. — 512 с. — 50 000 экз.
- Халимова З.Ю., Урманова Ю.М., Алиева Д.А., Каримова М.М., Насырова Х.К., Ходжаева Ф.С., Бобоходжаева Ш.А.
- Распространенность, факторы риска и осложения несахарного диабета в Республике Узбекистан // Международный эндокринологический журнал. - 2013. - № 7 (55). - С. 21
- Кочергина И. И. Зефирова Г. С Казей Н. С. , Антидиуретический гормон. Нарушение секреции и механизма действия. Клинические синдромы. Москва 1999.
- Потемкин В. В. Эндокринология, Москва Медицина 1999.