Бу сирэй Штыров Вячеслав Анатольевич куодун көр

{{Infobox President
| image         = ShtyrovVA.JPG
| order         = Иккис
| office        = Саха Сирин президенэ
| term_start    = January 22, 2002
| term_end      = May 31, 2010
| vicepresident = [[Михайлова Евгения Исаевна]]
| predecessor   = [[Николаев Михаил Ефимович]]
| successor     = [[Борисов Егор Афанасьевич]]
| birth_date    = {{birth date and age|mf=yes|1953|05|23}}
| birth_place   = [[Хандыга]], [[Томпо улууһа]]
| party         = [[Биир ньыгыл Арассыыйа|Единай Россия]]
| spouse        = [[Лидия Ивановна Штырова]]
| children      = Юлия уонна Татьяна
| alma_mater    = [[Дальневосточнай Политехническай Институт]]
| profession    = Инженер строитель
| website       = [http://www.sakha.gov.ru/ Саха сирин государственнай органнарын официальнай уеб сайта]
}}

'''Вячеслав Анатольевич Штыров'''  [[Саха Сирэ|Саха Өрөспүүбүлүкэтинн]] иккис Бэрэсидьиэнэ ([[2002]] сыл [[тохсунньу 27]] күнүттэн [[2010]] сыл [[ыам ыйын 31]] күнүгэр диэри).

== Олоҕо ==

[[1953]] сыл [[ыам ыйын 23]] күнүгэр [[Томпо улууһа|Томпо улууһун]] [[Хаандыга]] нэһилиэгэр төрөөбүт. Аҕата — Штыров Анатолий Тихонович - ВМФ разведкатын начальнигын бастакы заместитела, контр-адмирал, кэнники маринист суруйааччы.

1975 сыллахха [[Дальневосточнай политехническай институт]]у инженер-тутааччы идэтин бүтэрбит. Экономика наукатын кандидаата.

Үөрэҕи бүтэрбитин кэнниттэн ССРС Минэнерго "Гокстрой" тутуу управлениетыгар үлэҕэ ыытыллыбыт. Ол кэмтэн Штыров үлэтин биографията Саха сирин кытта сибээстээх.

[[1975]]  сылтан 1986 сылга дылы мастерынан, прорабынан, 3 № дээх тутуу учаастагын на тойонунан, главнай инженер заместителынан, "Гокстрой" начальнигын заместителынан үлэлээбит.

1986 сыллаахха "Алмазэнергострой" тойоноун заместителынан анаммыт, ону тэҥэ "Вилюйгэсстрой" главнай инженер бастакы заместителынан анаммыт.

1986—1988 сылларга — [[ССКП]] Саха сирин обкомун тутуу отделын тойонун заместитела. [[1988]] сылтан [[1991 сыл]]га дылы — ЦК КПСС общественнай наукаларын академиятын аспираана. Кандидатскай дисертацияны көмүскээбит.

[[1991]] сыллаахха Саха Сирин тутуу уонна инвестиция миниистра. 
Бу сылга Саха ССР президенын быыбарыгар Николаев Михаил Ефимович вице-президен быһыытынан кыттан 1991 сыл ахсынньы 20 күнүгэр Саха сирин вице-президена буолбута.
 
[[1992]] сылтан [[1994]] сыл ахсынньытыгар дылы Саха сирин вице-президенын уонна Правительство Председателын быһыытынан үдэлээбит.

[[1996]] сылтан [[2002]] сылга дылы — "[[АЛРОСА]]" президена .

[[1997]] сыл ахсынньытыттан [[2002]] сыл тохсунньутугар дылы Анабаар улууһуттан Ил Түмэҥҥэ депутат.

[[1998]] сыл [[Кулун тутар 13]] күнүгэр «АЛРОСА»  Кэтиин сэбиэтин быһаарыытынан «АЛРОСА» хампааньа правлениятын председателынан талыллыбыт.
 
[[2000]] сыл алтынньыттан Россия Правительствотын предпринимательство сэбиэтин чилиэнэ. Алмаас уонна бриллиан комплесын боппуруостарын комиссиятын чилиэнэ.
 
Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнин [[2002]] сыллааҕы талыыларыгар [[тохсунньу 13]] туругунан 59.2% куолаhы ылан кыайбыта, иккис буолбут кандидат [[Федот Тумусов]] 34,6% ылбыта.<ref>http://rulers.org/2002-01.html</ref> 2002 сыл тохсунньу 27 күнүгэр президент үлэтин саҕалаабыт.

[[2006]] сыл [[Ахсынньы 7 ]] күнүгэр РФ Президенын Путин быһаарыытынан Саха Сирин президенын өссө 5 сылга уһаппыт.

[[2007]] сыл [[ыам ыйын 22]] күнүгэр "Биир ньыгыл Россия" партияҕа киирбит.<ref>[http://www.1sn.ru/show.php?id=14378 SakhaNews.ru. Борис Грызлов вручил партийный билет Вячеславу Штырову]</ref>.

[[2010]] сыл [[ыам ыйын 31]] күнүгэр Россия президена [[Д.А. Медведев]] бэйэтэ баҕатынан уурайар сайабылыанньатыгар илии баттаабыт. <ref>[http://www.gazeta.ru/politics/2010/05/31_a_3377508.shtml Газета.ру Николаев II]</ref>

== Суолтата уонна кириитикэ ==
"Сүбэрэнитиэт параадын" кэмэ ааспытын кэннэ федеральнай киин өрөспүүбүлүкэлэр былаастарын уларытыыга үлэни саҕалаабыта. "Туруору былаас" (вертикаль власти) бөҕөргүүр кэмнэрэ саҕаламмыта. Онон, Михаил Николаевы туоратыы үлэтэ барбыта. Ол эрээри Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр туораттан кэлбит киһини олордор кутталы үөскэтиэн сөбө, онон бу кэмҥэ Николаевка тэҥнэһиэн сөптөөх олохтоох киһини көрдөөбүттэрэ. Штыров бииринэн олохтоох, Саха сиригэр төрөөбүт киһи, иккиһинэн АЛРОСА тойоно буола сылдьыбыт буолан кини кандидатурата олохтоох элиталарга да, норуокка да улахан утарыыны көрсүө суохтааҕа. Маны таһынан, ол саҕана өрөспүүбүлүкэҕэ ис бэлиитикэни барытын кэриэтэ көрөр-истэр вице-бэрэсидьиэн солото баара, онно саханы олордон "Саха сирин саха салайыахтаах" диэн санаалаах дьону алы гыныахха сөбө. 

Бэрэсидьиэн дуоһунаһыгар талыллан баран Штыров сыыйа сүбэрэнитиэт ситиһиилэрин кыччатан барбыта, холобур, өрөспүүбүлүкэ сокуоннарын уларытыыга, "федерация сокуоннарыгар сөп түбэһиннэриигэ" улахан үлэ ыытыллыбыта.

Бөдөҥ хампаанньаны салайбыт буолан, соҕотох АЛРОСА хампаанньа төлөбүрдэриттэн эрэ тутулуктанар кутталлааҕын өйдөөн, Саха сирин экэниэмикэтин диверсификациялыыр суолга туруммута: таас чоҕу, ниэби, гааһы хостуур салаалары сайыннарарга дьулуспута.

Илин эҥээргэ гаас утаҕа тахсыбыта. Тыа сирин өйүүр миэрэлэр салҕаммыттара, ол курдук кэтэх дьонтон үүтү тутуу саҕаламмыта.

Саха сирин активтарын кэлии дьоҥҥо атыылааһын, ол иһигэр көмүс хостуур сирдэргэ лиссиэнсийэ биэрии, кини саҕана күүһүрбүтэ. 

Бэйиэт Ухханы кытта уһун унньуктаах суута Штыров үтүө аатын (репутациятын) улаханнык айгыраппыта.

== Дьиэ кэргэнэ==

Ойоҕо - Лидия Ивановна, икки оҕолооох - Юлия уонна Татьяна

== Наҕараадалара уонна ытык ааттара ==
[[File:Vladimir Putin 10 December 2001-2.jpg|thumb|250px|[[Арассыыйа президена]] [[Владимир Путин]] Вячеславу Штыровка «Арассыыйа үтүөлээх тутааччыта» ]]
* [[«Дойду иннигэр үтүөтүн иһин»]] IV степеннаах  ([[ахсынньы 4]] [[2007]]) — ''Республика сайдыытын уонна уһун туһалаах үлэтин иһин''<ref> РФ президейнын ыйааҕынан №&nbsp;1630</ref><ref>[http://www.governors.ru/?regmode=fio&region=14&okrug=0&razdel=main&statja=31315 Губернаторы.ru. Владимир Путин наградил президента Якутии Вячеслава Штырова орденом «За заслуги перед Отечеством»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924023229/http://www.governors.ru/?regmode=fio&region=14&okrug=0&razdel=main&statja=31315 |date=2015-09-24 }}</ref>
* [[Бочуот Уордьана (Арассыыйа)|Бочуот Уордьана]] ([[2000]] сыл [[муус устар 26]] күнүгэр) — ''Дойду иннигэр үтүөтүн иһин, норуоттар икки ардыларыгар доҕордоһууну чиҥэппитин иһин''<ref>№&nbsp;740 дээх муус устар 26 күнүгэр РФ Президенын ыйааҕа</ref>
* [[«Хотугу Сулус» уордьан]] ([[1998]] сыл [[Ахсынньы 19]] )<ref>[http://www.yakutskonline.ru/info/itemid/165968/ Кавалеры ордена «Полярная Звезда» Республики Саха (Якутия) — Список награждённых] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141006074427/http://www.yakutskonline.ru/info/itemid/165968/ |date=2014-10-06 }}</ref>
* Сергий Радонежскай I и II степеннах ордена ([[РПЦ]])
* РФ Правительствотын премията  ([[20 февраля]] [[2006]]) — ''Саха Сирин алмааһын хостооһун традиционнайа суох, үрдук эффективностаах ньыматын чинчийитин иһин''<ref>Постановление Правительства РФ от 20 февраля 2006 г №&nbsp;96</ref>
* Дойду тутуутун иһин М. К. Аммосов аатынан Саха Сирин дойду премията
* [[Арассыыйа Федерациятын үтүөлээх тутааччыта]] ([[3 декабря]] [[2001]]) — ''Тутуу  уобалаһыгар үтүөтүн уонна уһун үтүө суобастаах үлэтин иһин''<ref>[http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=009697 Указ Президента Российской Федерации № 1375 от 03.12.2001]</ref>
* Саха Сирин норуот хаһаайыстыбатын  үтүөлээх үлэһитэ
* Саха Сирин бочуоттаах гражданина
* Дьокуускай куорат Ытык олохтооҕо<ref>[http://www.sakha.gov.ru/node/4125 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия):Городской округ «Якутск»:Почетные граждане] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924094024/http://www.sakha.gov.ru/node/4125 |date=2015-09-24 }}</ref> (2006)
* РФ III таһымнаах "Дойду иһин үтүөтүн иһин" уордьана (([[2010]] сыл [[бэс ыйа 16]] күнүгэр)<ref>[http://www.1sn.ru/40751.html Вячеслав Штыров награжден орденом «За заслуги перед Отечеством» III степени]</ref>
* [[Горнай улууһа|Горнай улууһун]] Ытык олохтооҕо<ref>[http://www.sakha.gov.ru/en/node/5283 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия):Почетные граждане, известные люди Горного улуса] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140314193942/http://sakha.gov.ru/en/node/5283 |date=2014-03-14 }}</ref>

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

== Сигэлэр ==
*[http://sakha.gov.ru Саха Республикатын дьаhалтатын официал сайта]

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:Саха Өрөспүүбүлүкэтин салайааччылара]]
[[Категория:Саха сирин бэлиитиктэрэ]]
[[Категория:1953 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Ыам ыйын 23 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:Томпо улууһа]]