Абааһыны көрүү

Абааһыны көрүү диэн киһи соһуччу урут көрбөтөҕүн, уратыны көрө түһүүтэ ааттанар.

Сахалар «Аһаҕас эттээх» киһи араас элбэх абааһылары, былыр үйэҕэ өлбүт дьону көрөр дииллэр. «Аһаҕас эттээх» киһи абааһылары, былыр үйэҕэ өлбүт дьону күн сырдыгар кытта көрөрүнэн уратыланар эбэтэр элбэх киһиттэн кини эрэ итилэри булан көрөрө билиҥҥи да кэмҥэ бэлиэтэнэр.

«Бүтэй эттээх» киһи үйэтин тухары ханнык да абааһы, сибиэн диэни билбэккэ, түүлү элбэхтэ көрбөккө эрэ уһун олоҕун холкутук олорор. Дьон-аймах лаппа элбэх өттүлэрин бүтэй эттээх дьонунан ааҕыахха сөп. Үөрэхтээхтэр ааҕан таһаарыыларынан дьон-аймах уонча бырыһыаннара үйэлэригэр биирдэ эмэ галлюцинациялары, араас көстүүлэри көрөллөр. Араас көстүүлэр «Аһаҕас эттээх» киһиэхэ бэйэтигэр эрэ анаан-минээн кэлэллэрэ быһаарыллар. Элбэх киһи бииргэ сырыттахтарына биир эмэ киһи, «Аһаҕас эттээх» киһилэрэ, абааһылары булан көрөрө бэлиэтэнэр.

Абааһылар тустарынан кэпсээннэртэн быһаардахха абааһылары көрүү эмиэ түүл эйгэтигэр киирэн ылыы курдук көстөр. Киһи олус соһуччу, сороҕор хараҕын кырыытынан абааһылары көрөрө кэпсэнэр. Киһи түһээтэҕинэ эмиэ атын эйгэҕэ киирэн тахсарынан абааһылары элбэхтик көрөллөр. Манна бары барыта сирдээҕи кээмэйгэ сөп түбэспэт. Туга да биллибэт хара бэкир дьону киһи түүлүгэр элбэхтэ көрөр.

Түүллэри үөрэтии түмүгүнэн киһи куттара тус-туспа сылдьалларын быһаарыы кэнниттэн иччилэр хайа эрэ киһи буор эбэтэр ийэ кута буолалларын итэҕэйиэххэ сөп.

Абааһыны дьон үгүстүк киэһэ борук-сорукка утуйаары сытан эбэтэр уһуктан иһэн көрөллөр. Бу кэмҥэ киһи саҥардыы утуйан эрдэҕинэ бэйэтэ утуйбутун дуу, уһуктаҕаһын дуу ситэ араарбат кэмигэр түбэһиннэрэн араас көстүүлэри көрөр. Абааһыны көрөр киһи бу кэмҥэ түһээбитин эбэтэр илэ көрбүтүн өйдөөбөккө хаалар буолуон сөп.

Маннык кэмҥэ киһи утуйа охсон баран түһээн көрбүтүн илэ курдук санаатыгар оҕустарыан сөп. Сорох түүл көстүүтэ илэни кытта ситимнэспит курдук эмиэ көстөр түбэлтэлэрэ биллэллэр. Маннык кэм тирээн кэллэҕинэ сахалар: «Көм эккиттэн кымаахтаан көрөр буол»,- диэн сүбэлииллэр. Киһи этэ ыарыыны биллэҕинэ эрэ илэ көрөрө чахчы буолара быһаарыллар.

Абааһылар биллибит түбэлтэлэриттэн араас тыастары истиини элбэх киһи бииргэ истэллэр. Биир дьиэҕэ хоно сыттахтарына истиэнэни охсуолуур тыас чугаһаан иһэр үһү. Дьиэ иччитэ сүгүн хоннорумаары гынна диэннэр түүннэри хомунан атын сиргэ көспүттэр. (1,7).

Балааккаҕа утуйа сытар отчуттар арай аттаах дьон тула сүүрдэ сылдьар тыастарыттан соһуйан уһуктубуттар. Күнүс бу дьон эргэ киһи уҥуохтарын көрө сылдьаннар кынчаал булан ылбыттар. Аттаах дьон бу кынчаалы көрдүү кэллэхтэрэ буолуо диэннэр таһырдьа быраҕан биэрбиттэригэр туйахтар тыастара дьэ сүппүт.

Айылҕаҕа, эргэ дьиэлэргэ, дьон мустан ааһар сирдэригэр киһи истэн соһуйар араас тыастара хаһан баҕарар бааллар. Киһи соһуйан хаалан ханнык тыас буоларын кыайан араарбатаҕына үгүстэрин абааһыга да балыйыан сөп.

Курууппа ойуун үөрдэри абааһы буолаллар диир. (2,48). Быстах өлүүгэ түбэһэн өлбүт дьон куттара үөр буолаллар диэн өйдөбүл эмиэ баар. Абааһылар диэн үөрдэри эмиэ ааттыыллар.

Дьон сөбүлээбэтэхтэрин, билбэттэрин, урут көрбөтөхтөрүн соһуччу көрдөхтөрүнэ хаһан баҕарар абааһыга балыйаллара билигин да хаала илик.

Киһини тиһэх суолугар атаарарга сиэри-туому кытаанахтык тутуһуу ирдэнэр. Олус былыргы өтөхтөргө биллэр араас көстүүлэр, абааһылар барылара кэриэтэ кыайан сиэр-туом быһыытынан көмүллүбэтэх, хараллыбатах дьон өлүктэриттэн үөскээбиттэрэ билэр дьон кэпсээннэринэн быһаарыллар.

Өлбүт киһи малын-салын, оронун туспа киһи туһанара куһаҕан, сэрэхтээх. Балары туһанар киһиэхэ киһи кута түүлүгэр киирэн көстүөн сөп.

Бэйэлэригэр тиийиммит дьон өйдөрө-санаалара, куттара үөр буолаллар диэни сахалар былыргыттан билэллэр. (3,17-41).

Өлүөн иннинэ айыытын-харатын этэн ыраастамматах киһи өйө-санаата, кута үөр буолара кини туолбатах санаата тардыһыытыттан кыайан ыраах, дьабыныгар барбакка аймах дьонун аттыларыгар сылдьарынан уонна тугунан эмэ биллэринэн үөр буолар.

Былыргы кэмнэргэ олорон ааспыт дьон куттарын, араас иччилэр быыстарыгар киһи олоҕун олорор. Ол иһин сыыһа-халты туттубат туһугар ордук сэрэхтээх, харыстанньаҥ, былыргы олох үөрэҕин билэр, үгэстэри олоҕор тутуһар буолара ирдэнэр.

Туһаныллыбыт литература.

1. Арай биирдэ. Кэпсээннэр. – Дьокуускай: Кэскил, 2007. – 48 с.

2. Н.Н.Яковлев. Курууппа ойуун көрүүлэрэ. Дьокуускай: «Бичик» нац. кинигэ кыһата, 1993.- 56 с.

3. «Эдэр саас» хаһыат. 03.10.2001.

Өссө маны көр

• Абааһы өйдөбүлэ