Бу сирэй Балаҕан ыйын 9 куодун көр

'''Балаҕан ыйын 9''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 252-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 253-c күнэ). Сыл бүтүө 113 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==
<!-- * {{Флагификация|СӨ}} — [[Бэлисипиэт]] спордун күнэ (2021, балаҕан ыйын иккис субуотатыгар бэлиэтэнэр)-->
<!-- * {{Флагификация|СӨ}} — Чөл олох пропагандатын күнэ (2021, балаҕан ыйын иккис бээтинсэтигэр бэлиэтэнэр)-->
* {{Флагификация|АХШ}} — Калифорния киириитин күнэ. 1850 сыллаахха 31-с штаат быһыытынан киирбит
* {{PRK}} — [[КНДР бэлиэ күннэрэ|Тутулуга суох буолуу күнэ]] (1948)
* {{CRI}} — Оҕо күнэ ({{lang-en|Children's Day}})
* {{SVK}} — Холокост уонна раасанан күүһүлээһин сиэртибэлэрин күнэ (Deň obetí holokaustu a rasového násilia)
* {{Таджикистан}} [[Таджикистан]] — Тутулуга суох буолуу күнэ (1991, ССРС-тан)
* {{JPN}} — [[Хризантема күнэ (Япония)|Хризантема күнэ]] эбэтэр Кику-но-Секку 
* {{Флагификация|Украина}} — Бронетанковай сэриилэр күннэрэ
* {{Флагификация|Улуу Британия}} — Суһал көмө сулууспаларын күнэ

== Түбэлтэлэр ==
* [[Б.э.и. 479 сыл]] — Платея кыргыһыытыгар [[гректэр]] хомуур сэриилэрэ Грецияны сэриилээн ыла кэлбит уонна кыстыы хаалбыт [[Ираннар|перс]] сэриитин кэйгэллээбиттэр.
* [[1141]] — Түүр [[Хара кытайдар]] баһылыктара [[Елюй Даши]] мусульмаан [[Сельджуктар|сельджуктар]] уонна кара-ханидтар сэриилэрин Катван аттыгар (Самарканд куораттан үс көс кэриҥнээх сир) үлтүрүппүт, бу кыайыы кэнниттэн Орто Азияны барытын баһылаабыт.
* [[1493]] — Крбав хонуутугар кыргыһыыга Осмаан импиэрийэтин сэриилэрэ [[хорвааттар]]ы үлтү сыспыттар.
* [[1493]] — [[Христофор Колумб]] 17 хараабылынан 1200 киһилээх Кадистан араҕан иккис устуутун саҕалаабыт.
* [[1759]] — тохсунньуттан Саха сирин бойобуодатынан ананан сулууспалаабыт коллежскай асессор [[Павлуцкай Андрей Степанович|Андрей Павлуцкай]] тоҕус ый буолан баран уурайбыт. Кини кэнниттэн бойобуоданан коллежскай асессор [[Лебедев Михаил Михайлович|Михаил Лебедев]] анаммыт.
* [[1776]] — Америка Холбоһуктаах Колониялара саҥа ааттаммыт — [[Америка Холбоһуктаах Штааттара]].
* [[1944]] — [[ССРС]] уонна [[Польша]] лемка (русин, руснак) омуктары Илин Польшаттан Украинаҕа көһөрөр туһунан сөбүлэҥ түһэрсибиттэр.
* [[1944]] — Болгарияҕа өрө туруу буолбут, ол кэмигэр ыраахтааҕыны суулларбыттар.
* [[1948]] — [[Ким Ир Сен]] [[Кэриэйэ Норуотун Демократическэй Өрөспүүбүлүкэтэ]] (Хоту Кэриэйэ) тэриллиитин туһунан биллэрбит. Бу иннинэ аҕай [[атырдьах ыйын 15]] күнүгэр [[Соҕуруу Кэриэйэ]] эмиэ бэйэтэ туспа өрөспүүбүлүкэ буолбута.
* [[1962]] — бэрэпиэссэр Евсей Либерман дойду сүрүн хаһыатыгар "[[Правда (хаһыат)|Правда]]ҕа" экэниэмикэ мөккүөрүн саҕалаабыт. Бу мөккүөр түмүгүнэн Сэбиэскэй Сойуус экэниэмикэтин реформатын торума оҥоһуллубута, [[Хрущёв Никита Сергеевич|Хрущев]] былаастан туоратыллыбытын кэннэ 1965 сыллаахха олоххо киирэн барбыта.
* [[1969]] — [[Канаада]]ҕа Тыл Аакта олоххо киирбит, ааҥыл уонна француз тыллара дойду үрдүнэн официальнай буолбуттар.
* [[1970]] — ВАЗ-2101 «Жигули» оҥоһуута саҕаламмыт. «Жигулилар» [[2014]] сылга диэри 44 сыл тухары оҥоһуллубуттара.
* [[1976 сыл|1976]] — [[Кытай Дьон Өрөспүүбүлүкэтэ|Кытай]] муҥур салайааччыта [[Мао Цзэдун]] өлбүт. Былааска реформатор [[Дэн Сяопин]] кэлбит. Онон Кытайга реформатордар былааска ССРС-тааҕар 6 сылынан эрдэ кэлбиттэрэ ([[Андропов Юрий Владимирович|Андропов]] реформалары саҕалаан испитин аахтаахха). Дэн Сяопин дойду экэниэмикэтин экспортка олоҕурар курдук салайбыта (Тайвань, Сингапур, Япония, Соҕуруу Кэриэйэ холобурдарын батыһан).
* [[1999]] — Москубаҕа балаҕан ыйын 9 күнэ буолар түүнүгэр Гурьянов уулуссатыгар элбэх квартиралаах дьиэни дэлби тэптэрии түмүгэр 106 киһи өлбүт.
* [[2001]] — [[Афганистаан|Афганистааҥҥа]] Хотугу Альянс баһылыгын [[Ахмад Шах Масуд]]у [[Аль-Каида]] дьоно арааб суруналыыстара буолан кубулунан тиийэн өлөрбүттэр.
* [[2018]] — быыбардааччы 71,40 % куолаһын ылан [[Николаев Айсен Сергеевич|Айсен Николаев]] Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана буолбут.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1828]] — [[Лев Толстой]] — нуучча аатырбыт суруйааччыта, публицист уонна итэҕэл диэйэтэлэ.
* [[1935]] — [[Слепцов Спартак Иванович|Спартак Слепцов]] — СӨ үтүөлээх артыыһа, Ньурба судаарыстыбаннай көһө сылдьар тыйаатырын сүрүн режиссера.
* [[1935]] — [[Курилов Семен Николаевич|Семен Курилов]] — биллиилээх [[дьүкээгир]] суруйааччыта, аан дойдуга аатырбыт «Ханидоо уонна Халерхаа» арамаан ааптара.
* [[1960]] — [[Ермолаев Семен Никонович|Семен Ермолаев - Сиэн Өкөр]] — драматуур, киносценарист, суруйааччы, суруналыыс.

== Өлбүттэр ==
* [[1569]] — [[Питер Брейгель Аҕа]] — [[Голландия]] Ренессанс кэминээҕи уруһуйдьута уонна графига.
* [[1952]] — [[Чаҕылҕан (суруйааччы)|Илья Винокуров - Чаҕылҕан]] — оҕолорго анаан суруйбут саха бэйиэтэ, суруйааччыта, тылбаасчыта, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ. «Хайыһар» ырыа ааптара.
* [[1960]] — [[Решетников Петр Михайлович|Петр Решетников]] — [[П.А. Ойуунускай аатынан Академическай Саха тыйаатыра|П.А. Ойуунускай аатынан Академическай Саха тыйаатырын]] артыыһа, киинэ артыыһа, РСФСР уонна Саха АССР норуот артыыһа.
* [[1968]] — [[Эргис Георгий Иустинович|Георгий Эргис]] — Саха фольклориһа, лингвист, этнограф, бөлүһүөк; филология билимин хандьыдаата, Саха АССР билимин үтүөлээх диэйэтэлэ.
* [[1976]] — [[Мао Цзэдун]] — Кытай хоммунньуус салайааччыта. [[Кытай|Кытай Норуот Өрөспүүбүлүкэтин]] 1949 сыллаахха олохтонуллуоҕуттан 1976 сыллаахха өлүөр дылы салайбыта.
* [[2010]] — [[Харитонов Николай Иванович|Николай Харитонов - Чуор]] (02.06.1935 төр.) — бэйиэт, литэрэтиирэни ырытааччы.
* [[2014]] — [[Мунхалов Афанасий Петрович|Афанасий Мунхалов]] — РСФСР норуодунай худуоһунньуга, Ускуустуба уонна култуура Арктикатааҕы институтун профессора, Художестволар Арассыыйатааҕы академияларын чилиэн-кэрэспэдьиэнэ.

{{ыйдар}}

[[Категория:Балаҕан ыйа]]