Афанасьев Петр Алексеевич
Петр Алексеевич Афанасьев - Бөтүрүүсэ (1868-1925) - түмэт диэйэтэлэ, саха бастакы үөрэхтээхтэриттэн биирдэстэрэ, Дүпсүн улууһун кулубата, "Сахалар сойуустарын" тэрийсээччи, сири нүөлсүтэр соруктаах Саха сиригэр бастакы аһыллар-сабыллар быһыты туттарбыт киһи, кыыл-сүөл түмэлин арыйан үлэлэппитэ. Тыа хаһаайыстыбатыгар саҥаны тарҕатыыга үтүөлээх: ол курдук сири хорутан бурдук, оҕуруот ыһыытын пропагандалаабыт, тыа хаһаайыстыбатыгар аналлаах техниканы маҥнайгынан боруобалаан дьон туһанарыгар холобур буолбут. "Якут" диэн псевдонимынан хаһыаттарга Саха кыраайын общественнай-политическай олоҕун, сири туһаныы, нүөлсүтүү боппуруостарыгар ыстатыйалары суруйтаабыт.
Олоҕун,үлэтин кэрчиктэрэ:
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Алтынньы 4 күнүгэр 1868 с. Дүпсүн улууһугар I Өспөх нэһилиэгэр Чараҥай аҕатын ууһугар, Арыы Баһа диэн сиргэ төрүт-уус, бас-көс Алексей Петрович Афанасьев дьиэ кэргэнигэр бастакы оҕонон төрөөбүтэ.
1878-1882 сс. Дьокуускайга эр дьон прогимназияларыгар уонна политсыылынай Папий Подбельскай Мэҥэ улууһугар аспыт интернатыгар олорон икки сыл үөрэнэр, кини тэрийбит культурно-просветительскэй куруһуогар дьарыктанар, салгыы үѳрэнэн прогимназияны бүтэрэр.
1893-96 сс. Дүпсүн улууһун кулубатынан быыбарданан үлэлиир. 01.12.1917 с Дүпсүн буолаһыттан Дьокуускайдааҕы уезднай земствоҕа быыбарынан талыллар.
1896 с. олунньуга Москва куоракка император Николай II коронациятыгар Саха сириттэн 5 киһилээх делегация састаабыгар киирэн кыттыыны ылар.
1896 с. бэс ыйыгар Нижнэй Новгородка бутун Россиятааҕы бастакы художественнай-промышленнай быыстапкаҕа Дьокуускайдааҕы ситэриилээх кэмитиэт састаабыгар киирэн Саха уобалаһын экспозициятын тэрийсэр, кыттыыны ылар. Саха уобалаһын отделын экспозицията II разрядтаах дипломунан наҕараадаланар. Бу быыстапкаҕа анаан улуустартан кулубалар, ол иһигэр кини уонна аҕата А.П.Афанасьев, көрдөрүүгэ анаан тыа хаһаайыстыбатын, булдун-аһын көрдөрөр улахан экспозиция хомуйаллар. Бу экспозиция Саха сиригэр төннүбэккэ салгыы аан дойдутааҕы Париж быыстапкатыгар айанныыр, кэлин, сабаҕалааһын быһыытынан, Лейпциг куорат түмэлигэр иҥэр.
1899 с. Дьокуускайга бастакы Тыа хаһаайыстыбатын обществотын тэрийсэр.
1897 сылтан саҕалаан 1900 с. Дьэгэтэк күөллэрин: Илимиттэ, Арбаты, Дьэндэ, Кытта, Булгунньахтаах, Ѳрүс уӊуор Чагдаайыга: Элбэги, Сатаҕай, Чагдаайы, Арҕаа Уҥуор: Илимиттэ, Эбэ, Кутурук Кута күѳллэри бэйэтин үбүнэн хордорон ѳрүскэ туһэрэр, ходуһа, бааһына сирдэрин таһаарар.
1905 с. Саха уобалаһыгар земствоны киллэрии балаьыанньатын оҥорсор.
1906 с. «Сахалар сойуустарын» тэрийсэр. Сойуус Киин комитетын чилиэнэ буолар. «Сахалар сойуустарын» ыһаллар, Киин комитет чилиэннэрин хаайталыыллар.
1908 с. Саха, нуучча бааһынайдарын улуустардааҕы бэрэстэбиитэллэрин съеһигэр анаан «Саха уобалаһыгар киин сиртэн көс дьону олохсутуу боппуруоһугар» диэн улахан ыстатыйаны «Сибиир олоҕо» сурунаалга бэчээттэтэр, В.М.Ионов «Сибиир боппуруостара» сурунаалга бэчээттэнэригэр рекомендация биэрэр.
1910-1913 сс. Саха кыраайыгар маҥнайгынан тутуллубут аһыллар-сабыллар Оломнооҕу быһытын тутуу кини быһаччы салалтатынан барар. Тутуу кээмэйинэн уонна инженернай-техническэй төрүттээҕинэн Саха кыраайыгар бастакынан буолбут. Үлэни-хамнаһы билсээри, быһыты тутуу техникатын көрөөрү дьон сүрдээх ыраах сирдэртэн интэриэһиргээн кэлэн көрбүттэр. Тутуу Саха Уобаластааҕы Управлениетын советнигын Н.М.Березкин уонна Саха уобалаһын инженерын Баумгартень хонтуруолларынан барар. Быһыт аһыллар-сабыллар аанын чертеһун инженер Баумгартень биэрэр. Бу быһыт тутуллан үрдүнэн Дьааҥыга ааһар трагынан сылдьыһыы лаппа тупсубутун туһунан Петр Алексеевич Саха кыраайын губернаторыгар суруйар (Записка А.П. Афанасьева якутскому губернатору об улучшении условий сообщения по Якутско-Верхоянско-Колымскому тракту, 17.02.1916 г, Ф.И-15.Оп.10.Д.4626.Лл.1-12об. ).
1913 с. «Опыт сооружения в Якутском округе на р. Олом оросительной плотины» ыстатыйата «Саха кыраайа» хаһыат 59 №-гэр бэчээттэнэн тахсар.
1914 с. Дьэгэтэккэ дьиэтээҕи зоологическай музейын саҕалыыр. Бу музейы көрөөрү ыраахтан биллиилээх учуонай Андрей Иннокентьевич Попов, Сибиир библиограба Николай Николаевич Грибановскай хаста да кэлэ сылдьыбыттар, сүбэ-ама биэрбиттэр, көмөлөспүттэр. Ону таһынан 1925 сыллаахха Россия Наукаларын Академиятын статистическай этэрээтин чилиэннэрэ З.С.Будницкай, Н.Н.Кржишталович музейга сылдьаллар.
1917 с. ахсынньы 1 күнүгэр Дүпсүн буолаһыттан Дьокуускай уеһын земствотыгар талыллар.
1921. П.А. Афанасьев чааһынай түмэлин национализациялыыр туһунан боротокуол Сибиири чинчийэр экспедиция II-с отделын боломуочунайын аатыгар толоруллар. Ити боротокуолга чааһынай музейдаах П.А. Афанасьев бырачыас түһэрэр. 1925 с. П.А. Афанасьев өлбүтүн кэннэ чааһынай музейын коллекциятын (45 экземпляр) оҕолоро Надежда Петровна, Петр Петрович гоударствоҕа бэлэх быһыытынан биэрэргэ сөбүлэһэллэр. 1928 сыл олунньу 18 күнүнээҕи Саха АССР норуодунай комиссариатын сэбиэтин уурааҕынан (Совнарком бэрэстээтэлин дуоһунаһын толорооччу Васильев, РКИ наркома Мегежекскэй, үп наркома Лепчиков, үөрэхтээһин уонна доруобуйа харыстабылын наркома Ойуунускай уо.д.а) П.А.Афанасьев оҕолорун сайабылыанньатыгар олоҕуран чааһынай түмэли государство туһатыгар бэлэх курдук ыларга, ону таһынан Дьокуускайдааҕы кыраайы үөрэтэй национальнай музей зоологическай салаатыгар анал хос аныырга: сиэртибэлээччи П.А.Афанасьев аатынан диэн суруктуурга уонна ол хос иһигэр экспонаттары таһынан маҥнайгы зоологическай музейы төрүттээччи быһыытынан портретын, биографиятын, литературнай үлэлэрин уурарга уураахтаабыттара бу киһи гражданскай сэрии уустук сылларын уонна норуот хаһаайыстыбатын чөлүгэр түһэрии кэмигэр үлэтин сыанабылынан буолбута. Экспозиция Дьокуускайга аҕалыллан реставрацияны барарыгар, аҕалан туруорулларыгар үөрэхтээһин уонна доруобуйа харыстабылын наркома Былатыан Ойуунускай быһаччы хонтуруолунан барар. Экспозиция эдэр республикаҕа түмэт дьыалата сайдарыгар төһүү буолар.
1925 с. П.А. Афанасьев 57 сааһыгар өлбүтэ. Кини олох инники кирбиитигэр сылдьыбыт, общественнай деятель быһыытынан биллэр. Үөрэхтээх, прогрессивнай өйдөөх, баай-сэнэх дьону үтүрүйүү, ыччаттарын, урууларын-аймахтарын эккирэтиһэр государственнай политика быһыытынан барбыт кэм сиэртибэтинэн буолбута.
Улуус биир сүдү киһитэ П.А. Афанасьев – Бөтүрүүсэ сахабыт норуотун инники кэскилин туһугар анаабыт олоҕун ситимнээччилэринэн буолбуттара кэргэнинээн II Өcпөх кулубатын Белолюбскай И.Ф кыыһынаан Елена Ивановналыын төрөппүт 3 уол, 4 кыыс оҕолоро.Бу оҕолор бары үөрэхтээх дьон буолан сахаттан бастакы сэдэх идэлэри баһылаабыттара. Кинилэр олохторун нэһилиэнньиктэрэ – эдэр саҥа көлүөнэ салгыыр.
П.А.Афанасьев сири туһаныы араас ньымаларын баһылаабыт, оччотооҕу наука ситиһиилэрин дойдутугар, сиригэр-уотугар күүскэ туһаммыт, ону таһынан сири сѳптѳѳхтүк үллэстэн туттууга бэйэтин кѳрүүлэрин араас таһымнаах инородческай съезтэргэ, конференцияларга, саха, нуучча бааһынайдарын улуустардааҕы бэрэстэбиитэллэрин съеһигэр, Саха уобалаһыгар сири туттууну бэрээдэктээһиӊӊэ улуустардааҕы бэрэстэбиитэллэрин съеһигэр үллэстэр.
Хаһыаттарга, сурунаалларга тахсыбыт үлэлэрэ, араас таһымнаах сийиэстэргэ аахпыт дакылааттара:
- Доклад П.А. Афанасьева «По вопросу о землепользовании якутов», 12 декабря 1900 г;
- Доклад П.А. Афанасьева «Способ распределения земельных участков в Якутских наслегах между родовичами», декабрь 1900 г;
- Доклад П.А. Афанасьева «По вопросу о уравнительном распределении земель между общественниками», декабрь 1900 г;
- Доклад П.А. Афанасьева «По вопросу о землепользовании якутов», 14 декабря 1900 г;
- Доклад П.А. Афанасьева «По вопросу об упорядоченном землепользовании якутов», 19 января 1901 г.
- «В.В.Никифоров Дүпсүн улууһунааҕы үлэтэ-хамнаһа» ыстатыйа, "Саха санаата" хаһыат, ыам ыйа, 1909 с.
- "Саха уобалаһыгар киин сиртэн көс дьону олохсутуу боппуруоһугар» ыстатыйа, «Сибиир олоҕо» сурунаал, 1908 с.
- «Опыт сооружения в Якутском округе на р. Олом оросительной плотины» ыстатыйа, «Саха кыраайа» хаһыат 59 №-э, 1913 с.
П.А.Афанасьевка сыһыаннаах Саха Өрөспүүбүлүкэтин национальнай архыыбыгар баар матырыйаал:
№№
п/п |
Заголовок документа | Дата документа | Поисковые данные | Примечание |
1 | 3 | 2 | 4 | 5 |
1. | Запись в метрической книге Дюпсинской Троицкой церкви по третьему приходу о рождении 4 октября 1868 г. сына Петра у старосты 1-го Оспетского наслега Алексея Петрова Афанасьева и его законной жены Надежды Семеновой (Семеновны). | 4 октября 1868 г. | Ф.И-226.Оп.4а.Д.167.Л.128об | Подлинник.
Рукопись. |
2. | Общественный приговор родоначальников и общественных поверенных Дюпсинского улуса Якутского округа об избрании 3 октября 1893 г. на должность головы улуса с 1894 г. на следующее трехлетие П.А. Афанасьева. | 28 ноября 1893 г. | Ф.И-12.Оп.1.Д.12274.Лл.18-19об. | Подлинник. Рукопись. |
3. | Доклад Якутского областного правления об утверждении общественного приговора родоначальников Дюпсинского улуса об избрании Петра Алексеевича Афанасьева на должность улусного головы с января 1894 г. на следующее трехлетие. | 8 января 1894 г. | Ф.И-12.Оп.1.Д.12274.Л.10 | Подлинник. Рукопись. |
4. | Список макетов и оригиналов орудий охоты и рыболовства, собранных П.А. Афанасьевым для XVI Всероссийской промышленной и художественной выставки в Нижнем Новгороде. | 9 июля 1895 г. | Ф.И-343.Оп.1.Д.555.Лл.7-12 об. | Подлинник. Рукопись. |
5. | Отношение Якутского окружного полицейского управления Дюпсинской инородной управе об удовлетворении якутским губернатором прошения головы Дюпсинского улуса П.А. Афанасьева о разрешении ему 6-месячного отпуска, со сложением обязанностей головы улуса для поездки в Москву в качестве депутата от инородцев Якутского округа на священном короновании Их Императорских Величества Николая II и Александры Федоровны. | 13 января 1896 г. | Ф.И-36.Оп.1.Д.2723.Лл.4-4об | Подлинник. Рукопись. |
6. | Расписка головы Дюпсинского улуса П.А. Афанасьева о прочтении им предписания Якутского окружного полицейского управления о разрешении ему якутским губернатором 6-месячного отпуска. | 15 января 1896 г. | Ф.И-36.Оп.1.Д.2723.Л.5 | Автограф. |
7. | Общественный приговор родоначальников и общественных поверенных Дюпсинского улуса об избрании головы улуса вместо увольняемого за выслугой лет службы П.А. Афанасьева. | 1 ноября 1896 г. | Ф.И-36.Оп.1.Д.2723.Лл.18-20 | Подлинник.
Машинопись. |
8. | Доклад П.А. Афанасьева «По вопросу о землепользовании якутов». | 12 декабря 1900 г. | Ф.И-36.Оп.1.Д.2967.Лл.1-3 | Подлинник. Рукопись. |
9. | Доклад П.А. Афанасьева «Способ распределения земельных участков в Якутских наслегах между родовичами». | Декабрь 1900 | Ф.И-36.Оп.1.Д.2967.Лл.4-4об. | Подлинник. Рукопись. |
10. | Доклад П.А. Афанасьева «По вопросу о уравнительном распределении земель между общественниками». | Декабрь 1900 | Ф.И-36.Оп.1.Д.2967.Лл.5-6об. | Подлинник. Рукопись. |
11. | Доклад П.А. Афанасьева «По вопросу о землепользовании якутов». | 14 декабря 1900 г. | Ф.И-36.Оп.1.Д.2967.Лл.7-8об. | Автограф. |
12. | Доклад П.А. Афанасьева «По вопросу об упорядоченном землепользовании якутов». | 19 января 1901 г. | Ф.И-36.Оп.1.Д.2967.Лл.9-13об. | Подлинник. Рукопись. |
13. | Список оригиналов и макетов орудий охоты и рыболовства, собранных П.А. Афанасьевым для отсылки в Петербургский Императорский музей. | 2 августа 1904 г. | Ф.И-435.Оп.1.Д.34.Лл.1-4 | Подлинник.
Рукопись. |
14. | Программа «Союза Якутов», согласно которой П.А. Афанасьев был избран членом центрального комитета союза. | 1906 г. | Ф.И-15. Оп.18.Д.280.Л.8-9. | Подлинник Рукопись. |
15. | Приговор Якутского окружного суда по делу о «Союзе якутов», с постановлением о ходатайствовании перед Его императорским величеством о смягчении наказания в связи с исключительностью дела и с учетом особого положения в России на момент совершения подсудимыми преступного деяния. | 22 сентября 1907 г. | Ф.И-192.Оп.18.Д.23.Л.24-26об | Копия. Машинопись. |
16. | Определение Иркутского окружного суда о возвращении А.П. Слепцовой залога, представленного ей за отца, П.А. Афанасьева, в связи с постановлением Иркутского окружного суда о ходатайствовании перед Правительствующим Сенатом о полном помиловании П.А. Афанасьева. | 24 ноября 1908 г. | Ф.И-192.Оп.18.Д.23.Л.18 | Копия.
Машинопись. |
17. | Отношение третьего уголовного отделения Первого департамента Министерства юстиции председателю Якутского окружного суда об отказе в смягчении наказания П.А. Афанасьева в связи с наличием других не закрытых судом дел. | 29 июля 1909 г. | Ф.И-192.Оп.18.Д.23.Л.46-46об | Подлинник. Машинопись. |
18. | Отношение Иркутского окружного суда в Якутский окружной суд с уведомлением об освобождении П.А. Афанасьева из тюрьмы под залог, представленный дочерью П.А. Афанасьева – А.П. Слепцовой. | 28 октября 1909 г. | Ф.И-192.Оп.18.Д.23.Л.49 | Подлинник. Машинопись. |
19. | Проект устройства плотины через р. Олом на территории 2-го Оспетского наслега. | 21 августа 1910 г. | Ф.И-12.Оп.2.Д.5344.Лл.17-19 | Подлинник. Рукопись. |
20. |
Отношение третьего уголовного отделения Первого департамента Министерства юстиции Якутскому окружному суду о Высочайшем повелении отклонить ходатайство Якутского окружного суда о помиловании П.И. Николаева, Н.Ф. Степанова и П.А. Афанасьева и приведении в исполнение приговора от Якутского окружного суда от 11-15 сентября 1907 г. | 27 января 1911 г. | Ф.И-192.Оп.18.Д.23.Лл.61-62 | Подлинник. Машинопись с рукописными пометами. |
21. |
Отношение третьего уголовного отделения Первого департамента Министерства юстиции Якутскому окружному суду о Высочайшем повелении отклонить ходатайство Якутского окружного суда о помиловании П.И. Николаева, Н.Ф. Степанова и П.А. Афанасьева и приведении в исполнение приговора от Якутского окружного суда от 11-15 сентября 1907 г. | 27 января 1911 г. | Ф.И-192.Оп.18.Д.23.Лл.61-62 | Подлинник. Машинопись с рукописными пометами. |
22. | Отношение прокурора Якутского окружного суда Якутскому окружному суду о том, что П.А. Афанасьев срок лишения свободы по приговору Якутского окружного суда от 11-15 сентября 1915 г. отбыл в Якутской тюрьме 15 апреля 1911 г. | 20 апреля 1911 г. | Ф.И-192.Оп.18.Д.23.Лл.68. | Подлинник. Рукопись на машинописном бланке. |
23. | Акт совещания областного инженера, его помощника и правительственного агронома о причинах разрушения плотины на р. Олом, указании инициатору сооружения плотины П.А. Афанасьеву провести ремонтные работы и о необходимости командирования на место квалифицированного техника. | 20 декабря 1911 г. | Ф.И-12.Оп.2.Д.5804.Л.4 | Подлинник. Машинопись. |
24. | Приговор общественников 2-го Оспетского наслега об обращении к Якутскому областному управлению с ходатайством об отпуске денежных средств на проведение Верхоянско-Колымского тракта через плотину на р. Олом. | 9 апреля 1912 г. | Ф.И-12.Оп.2.Д.5804.Лл.9-11 | Подлинник. Рукопись. |
25. | Отношение П.А. Афанасьева в строительное отделение Якутского областного управления о предоставлении им чертежей плотины через р. Олом и фотографии процесса сооружения, а также с просьбой дать ход общественному приговору от 9 апреля 1912 г. об отпуске 400 р. на проведение Верхоянско-Колымского тракта через плотину. | 3 марта 1913 г. | Ф.И-12.Оп.2.Д.5804.Лл.15-15об | Автограф. |
26. | Доклад и.д. областного инженера К.А. Лешевича Якутскому губернатору И.И. Крафту о ходе сооружения плотины на р. Олом. | Март 1913 г. | Ф.И-12.Оп.2.Д.5804.Лл.17-18об | Подлинник. Машинопись. |
27. | Записка А.П. Афанасьева якутскому губернатору об улучшении условий сообщения по Якутско-Верхоянско-Колымскому тракту. | 17 февраля 1916 г. | Ф.И-15.Оп.10.Д.4626.Лл.1-12об. | Подлинник. Машинопись. |
28. | Отношение Якутского областного управления якутскому окружному исправнику о необходимости изучить затронутые в записке А.П. Афанасьева проблемы на месте и составления мотивированного мнения, с пометой окружного исправника о передаче данного поручения земскому заседателю. | 29 октября 1916 г. | Ф.И-15.Оп.10.Д.4626.Лл.1а | Подлинник. Машинопись с рукописными пометами. |