Дьыл: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Көннөрүү туһунан суруллубатах Тиэк: Мобиилаттан уларытыы |
Көннөрүү туһунан суруллубатах Тиэк: Мобиилаттан уларытыы |
||
15 устуруока: | 15 устуруока: | ||
[[Кыһын]] — [[алтынньы 14]] күнүттэн [[кулун тутар 21]] күнүгэр диэри<ref>Ыал Бии Билиитэ. Хомуйан оҥордулар Тумусов Ф. С. — Дьокуускай: «Кудук», 2001. — ISBN 57863-0180-X</ref>. |
[[Кыһын]] — [[алтынньы 14]] күнүттэн [[кулун тутар 21]] күнүгэр диэри<ref>Ыал Бии Билиитэ. Хомуйан оҥордулар Тумусов Ф. С. — Дьокуускай: «Кудук», 2001. — ISBN 57863-0180-X</ref>. |
||
Эбэ мууhа устуутуттан аныгыскы сылга эмиэ эбэ мууhа устуор дылы кэми былыргы саха "дьыл" диэн ааттыра. Эбэ мууha устуута са5аланыар диэри чугастаа5ы кэми "эргэ дьыл" , онтон эбэ мууhа устуутуттан сайынны етте "Сана Дьыл" дэнэр. Ессе "дьыл ыпсыыта" диэн ейдебул баара. Итини чопчулуур буоллахха; эбэ мууhа устуохча устубакка турар туругун туhунан этиллэр диэххэ сеп. Эргэ дьыл эстиитин, сана дьыл салаллыытын эргинэ кэм диэн ейденер. Онон, ити тугэннэртэн кердеххе; Саха дьин бастакы ыйа - муус устар ыйа ("месяц ледохода") (май ыйга сеп тубэhэр дьыл кэмэ). Ити саха ыйынньыгын суоруллубат сокуона. Иккис дьин ый - "Ыам ыйа" ( июнь ыйга сеп тубэhэр дьыл кэмэ). То5о? Ити ыйга от-мас У |
|||
== Өссө маны көр == |
== Өссө маны көр == |
22:48, 20 Олунньу 2014 барыл
Дьыл — 1) сыл; 2) дьыл-күн — бириэмэ, кэм; холобур: дьыл кэмэ — сыл кыһынҥы, сайыҥҥы, күһүҥҥү, сааскы кэмнэрэ[1].
Сылы икки дьылга — кыһыҥҥа уонна сайыҥҥа - араараллар.
Сайын өттө муус устар 14 күнүттэн алтынньы 14 күнүгэр дылы барар, кыһын өттө алтынньы 14 күнүттэн муус устар 14 күнүгэр диэри салҕанар.
Эбэтэр сылы түөрт дьылга араарыы эмиэ баар: саас, сайын, күһүн уонна кыһын.
Саас — кулун тутар 21 күнүттэн ыам ыйын 22 күнүгэр дылы.
Сайын — ыам ыйын 21 күнүттэн атырдьах ыйын 20 күнүгэр диэри.
Күһүн — атырдьах ыйын 20 күнүттэн алтынньы 14 күнүгэр диэри.
Кыһын — алтынньы 14 күнүттэн кулун тутар 21 күнүгэр диэри[2]. Эбэ мууhа устуутуттан аныгыскы сылга эмиэ эбэ мууhа устуор дылы кэми былыргы саха "дьыл" диэн ааттыра. Эбэ мууha устуута са5аланыар диэри чугастаа5ы кэми "эргэ дьыл" , онтон эбэ мууhа устуутуттан сайынны етте "Сана Дьыл" дэнэр. Ессе "дьыл ыпсыыта" диэн ейдебул баара. Итини чопчулуур буоллахха; эбэ мууhа устуохча устубакка турар туругун туhунан этиллэр диэххэ сеп. Эргэ дьыл эстиитин, сана дьыл салаллыытын эргинэ кэм диэн ейденер. Онон, ити тугэннэртэн кердеххе; Саха дьин бастакы ыйа - муус устар ыйа ("месяц ледохода") (май ыйга сеп тубэhэр дьыл кэмэ). Ити саха ыйынньыгын суоруллубат сокуона. Иккис дьин ый - "Ыам ыйа" ( июнь ыйга сеп тубэhэр дьыл кэмэ). То5о? Ити ыйга от-мас У
Өссө маны көр
Быһаарыылар
- ↑ География Якутии: учеб. для 9-го кл. сред. шк./ И. И. Жирков [и др.]. — Якутск: «Бичик», 2004. — 300, [1] с.: ил, карты; 20 см. — ISBN 5-7696-1049-2
- ↑ Ыал Бии Билиитэ. Хомуйан оҥордулар Тумусов Ф. С. — Дьокуускай: «Кудук», 2001. — ISBN 57863-0180-X
Бу айылҕаҕа сыһыаннаах сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн көмөлөһүөххүн сөп. |
Эбэ мууha устуутуттан аныгыскы эбэ мууhа устуутугар дылы кэми дьыл дэнэр. Уваровскай "Ахтыыларга суруйар: "Дьыл бу кэмигэр самыыр ол дойдуга уон ордуга биэстии-алталыы тууннээх куннэ ахсаабакка туhэр" Дьыл ейдебул кыhынны эрэ кэмнэ сыhыаннаах буолбата5а ити этииттэн да кестер. Аны былыргы ырыаны керуе5ун:
"Бу хайа кэм эбитэй диэн ейдеен кердехпунэ- Муус устар эбэккэйим эбит! Эргэ дьыл эстибит- Сана Дьыл салаллыбыт эбит До5оттоор!"
Эбэ мууhа устуута, айыл5а уhуктуута космическай кестуу буолла5а. Дьэ, ол кэмнэргэ, эбэ мууhа устуута, халлаанна кестер ыйы саха дьин бастакы ыйа - "Муус устар ыйа" уэскээтэ дииллэрэ. Билинни кэмнэ эбэ мууha хаhан устарый? Май ыйга. Оччотугар, саха дьин бастакы ыйа - Муус устар ыйа май ыйга (сеп тубэhэр дьыл кэмигэр) сэп тубэсиhиэхтээх. Аны Худяков (Бичик 2002с. 35 стр. алгыыhыт тылын еhун суhэн ылбытын аа5ыа5ын эрэ: " Дьыл ыпсыытыгар, ый санатыгар кун утуетугэр урун туна5ынан ибир ыhыа5ынан ыhабын". Уэhээ этиллэр тыллартан маннык ситим баара кестер: Муус устар - эргэ дьыл эстэр - Дьыл ыпсыыта - Сана Дьыл - Ыhыах. Ессе биир тугэн; ааспыт уйэ 80-с сылларыгар дылы "Эбэ ирэр - илийэр, хаатын толорор кэмнэрэ" диэн ааттаан алаадьы тутан уескэ киирэн тугу эрэ ботугуруур - сипсийэр эмээхситтэр баар буолаллара. Санаан кердеххе, дьэ ол "эбэ хаатын толорон ере анньан тахсан" Сана Дьыл уескуур буолуон эмиэ сеп.