Туруоруу (хампаанньа)
Туруоруу[1] — трест быһыытынан оҥоһуллубут үлэҕэ идэлээх дьону бэлэмниир сэбиэттии акционернай түмсүү[2][3][4][5].
Тэриллиитэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
«Туруоруу» акционернай түмсүүнү 1924 сыллаахха (сорох дьон этэринэн — 1927 сыллаахха[4]) Алексей Гастев тэрийбит. Маҥнай 1920 сылга тэриллибит Үлэ Киин Института (ҮКИ)[6] эргиэннии чааһа этэ[2].
«Туруоруу» сүрүн сыала-соруга эдэр дойду олохтоохторун үлэни науканан тэрийиигэ «сыһыарыы»[3]. Бу былааны 1921 сыл бэс ыйын 3 к. Владимир Ленин[3] биһирээбитэ.
«Туруоруу» диэн ааты Гастев үлэлэриттэн ылыллыбыт[7] уонна "үлэҕэ бэлэмнэнии" диэн өйдөнөр этэ.
Гастев үлэтигэри Фредерик Тейлор, Генри Гант уонна Фрэнк Гилбрет санааларын сайыннарар этэ.
«Станогу салайар үлэһит станок диэн ааттаах тэрилтэ салайааччыта», — диэн Алексей Гастев бэйэтин үлэлэригэр бэлиэтиир[4].
Үлэтэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
ҮКИ үлэһиттэри бэлэмнииргэ 3-6 ый наада этэ[3], онтон үрдүк үөрэххэ 3-4 сыл баранар этэ[8][4]. "Туруоруу" ситиһиилэрин бэлиэтээн туран Гастев уһун кэмнээх үөрэҕи утарар этэ[8]. Критиктар Гастев санаатын эдэр ыччат түмэт көмүскэлин утары барар дии саныыллара[8].
"Туруоруу" үлэтэ түргэнник үрдүктүк сыаналаммыта. Бастатан туран бу үлэни тэрилтэлэр салайааччылара сөбүлээбиттэрэ.
1925 сыллаахха Наркомтруд уонна тимир промышленноһын үлэһиттэрин профсоюһа уон тыһынча үлэһити бэлэмнииргэ сакаас биэрбитэ. Бу курдук сакаастар дойду хас биирдии муннугуттан кэлэллэрэ[2].
«Туруоруу» таҥас, тутуу, металлообработка тэрилтэлэригэр, суоппар, летчик уо.д.а. идэлээхтэри бэлэмниир этэ.[5]
«Туруоруу» үс көрүҥнээх курстаах этэ: «А» — идэлээх үлэһиттэри бэлэмнэһин, «Б» — ҮКИ үөрэтээччилэрин бэлэмнээһин, «В» — промышленнай салайааччылары уонна ҮНТ консультаннарын бэлэмнээһин[9].
Курстар ҮКИ кытаанах бэрээдэктээх программатынан барар этилэр[9]. Хас биирдии идэҕэ туспа тэрийии-методика докумуоннарын пакета хомуллар этэ[9]. Теоретическай уонна практическай дьарыктаах "схема-программа" (үөрэх былаана) оҥоһуллар этэ[9].
Программа түөрт бөлөххө арахсар этэ: приёмнар, операциялар, операциялар комплекстара уонна туспа үлэ[9].
Үөрэх цехтара былаанынан көрөн анал станоктарынан уонна дьарыктанар массыыналарынан, инструменнарынан, чертежтарынан, инструкцияларынан уо.д.а. тэриллэр этилэр[9]. Салайааччылар бэйэлэрэ туспа программанан үөрэнэр этилэр[9].
«Туруоруу» программатын теория суоҕун иһин уонна наһаа кылгас кэмҥэ үөрэтэллэрин иһин критикалыыллар этэ[9].
"Туруоруу" үөрэҕириинэн эрэ дьарыктаммакка араас консалтинговай дьыаланан дьарыгырар этэ, холобур: салайыы систематын сыаналааһын, саҥа организационнай схемалары оҥоруу уо.д.а.[5]
«Туруоруу» түмсүү саҥа идэҕэ, саҥаттаан үөрэтиинэн, инструктардары бэлэмнээһининэн дьарыктанар этэ[5].
Көрдөрүүлэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
«Туруоруу» үөскээбитин кэннэ ҮКИ бэйэтэ былаанын толорор кыахтанан дойду үбүлээһиниттэн аккаастаммыта.
1927 сыл ортотугар мөллүөн солк. харчылаах "Туруоруу" түмсүү 4 100 тахса киһини үөрэтэр этэ[2].
Уопсайа 1921 сылтан 1938 сылга диэри мөлүөн аҥарыттан тахса киһи үөрэтиллибитэ. Ону таһынан ҮКИ 20 000 инструктары бэлэмнээбит[5][9].
Бүтүүтэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
1938 сыл балаҕан ыйын 8 к. Алексей Гастевы НКВДлар туталлар уонна 1939 сыл муус устар 15 к. ыталлар. Аҕыйах кэминэн "Туруоруу" үлэтэ тохтуур.
Быһаарыылар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- ↑ На английский язык не переводится, а транскрибируется — Joint-stock company Ustanovka.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Mark R.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Алексей Гастев. Как надо работать Архыыптаммыт 2016, Кулун тутар 5 күнүгэр.. — Экономика, 1972.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Владимир Соловьев. Теория социальных систем.. — Москва, 2014. — Т. Том 2.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 А.К. ГАСТЕВ И ЦЕНТРАЛЬНЫЙ ИНСТИТУТ ТРУДА Архыыптаммыт 2008, Алтынньы 30 күнүгэр. (рус.). Носкова О.Г. История психологии труда в России (1917-1957). - М., Изд-во МГУ, 1997.. Проверено 2 мая 2015.
- ↑ William G.
- ↑ См.: Гастев А. К. «Трудовые установки», М., ЦИТ, 1924, 302 с. + альбом илл. 3 000 экз.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 ГАСТЕВ Алексей Капитонович Архыыптаммыт 2010, Тохсунньу 28 күнүгэр. (рус.). РУДН. Проверено 2 мая 2015.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 9,8 По ЦИТ и его методы НОТ. – М., 1970; Осовский Е.Г. Развитие теории профессионально-технического образования в СССР. – М., 1980.
Сигэлэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- Алексей Гастев Как надо работать. — Экономика, 1972. (доп).