Кыттааччы:Касьянова Анна

ЫМЫЙАХ ОТ

Ымыйах элбэх сыллаах от үүнээйи, мастыҥы сытыары силиргэхтээх. Силистэрэ салаалардаах, уйуттар уонна синньигэстэр. Умнастара салааланан арахсаллар,

элбэхтэр, 1 м диэри урдуктээхтэр. Силиһин таһыгар баар сэбирдэхтэрэ бөдөҥнөр, уhун уктаахтар, паарата суох куорсуннуҥу 7—15 сэбирдэхтээхтэр. Умнаhыгар баар

сэбирдэхтэрэ олороллор. Дьукаахтыы сибэккилэрэ хараҥа кыһыллар, куоластара төбөтүҥү. Сибэккилэрэ бытархайдар. Бэс ыйыттан атырдьах ыйыгар диэри

сибэккилэнэр.

ҮҮНЭР СИРЭ.

Ходуһалар, уу ылар боротуоха таһынааҕы талахтар кытыылара, өрүс хочотун үрдүк соҕус истиэптиҥи хонуулара, сэбирдэхтээх ойуурдар. Күннээх, көпсөркөй кунустаах

баай кырыс буорга ордук табыллан үүнэр.

ТАРҔАНАН ҮҮНЭР СИРЭ.

Республика бары оройуоннара.

ТУТТУЛЛАР ОРГАННАРА

Силиргэхтэрэ уонна силистэрэ. Куhун (атырдьах уонна балаҕан ыйдарыгар) сиэмэлэнэн бүтэн эрдэҕинэ, инструкция быһыытынан хомуллар, куурдуллар. Улахан

курдьэҕинэн хостоон ылан ыраастанар, сууйуллар, 15 см курдук гына-гына бысталанар, салгыҥҥа сараҕаыталлар. Онтон күҥҥэ, сарайга салгын охсор сиригэр

куурдуллар. Үчүгэй сырьё таhа бороҥ, ийэ саһархайдыҥы сыта суох. Амтана киһи аһаҕын куурдар.

ХИМИЧЕСКАЙ САСТААБА

Ымыйах силиhэ 25% тиийэр дубильнай веществолардаах (пирогалловай бөлөх баhыйар), крахмала 30% тиийэр, щавеловокислай кальцийдаах (3%), 1,8% диэри

эфирдээх арыылаах, 4% диэри сангвисорбин— сапониннардаах, кырааскалыыр веществолаах, А уонна С битэмииннэрдээх, фитонцидтардаах, аскорбиновай, галловай уонна эллаговай кислоталардаах.

Сэбирдэхтэригэр 0,92% аскорбиновай кислота, эфирдээх арыы баар. Олохтоох ымыйахха сир аннынааҕы органнарыгар 19% диэри танидтар, отугар 4,5—8,3%

дубильнай веществолар пирогалловай бөлохтөрө, 390 мг/% аскорбиновай кислота, 35,49 мг/% каротин, эфирдээх арыылар суоллара, сапониннар бары органнарыгар

булуллубуттар. Флавоноидтара суох.

(Макаров, 1989; Слепцова, Губанов уо.д.а., 1989).

МЕДИЦИНАҔА ТУТТУЛЛУУТА

Научнай медицинаҕа ымыйаҕы энтероколикка,  дизентерияҕа, сульфамиднай препараттары  тулуйбат  буоллахха ситиhиилээхтик туттуллар.

ЬIмыйах фармакопейнай үүнээйи. Практическай медицинаҕа бу от силиhин хатарар, сүhүүүунү утарар уонна хаан тохтотор дьайыытын кытта бактерияны, микробу

өлөрөр (ордук күүскэ паратифознай уонна дизентерийнэй бөлөхтөр) күүhүн туhаналлар. Ымыйах препараттарын куртахтан, оhоҕостон, мааткаттан уонна бүөртэн хаан

барыытыгар, атын туааhннаах эмтэри сэргэ лямблиознай холециститы уонна дизентерияны эмтииргэ тутталлар. Бу от препараттара синньигэс уонна суон оhоҕостор

салыҥнаах бүрүөлэрэ сүһүрүүлэригэр, оhоҕос салгына (утурук) олус мунньуллуутугар, ону таhынан хаачыстыбата суох аhы сиэн сүhурүүгэ ордук туhалаахтар. Ымыйах

фитонцидтаагын иhин холецистиккэ уонна сорох сыстыганнаах ыарыыларга туттарга сүбэлииллэр. Кэнники сылларга бу оту трихомонаднай кольпикка, уокка буhууга,

айах бааhыгар тутталлар.

Бу үүнээйиттэн таблеткалары уонна специальнай препараттары таннальбины солбуйар “сорбеус” уонна “санальбин” бэлэмнииллэр (Крылов,

1992). Санальбин куртахха үчүгэй уонна бактерициднай ньыма быhыытынан айах бааhырыытын эмтииргэ туhаналлар (0,5 г улахан дьоҥҥо уонна 0,2—0,3 г оҕолорго).

Ымыйах силиhэ куртаҕы, оhоҕоhу эмтиир холбодоhук састааптарыгар киирэр. Куртах, оhoҕос, геморрой, маатка уонна тыҥа хаана барарыгар ымыйах оргутуллубут уутун

эбэтэр убагас экстракт 70% испииргэ оҥоhуллубуту 30—50 хааппыланы күҥҥэ 3—4 төгүл иhэллэр. Народнай медицинаҕа ымыйаҕы былыргыттан тутталлар.

Силиргэхтээх силиhэ оргутуллубут уутун уонна отун көөнньөhүгүн араас хаан барыытыгар, куртах, оhoҕос ыарыытыгар, ыйдаҕыга наhаа элбэх хаан кэлэригэр, хаан

баттааhына үрдүүрүгэр, наhаа долгуйууга иһиллэр. Дизентерияҕа, хаанынан хотуолуурга, геморрой ыарыытыгар, хаан барыытыгар уо.д.а. тутталлар. Народ эмчитэ Ф.

Чашкин тас бааска сүhүрүүгэ ымыйах силиhэ оргутуллубут уутун сибиинньэ сыатын кытта туттара үhү. Кыра сүөһү сыптарыйарыгар көтүппэт эмп. Ымыйах улахан

буортута суох. Арай ыарахан дьахталлар тымырдары кэҥэтэр свойстволааҕын иhин сэрэнэн иhиэхтэрин сөп.

Туттуллубут литература

А.П.Басыгысова "Саха сирин эмтээх үүнээйилэрэ" Дьокуускай 2004 сыл.