Анаалыстыыр химия
Анаалыстыыр химия - hэктэр уонна матырыйааллар химическай састааптарын, холбоһуктарын, арахсыыларын, дьайыыларын, хайдах быһыылаахтык үөскээбиттэрин үөрэтэр теоретическай билим.
Анаалыстыыр химия билимин сыала-соруга: анализтааһын, чинчийии ньымаларын саҥардыы, тупсарыы, олоххо практикаҕа буолар киллэрии.
Анаалыстыыр химия химия билимэ үөскүөҕүттэн, алхимия үйэтиттэн саҕаланар. Эттик ханнык холбоһуктартан турарын, туох дьайыылааҕын, хайдах уларыйарын, хайдах үөскүүрүн чинчийэрэ. Ол гынан баран химия сайдан истэҕин аайы, анаалыстыыр үлэҕэ тутуллар ньымалар эмиэ тупса тураллар. Билиҥҥи кэмҥэ анаалыстыыр химия бэйэтэ туспа суолталаах, сыаллаах, соруктаах химия билимин салаата буолар. Физическай химия эмиэ бэйэтин сабдыалын бу манна киллэрэн турардаах, тоҕо диэтэххэ олус элбэх саҥатык үлэ ньымалара, араас теория олоҕо анаалыстыыр химияны байыппыттара.
Анаалыстыыр химия икки подразделенияҕа арахсар:
1. Хаачыстыбаннай - проба ханнык холбоһуктартан, эттиктэртэн, ханнык компоненнартан (атомнартан, молекулалартан, ионнартан) уонна быһаарылла илик, биллибэт састааптартан турарын үөрэтэр.
2. Количественнай (кээмэйин, ахсаанын) - пробаҕа компоненнар кээмэйдэрин быһаарар.
Хаачыстыбыннай анаалыс соруктара:
1. Араас хампаньыаннар (молекулалар, атомнар, ионнар) боруобаҕа баар буолалларын туруоруута (булуута, арыллыыта).
2. Һэктэр уонна хампаньыаннар биллибэт састааптаах боруобаҕа идентификациялара (аналогиятын сөп түбэһэр эталонугар туруоруута).
Количественнай анаалыс сыала-соруга: боруобаҕа баар хампаньыаннар содержанияларын эбэтэр концентрацияларын быһаарыыта.
Һэк састаабын үгэс буолбут ньымалар холбоһуктарын көмөтүнэн билиитэ «мокрай химия» диэн ааты ылбыта. Ити ньымалар мөлтөх таһымнаахтар, орто квалификациялаах аналитиктары наадыйаллар, онтон билиҥҥи кэмҥэ улахан аҥаара саҥа инструментальнай ньымаларынан (оптическай, электрохимическай, хроматографическай) солбуйтарбыт. Ол гынан баран ити холбоһук стандартизованнай бэрээдэк ыытыллыытынан араас элемиэннэр састааптарын уонна окислительнай туруктарын көнөтүк быһаарар.
Анаалыстыыр химия хаачыстыбынай уонна количественнай анаалыс көрүҥнэригэр араарыыта тустаах степеҥҥэ усулуобунай. Өскөтүн хампаньыан боруобаҕа булуллубатаҕына, кини содержанията бэриллибит чэрчиттэн кыра буолар. Анаалыстыыр боруоба састааба биллибэт буоллаҕына, бастатынан хаачыстыбынай анаалыһы ыыталлар, ол эрэ кэнниттэн количественнай кээмэйдэр саҕаланаллар. Хаачыстыбынай уонна количественнай анаалыстар химическай, инструментальнай уонна биологическай ньымаларынан оҥоһуллаллар.
Материальнай объектар састааптарын быһаарыытын элементнай анаалыс диэн ааттыыллар. Онтон химическай холбоһуу састаабын быһаарыытын молекулярнай анаалыс дииллэр. Кини туспа структурнай анаалыска арахсар, ол онно һэк атомнай тутулун чинчийэр, эмпирическай формулалары таһаарар. Органика холбоһууларын функциональнай бөлөхтөрүн анаалыһа функциональнай анаалыс дэнэр.