Давыдов Алексей Хрисанфович

Давыдов Алексей Хрисанфович - Абаҕа олохтооҕо, учуутал, салайааччы, краевед, улуус уонна нэһилиэк ытык олохтооҕо.

ССРС уонна РСФСР норуотун үөрэҕин туйгуна, ССРС сир аннынааҕы баайын чинчийии туйгуна, тыыл уонна педагогическай үлэ ветерана.

А5ыйах ахтыылар

Кини олоҕор сүгүрүйэбин.

Алексей Хрисанфович Амма Сатаҕайыттан төрүттээх. Дьиҥ сахалыы өйдөөх-санаалаах, олус судургу, сэмэй, сэргэхтыллаах, сүбэ-ама быһыытынан кэпсэтиһэ, киһи санаатын көтөҕө сылдьар нэһилиэккэ убаастанар киһи этэ. Оскуола нэһилиэк урукку олоҕун, хайдах дьон үөскээн, үлэлээн-хамсаан ааспыттарын билэ сатыыр, туспа көрүүлээх истиилээх, санаалаах, сыанабыллаах, ол гынан баран биллэ-көстө сатаабатах сэмэй киһи этэ. Өр сылларга Абаҕа орто оскуолатын директорынан үлэлээбитэ. Хаһан да киһини сэнии көрбөт, кырдьҕастары ытыктыыр, олохторун сураһа, хайдах, туох олороллорун сэҥээрэ, токкоолоһо сылдьара. Улуус, нэһилиэктэр исторяларын сиһилии билэр, ырытар идэлээҕэ. Гражданскай, Аҕа дойду улуу сэриитигэр төһө киһи суох буолбутун, Сэбиэскэй Сойуус төһөлөөх ыар сүтүктэммитин ырытан сөҕөн, дьулайан, билигин олорор олохпут хайдах оҥоһуллубутун дьоҥҥо, ыччакка өйдөтө, кэпсии сылдьар буолара. Саха Сиригэр Абаҕа нэһилиэгэр буолбут былаас былдьаһыытын, өлүүлээх-сүтүүлээх гражданскай сэрии уонна бастакы "коммуна" тэриллибитин, онтон кыра-кыра биэс холкуос тэриллибитин, нэһилиэк урукку, билиҥҥи историятын туһунан ырытан суруйан улахан үтүөнү оҥорбут киһи Алексей Хрисанфович Давыдов этэ.

Абаҕа оскуолатыгар директорынан үлэлээбит кэмигэр сайыҥҥы от үлэтин кэмигэр оскуола оҕото совхоз араас үлэтигэр кыттара элбээбитэ. Иллэҥ буоллар эрэ миэхэ сылдьан үлэни-хамнаһы сураһара. Мин олохпор туох ыарахаттар баалларын, оннооҕор "биһиэхэ тахсан дьукаахтаһан олоруон этэ" диэн хаста да анаан-минээн кэлэн этэ сылдьыбытын билиҥҥээҥҥи диэри үчүгэйдик саныыбын.

Олоҕун бүтэһик сылларыгар Абаҕа балыыһатыгар биир палатаҕа түбэһэн сыта сылдьыбыппыт. Дьэтиттэн үрүҥ ас, сүөгэй, үүт аҕалтаран биэрэрэ. Аҕыс уонуттан лаппа таҕыстар да, хаһыаты ааҕа, араадьыйаны истэ, ис-тас политиканы ырытыһа сытар сэргэх, аас-туор, байыаннай сыллары этинэн-хаанынан билбит ытык кырдьаҕас орто дойдуттан бараахтаабыта. Кини олорон ааспыт олоҕор сүгүрүйэбит.

Гаврил Михайлович Семенов, РФ тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Амма улууһун бочуоттаах олохтооҕо.

Алексей Хрисанфовиһы кытта үлэбин саҕалаабыппыттан дьоллоохпун.

Үөрэхпин бүтэрэн Амма 8 кылаастаах оскуолатыгар ананан үлэбин саҕалаары сырыттахпына РОНО-ҕа ыҥыран : "Сахалыы билбэт кореянка математик кэллэ, онон миэстэҕин атастаһаҕын дуо?" диэтилэр. Мин сөбүлэһэн ханнык оскуолаҕа миэстэ баарын ыйыталаспыппар Өнньүөс оскуолатыгар баар диэтилэр. Оччо ыраах барбаппын диэн буолумматым. Атырдьах ыйынааҕы учууталлар сүбэ мунньахтарын кэнниттэн РОНО-ҕа ыҥыран Абаҕаҕа бараҕын дуо диэбиттэригэр сөбүлэспитим. Директорыҥ бу баар диэн билиһиннэрдилэр. Алексей Хрисанфовиһы кытта онно билсиһэн Абаҕалыыр буоллум. Икки улахан чымыдааммын олорор ыалбыттан Алексей Хрисанфович бэйэтинэн аҕалан, оччотооҕу совхоз автобуһунан Абаҕалаатыбыт. Автобус маҕаһыын иннигэр тохтообутугар чымыдааннарбын туппутуна миигин бэйэтин дьиэтигэр аҕалла. Дьиэлээх хаһаайка, Марина Александровна, сүрдээх эйэҕэстик көрүстэ. Олбуордарын иһигэр кыра маҥан сыбахтаах дьиэ учуутал кыргыттар олороллор эбит. Кинилэр кэлиэхтэригэр дылы Алексей Хрисанфовичтаахха нэдиэлэ кэриҥэ олордум. Киэһэ киинэҕэ илдьэ бараллар, ол быыһыгар отонното илдьэ сырыттылар. Кинилэр оҕолорун курдук буоллум. Дьиэ иһигэр бэйэ-бэйэлэригэр сыһыан олус истиҥ, чуумпу, улахан сүпсүлгэнэ суох. Оҕолор  ыһыытаан-хаһыытаан, сүүрэн-көтөн айманаллара олох биллибэт. Дьиэ иһигэр аҕа үрдүктүк тутуллара, кини тыла ылыннарыылааҕа тута биллэр этэ. Алексей Хрисанфовиһы улахан дьиэ кэргэн аҕа баһылыгын быһыытынан билсиим итинник этэ.

Учуутал быһыытынан сүрдээх үлэһит, иллээх коллективка киирбитим. Алексей Хрисанфович директор быһыытынан олус муударай, хас биирдии учууталга олус болҕомтолоох сыһыаннаах буолара. Оскуолаҕа үлэ күөстүү оргуйара. Кабинетнай системаҕа киирии үлэтэ тэрээһиннээхтик барара. Творческай отчуоттар, семинардар былааннаахтык ыытыллаллара. Пионерскай уонна комсомольскай тэрилтэлэр үлэлэрэ оройуоҥҥа бастыҥнар кэккэлэригэр сылдьара. Оҕолору патриотическай тыыҥҥа иитии үлэтэ олус күүскэ ыытыллара. Ити үлэлэр директор быһаччы салайыытына утумнаахтык  салаллан бараллара.

Алексей Хрисанфович оҕолору кытта сатаан кэпсэтэр ураты дьоҕурдааҕа. Оскуола линейкатын олус табан, киһиэхэ барытыгар өйдөнүмтүө, тиийимтиэ гына ыытара. Кини директордаан бүппүтүн кэнниттэн төһөлөөх эмэ линейка ыытыллыбыта буолуо да, өйгөр хатанан хаалбыта суоҕун тэҥэ. Оҕо психологиятын олус үчүгэйдик билэр буолан, оҕону мөҥөн-этэн буолбакка, өйдөтөн кэпсэтэр буолан, кини тыла-өһө куруутун ылыннарыылаах, өйдөтүүлээх этэ.

Алексей Хрисанфович директордаан олордоҕуна кыһыҥҥы уонна сааскы каникулларга дойдубар барар этим. Чиэппэр бүтэрин диэки директорскайга ыҥыттарара. Онно завуч Зоя Васильевналыын баар  буолаллара. "Эн оҕо буолбатаххын, үлэһит буолбут киһигин, каникулга барыма", - диэн кэпсэтии саҕаланар. Бүтэһик уһугар: "Чэ бар. Үчүгэйдик сылдьан кэл. Хойутаама." - диэн буолара. Ити иһин билиҥҥээҥҥи дылы махталлаахпын, өйөөбүттэрин, өйдөөбуттэрин иһин.

Оскуолаҕа туттуллар тэрил ыла куоракка баран кэлэрин олус кэтэһэр этибит. Улахан дьиэ кэргэн аҕата хас биирдиибитигэр кэһии аҕалбытын курдук, туох кэлбитин сыымайдыырбыт үөрүүтэ-көтүүтэ  билиҥҥэ дылы  умнуллубат. Хас предмет аайы наадалаах мал-сал, пособия кэлэрэ. Ватман, картон бөҕөтө кэлэн сарайга кыстанара  кабинет оҥостуутугар олус туһалаах этилэр.

Директор быһыытынан онус кылаастар гос экзаменнарын комиссиятын председателя буолара. Үлэ бэрэбиэркэлэнэн сыана туруорарга хас биирдии үлэни хайаан да көрөрө, мөккүөрдээх түгэҥҥэ хайаатар да оҕо диэки буолара. Бачча элбэҕи суоттаабыт оҕо хайдах кыра сыананы туруораары гынаҕыт диэн этэрэ.

Кини директордыырын саҕана икки оскуола, мастреской бары туһунан котельнайдаахтара. Олор үлэлэрэ, мас быыстыбакка киириитэ, оскуолалар сылаас буолуулара олус элбэх үлэни, болҕомтону эрэйэллэрэ. Төһө да завхоз үлэтэ буоллбутун иһин, кинилэр үлэлэрин Алексей Хрисанфович ураты болҕомтоҕо ылара, барыларын кэрийэн бэрэбиэркэлиирэ. Оннооҕор оскуола биэчэрин кэнниттэн кэлэн оскуоланы бэрэбиэркэлиирэ сөхтөрөр.

40 сыл устата харыс сири халбарыйбакка анаммыт оскуолабар үлэлээтим. Элбэх дьоһун дьону кытта алтыстым. Алексей Хрисанфович курдук муударай, киэҥ билиилээх, истиҥ-эйэҕэс сыһыаннаах директоры кытта үлэбин саҕалаабыппыттан дьоллоохпун. Кини кэргэнигэр, оҕолоругар, сиэннэригэр, аҕаларыгар, эһэлэрин курдук дьоһун олоҕу, дьолу соргуну баҕарабын.

Еремеева Валентина Андреевна, РФ үтүөлээх учуутала, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна. Балаҕан ыйа, 2016 с.

Аҕа коллегабынан киэн туттабын. 

Мин, Скрябина Софья Петровна, 1968 с. ЯГУ БГФ үөрэнэн бүтэрэн Абаҕа 8 кылаастаах оскуолатыгар биология учууталынан ананан кэлбитим, онтон ыла бу дойдуттан ханна да халбарыйбакка үлэүээн, пенсияҕа тахсан олоробун. Үлэлиирим устатыгар араас директордар үлэлээбиттэрэ: Яковлев И.А., Давыдов А.Х., Жирков И.И., Бурнашева А.Ф., Гоголев В.Е., Александрова Л.К..

Үлэлии кэлэн баран  иккис сылбар эргэ пришкольнай участок парниктарын, кирээдэлэрин сөргүтэн оҕурсуу үүннэрбиппит. Бэйэм оҕуруокка сыһыана суох этим, дьэҥкир сүрэх баҕатынан, кинигэттэн ааҕан, дьонтон сүбэлэтэн үлэлээн барбытым. Орденнаах Захаров И.Г. кытта сүбэ ыларым. Оҕурсууну, помидору парниктарга, кирээдэҕэ моркуобу, хаппыыстаны, хортуосканы олордубуппут. Оҕолор сүрдээх истигэн, үлэһит сүрэхтээх этилэр.

Бу сыл, 1970 сыллаахха Алтантан Давыдов Алексей Хрисанфович директорынан ананан кэлбитэ. Ол күһүн үүнүү бөҕөнү ылбыппыт уонна "Үүнүү биэчэрэ" тэрийбиппит. Оҕололр үөрүү - көтүү бөҕөтө буолбуттара. Лотерея оонньотон, барытын сүүйүүлээх оҥорбуппут, үүнүүбүтүн сүүйүү аайы биэртэлээн испиппит. Мин дьиэлэригэр илдьэллэрэ буолуо дии санаабытым, үгүстэрэ сиэн, дьиэлэригэр тиийэллэригэр уостара, сирэйдэрэ тиийбиттэр. Онно 5 кылаас үөрэнээччитэ Давыдов Саша (А.Х. Давыдов уола, билигин "Cтрод" колхоз главнай инженерэ) сүбүөкүлэни сиикэйдии сиэн, уоһа кыһыл дьиэтигэр тиийбит. Мин понедельникка үчүгэй биэчэри ыыттым дии саныы-саныы үлэбэр тиийбитим. Директор ыҥыран ылла уонна "сиикэй, сууллубатах оҕуруот аһыттан оҕолор истэрэ ыалдьыан сөп, итиннэ арыый сыыһа тахсыбыт" - диэн ылыннарыылаах баҕайытык сэмэлээн эппитэ. Ол сэмэни мин билигин да өйдүүбүн - саамай сөптөөх сэмэ этэ.

Ити күһүн директоым аны миигин хайҕаан хаһыакка суруйбут. Мин соһуйдум аҕай уонна кэллэ-кэлээт миигин билэн хайҕаата диэн. Уонна күһүн учуутал күнүгэр аан бастаан РОНО-тан, Адамов Д.Д. илии баттааһыннаах грамата ылюыппын олох умнубаппын, олус күндүтүк саныыбын. Ити хаһыакка хайҕал уонна грамота үлэлиирбэр стимул биэрбиттэрэ.

Оскуолабыт орто буолбута, сана оскуолаҕа киирбиппит (ити билигин үлэлии турар оскуола), Уһун күөл анныгар саҥа пришкольнай учаастак сирин ылюыппыт. Учаастак сирин мээрэйигэр, күрүөтүн тутуу субботнигар Алексей Хрисанфович коллектиывы кытта бэйэтэ сылдьыспыта, сүбэ-ама биэрбитэ. Ол участакка мин пенсияҕа 1989 с. тахсыахпар дылы таһаарыыллаахтык үлэлээбитим.  Араас суорт үүнээйилэри олордон, үрдүк үүнүүнү ыларбыт, араас куонкурустарга кыттан республикаттан грамота, премия эмиэ ылаттаабыппыт, кабинет матриальнай базата байбыта. 1980 сыллаахха биһиги оскуолабыт базатыгар республиканскай биолого-химическай научно- практическай конференция буолбута.

Алексей Хрисанфович директордыыр кэмнэригэр кыраайы үөрэтии, патриотическай иитии, КИДовецтар үлэлэрэ күүскэ барара. Ол курдук, Абаҕа оскуолата оҕолору патриотическай иитии республиканскай туристическай маршрутугар киирэн онно ситиһиилээхтик үлэлээн, республика үөрэҕин министерствата, республиканскай туристическай бюро сылын аайы биһиги оскуолаҕа герой куортатарга, союзнай республикалар столицаларыгар путевка биэрэр буолбуттара. Ол путевканан биһиги оскуоланы бүтэрээччилэрбит (выпускниктарбыт) Советскай союз герой куораттарыгар, союзнай республикалар столицаларыгар сылдьан кэлэр кыаҕы ылбыттара. Маны барытан Давыдов А.Х. кэлэн-баран кэпсэтэн кэлэрэ.

Биһиги кылаас (9 кылаас - 1981 сыллаах) үөрэнээччилэрэ интернациональнай доҕордоһуу   күүһүнэн, сир хамсааһыныттан күл-көмөр буола үлтүрүйүү кэнниттэн саҥалыы тутуллубут Ташкент куоракка, ону сэргэ Самарканд, Бухара куораттарга ыалдьыттабыттара. Онно көрөн - истэн, сөҕөн - махтайан кэлбит ойдөбүллэрэ кинилэр өйдөрүгэр, сүрэхтэригэр сөҥпүтэ. Манна барытыгар оҕолору салайан илдьэ сылдьыбыта Захарова Мария Васильевна. Биһиги барарбытыгар Алексей Хрисанфович кэлэн атаарбыта уонна кэлэрбитигэр эмиэ бэйэтинэн кэлэн көрсүбүтэ.

Бу маршрутунан Захарова М.В. салайааччылаах туриистаан кэлбиппит оҕолорго даҕаны, бэйэбэр даҕаны улахан өйдөбүлү биэрбитэ. Онон Давыдов А.Х. уонна Захарова М.В. махталым улахан.

Үлэлээбит сылларым усталарыгар директор Алексей Хрисанфович курдук опыттаах, ирдэбиллээх аҕа коллегабын кытта алтыспыппыттан киэн туттабын. Онон мин үлэлээбит кэккэ сылларбар директор Давыдов А.Х. оруола улахан дии саныыбын.

Кылгас ахтыыны суруйда Скрябина Софья Петровна, РСФСР, ССР үөрэҕириилэрин туйгуна, "Учитель учителей" бэлиэ кавалера, "Почетный ветеран системы образования РС(Я)".

Учууталым, биир идэлээҕим, наставнигым.

Алексей Хрисанфович Давыдовы 1960 сылтан билэбин, оччолорго биһиги 6-с кылаас оҕолоро кини салалтатынанмсайыҥҥы оройуоннааҕы спартакиадаҕа күрэхтэспиппит. Онтон 1961 с. биһиги кылаас (7"б") салайааччыта буолбута. Онон 2 сыл  устата 1961-1962 үөрэх сылларыгар биһигини кытта саха тылыгар уонна литературатыгар үөрэппитэ уонна кылаас салайааччыта этэ.

Кини гимнаст буолан, сүрдээх чэпчэкитик туттар-хаптар, түргэн-тпрхпн туттуулаах, сэргэъ, сэмэй тыллаах-өстөөх, оҕо санаатын таба таайар, бэйэтин тула түмэр, биир тылы булар учуутал этэ.

Ону кини туризм куруһуогун салайан, оҕолору эт-хаан, өй-санаа өттүнэн иитэн, үгүс күрэхтэргэ кытыннаран, элбэхтик миэстэлэспит түгэннэрэ да этэллэр, баччааҥҥа дылы көрүстэхпитинэ ону санаан ааһарбыт да дакаастыыр. 5, 6, 9-11 кылаастарга саха тылыгар уонна литературатыгар Афанасьев Е.Г., 7-8 кылаастарга Алексей Хрисанфович төрөөбүт тылга үөрэтиилэрэ мин идэбин таларбар олук уурбуттара буолуо. 38 сыл устата халбаҥнаабакка ити аналбын толорон, син дьонтон итэҕэһэ суох үлэлээн: үөрэҕирии туйгуна, учууталлар учууталлара диэн ааттанан, билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олоробун.

1965 с. Амма орто оскуолатын бүтэрэн, ити сыл Саха Государственнай университетын саха тылын салаатыгар үөрэххэ киирэн, 1970 с. бүтэрэн, дойдубар Аммаҕа үлэлии кэлбитим.

Бииргэ үөрэммит уолбар Филиппов Алексейга кэргэн тахсан, үлэбитин Соморсун нэһилиэгиттэн саҕалаабыппыт.

Онтон 1976 с. аҕабытын И. Строд аатынан совхоз кылаабынай зоотехнигынан ананан Абаҕа бөһүөлэгэр көспүппүт. Ити сыл иккис уолбун оҕолонон олорбутум, 1977 үөрэх дьылыгар үлэбэр тахсыбытым.

Эдьиийбит Саломея Васильевна Кармановнаҕа тиийбиппит, онно кэккэлэһэ кэриэтэ Алексей Хрисанфовичтаах олороллоро, кини Абаҕа орто оскуолатын директора этэ, онон мин учууталым салайар коллективыгар киирэн үлэлээн барбытым. Оччолорго оройуоҥҥа да, республикаҕа да биллэр, ытыктанар дьон, учууталлар:  Кайдалоа Г.Ф., Кайдалов К.Г., Захаров К.Е., Иванова-Захарова М.В. курдук энтузиаст, идэлэригэр, дойдуларыгар бэриниилээх патриоттар бааллара, иитии-үөрэтии үлэтэ үрдүк таһымҥа турара, Саһыл-Сыһыы, гражданскай сэрии, нэһилиэк историяларын өрө тутар кэм буолан, республиканскай статустаах туристическай миэстэ буолбут этэ.

Ол иһин сааскы каникул кэмигэр республика араас муннуктарыттан делегация, оскуола оҕолоро, ыччаттар бөҕө кэлэллэрэ. Абаҕа оҕолорун эмиэ Саха сирин, Советскай союз араас куораттарын туристаан кэрийэллэрэ. 1982 с. учууталллар уонна оскуола техүлэһиттэрэ, 40 буолан, Украина 7 куораттарынан баран, күүлэйдээн кэлбиппит.

Абаҕаҕа кэлэр дьону салайан, гид курдук быһааран, кэпсээн учууталлар уонна оскуола оҕолоро илдьэ сылдьаллара. Оскуолаҕа үчүгэй музей баара. Маны барытын салайыы, түмүү оскуола директорыттан улахан тутулуктааҕа биллэр, онно Алексей Хрисанфович улахан үтүөнү оҥорбут, кэлин нэһилиэк урукку, билиҥҥи историятын туһунан ырытан, суруйан элбэҕи хаалларбыт, үтүөлээх салайааччы буолар.

Онтон сайыҥҥы кэмнэргэ от үлэтигэр, совхоз араас үлэтигэр оҕолор кыттыылара элбээбитэ. Оскуола коллектива уус-уран самодеятельноска, спортка, нэһилиэк иһинэн ыытыллар бары тэрээһиннэргэ актыыбынайдык кыттара. Сыл устата араас элбэх субботниктар буолаллара: ыанньыксыттары солбуйуу, хортуопуй хостооһуна, кыһын хортуоппуйу талыыга, кыс маһы бэлэмнээһин, онно барытыгар учууталлар, оҕолор кытталлара. Ити кэмҥэ Абаҕа орто оскуолатыгар үөрэммит оҕолортон араас идэлээх, үтүөкэн, биллиилээх да дьон таҕыстылар.

Мин Абаҕа орто оскуолатыгар үлэлээбит сылларым олоҕум үтүө өйдөбүллээх кэмнэрэ буолаллар. Ити сылларга бииргэ үлэлээбит коллегаларбын: Никитина З.В., Скрябина С.П., Кайдалова А.Е., Иванова М.В., Еремеева В.А., Ноговицына М.Д. күндүтүк саныыбын, оскуола үлэтэ тахсыылаах буолбутугар кинилэр өҥөлөрө улахан.

Абаҕа орто оскуолатыгар үлэлээбит кэмнэрбэр үлэҕэ сыһыаҥҥа үтүө өйдөбүлү хаалларбыт салайааччынан учууталым Алексей Хрисанфович Давыдов буолар. Оскуолаҕа көлүөнэлэр солбуһуулара баара тута биллэр этэ. Аҕа саастаах көлүөнэ учууталлар үлэлээн бүтэллэригэр баай уоппуттарын орто көлүөнэҕэ хаалларан, салгыы ити көлүөнэ биир сүбэнэн-аманан иитии, үөрэтии боппуруостарыгар үлэлииллэрэ.

Ити күн бүгүҥҥэ дылы салҕанан, оскуола үлэтэ үрдүк таһымҥа сылдьарын бэлиэтэ буолан, оскуола аата мэлдьи үчүгэй эрэ өттүнэн ааттана сылдьыа диэн эрэнэбин. Онно учууталым, биир идэлээҕим, наставнигым, директорым Алексей Хрисанфович Давыдов аата үйэтитиллэрэ сөптөөх. Кини олорбут олоҕунан киэн туттуохха, кэрэ кэпсээн буоларыгар баҕарабын.

Ахтыыны суруйдум Филиппова Анна Васильевна, старшай учуутал, СР үөрэҕириитин туйгуна, учууталлар учууталлара (1976-1982 с.с. Абаҕа орто оскуолатын учуутала).

Элбэхтик күүс-көмө, сүбэ-ама буолбута

Мин Назаров Иван Васильевич, 1967 с. Амма оройуонун Алтан орто оскуолатыгар күһүн 9 кылааска үөрэнэ тиийбитим. Оччолорго мин төрөөбүт нэһилиэкпэр Абаҕаҕа 8 кылаастаах эрэ оскуола баар этэ. Онтон Алтаҥҥа орто оскуола буолан саҥа 9 кылаас аһыллыбыта. Мин бииргэ төрөөбүт убайым Неустроев Василий Герасимовичка олоро тиийбитим. Убайым ДТ-75 тракторга тиэйэн Хотуйа үрэҕин устун син уһуннук айаннаан тиийбиппит.

Тиийэн баран саҥа үөрэнээччи быһыытынан бастаан докумуоннарбын тутан оскуола завуһугар киирбитим. Ол кэмҥэ Давыдов Алексей Хрисанфович этэ. Докумуоннарбын көрөн баран «син тыппалаах соҕус табаарыс эбит» диэбитэ уонна балаҕан ыйын 1 күнүгэр кэлэн 9 кылааска киирэн кэбиһэрбэр эппитэ. Мин оччолорго үөрэхпэр орто эрэ этим да нуучча тылыгар уонна точнай наукаларга сыаналарым лаппа үчүгэйдэр этилэр.

Онон  2 сыл үөрэнэн Алтан орто оскуолатын бастыка выпускнига буолбутум. Оччолорго мэник – тэник буоламмыт атын оройуон, нэһилиэк ыһыахтарын көрөөрү барыталаан хас да экзамены куоттарыы буолбута. Ону экзамен туттарбатах киһиэхэ хайдах аттестаат биэриэхтэрэй, арай хайдах үөрэнэн туох сыаналардаахпын көрдөрөр академическай справка биэрбиттэрэ.

Уопсайынан Алтаҥҥа үөрэнэ сылдьан көтүтүүм олус элбэх этэ. Тоҕо диэтэххэ каникул аайы Абаҕаҕа кэлэр этим. Онтон төттөрү барар олус эрэйдээх этэ. Автобус суох, эгэ такси кэлиэ дуо. Билбиппит диэн райпо таһаҕас тиэйэр грузовой массыыната. Онтубут да ыйга аҕыйах рейс оҥорор. Онон хас чиэппэр аайы 20-лии күнү хойутаан тиийэрим. Онтон дойдубар Абаҕаҕа кэлэн быстах үлэлэргэ биригэдьиир тугу соруйарынан үлэлии сырыттым.

Бу сылга аны Абаҕа оскуолата орто оскуола буолар. Директорынан Давыдов Алексей Хрисанфович ананан кэлэр. Кэлэн миигин көрсөн «Ваня үөрэххэр күүстээх этиҥ, салгыы үөрэниэҥ этэ» диир. 1972-73 кыһын оскуолаҕа оттук мас тиэйиитигэр грузчигынан ылар. Онон сарсыарда аайы путевка ыларбытыгар Алексей Хрисанфовиһы көрсөр буолбутум. Онно кини миигин кыра – кыратык үөрэнэр туһунан өй уган кэпсэтэ сырытта. Оччолорго оскуолаларга заочнай диэн үөрэҕи көҥүллээбиттэрэ. Дьэ онно миигин киллэрэн Абаҕа орто оскуолатын бастыкы выпуһун кытары государственнай экзаменнары туттардым. Экзаменнары барытын олус үчүгэйдик туттараммын аттестааппын ыллым. Дьэ онтон ылата Алексей Хрисанфович аны үөрэххэ киир диэн үүйэр-хаайар буолбута.

Дьэ онон толкуйдаан баран Якутскайдааҕы сельхозтехникумҥа докумен туттаран, үөрэнэн бүтэрээппин кытта, «чэ аны үрдэтиниэххэ наада, олох миэстэтигэр турбат» диэн агитаациялаан Саха Государственнай университетыгар киирэн, үөрэнэн 1984 с. бүтэрбитим.

Онон орто «аграном», үрдүк «зооинженер» идэтин ыларбар улаханнык көмөлөспүт киһинэн Алексей Хрисанфовиһы ааҕабын. Уонна өссө батыһа сылдьан өй-санаа уган, сүбэлээн-амалаан дьоҥҥо көмөлөһөр киһи аҕыйах буолуо дии саныыбын. Алексей Хрисанфович көмөтө, сүбэтэ-амата итинэн эрэ бүппэт. Ол кэмнэргэ эдэр киһи онно-манна улдьааран кыратык бэрээдэги да кэһэр түбэлтэлэрим баар этилэр. Онно барытыгар Алексей Хрисанфович бэйэбин сүбэлээн, ханна наада сиригэр бэйэтин тылын тириэрдибитэ элбэх этэ.

Оччолорго коммунист партия дьаһайар күүһэ, норуокка оруола сүҥкэн этэ. Дьэ онон Алексей Хрисанфович агитациялаан, бэйэтэ рекомендация биэрэн 1976 с. Партия чилиэнигэр кандидат, онтон 1977 с. Чилиэн буолбутум.

Биир учугэй киһи ылыннарыылаах тыла, сүбэтэ киһиэхэ элбэҕи оҥорорун Алексей Хрисанфович холобуругар дьэҥкэтик көрөбуүт. Өссө Алексей Хрисанфович бу мин үлэм диэнинэн муҥурдаммаккҕа, нэһилиэк общественнай олоҕор активнайдык кыттара. Начальнай оскуола дьиэтигэр баар музейга кэпсии-ипсии турарын олох бу баардыы көрөбүн.

Мин бу олоххо туох эмэ үчүгэйи ситиспит буоллахпына, онно күүс-көмө, сүбэ-ама булан олук охсуспут киһинэн Алексей Хрисанфович Давыдов ааттыыбын.

Иван Васильевич Назаров, СР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Соморсун уонна Мээндиги нэһили эктэрин бочуоттаах гражданиннара.