Новосибирскай

Новосибирскай куорат гиэрбэтэ

Новосибирскай, Арассыыйа куората, Новосибирскай уобалаһын киинэ, нэhэлиэннийэтэ - 1 523 801 киhи.

Сибиир федеральнай уокуругун, Новосибирскай уобалас уонна Новосибирскай оройуонун административнай киинэ (тиһэх састаапка киирбэт), Арҕаа Сибиир- Тиихэй акыйаан оройуонун киинэ. Уобалас суолталаах куората, муниципальнай тэриллии дойдуга саамай олохтоох муниципальнай тэриллии буолар куорат уокуругун статустаах Новосибирскай куораты үөскэтэр. Ону тэҥэ Новосибирскайга Арҕаа Сибиирдээҕи тимир суол управлениета, РФ Президенин Сибиирдээҕи федеральнай уокурукка бэрэстэбиитэлэ, Россия Наукаларын академиятын Сибиирдээҕи отделениетын Президиума уонна Российскай Федерация кассационнай байыаннай суутугар бааллар.

Куорат Новосибирскай агломерациятын киинэ буолар. Саамай улахан эргиэн, дьыалабыай, култуура, транспорт, үөрэх уонна Сибиир научнай киинэ. Үксүн «Сибиир киин куората»диэн ааттыыллар.

Новосибирскайга 1893 сыллаахха төрүттэммитэ, куорат статуһун ахсынньы 28 күнүгэр 1903 (тохсунньу 10 күнүгэр 1904) ылбыта. Олохтоох дьонун ахсаана — 1 625 631 киһи (2020 с.), ол көмөтүнэн Россия саамай элбэх ахсааннаах Азия куората уонна Арассыыйаҕа саамай улахан муниципальнай тэриллии-Российскай Федерация субъегын статуһа суох куорат буолар.

Куорат Обь өрүс икки кытылыгар Новосибирскайдааҕы водохранилищены кытта сэргэстэһэ Новосибирскайдааҕы ГЭС- кэ көһө сылдьар. Куорат территорията 502,7 км2.

Куорат баһылыга (мэр) куорат олохтоохторун бүттүүнүн куоластааһынынан талыллар. Бу дуоһунаска муус устар 23 күнүттэн 2014 с. Анатолий Локолев (КПРФ) ылар.

Российскай Федерация Президенин ыйааҕынан 2 июля 2020 сылга «үлэ килбиэннээх куората»аат иҥэриллибитэ.

Этимология

1893 сыллаахха саҥа дэриэбинэ (официальнайа суох аата — Гусевка) тимир суол муостатын тутууга Обь өрүс Транссибирскай магистралын ыытыыга кытта сибээстээх. 1894 сыллаахха Александровскай бөһүөлэгэр, император Александр III, Транссибы тутуу инициатора, онтон 1895 сыллаахха Новоникола император Николай II император аатынан ааттаммыта. 1903 с. Новониколаевскай куоракка кэлбэт куоратыгар уларыппыта. Саҥа компонент компонена-ол саҕана икки атын баар ааттартан уратыта диэн ааттанар: устье Амур (1926 сылтан-Николаев-на-Амурга) уонна Заволье (1918 сылтан — Пугачев). 1926 сыллаахха Новониколаев Новосибирскайга Новосибирскайга аатын ылбыттара.