Николай Иванович Устинов - Буйака

Николай Иванович Устинов - Буйака — учуутал, саҥа суруйан испит суруйааччы, Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа.

Николай Иванович Устинов 1923 сыллаахха Илин-Хаҥалас улууһугар Наахара нэһилиэгэр (билигин Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар киирэр) дьадаҥы бааһынай кэргэнигэр төрөөбүтэ. Наахара 7 кылаастаах оскуолатын бүтэрэн баран Дьокуускайга педагогическай училищеҕа киирбитэ. Николай училищеҕа үөрэнэ сылдьан литэрэтиирнэй куруһуок актыыбынай чилиэнэ этэ. Оччолорго бэйэтин суруйууларынан хаһыакка Николай Буйака хос аатынан бэчээттэтэр буолан испитэ.
1942 сыллаахха училищетын ситиһиилээхтик бүтэрэн баран, Нам оройуонугар Таастаах 7 кылаастаах оскуолатыгар учууталынан ананан тахсан үлэлээн иһэн, Николай Иванович Кыһыл Аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллан бэйэтин ытык иэһин толоро барбыта.

Николай Устинович 1942 сыл от ыйыттан 1944 сыл ыам ыйын ортотугар диэри Дивизионнай ыстаансыйаҕа Забайкальетааҕы пулеметнай-минометнай училищеҕа үөрэммитэ. Касаарма олоҕор, буойунскай дьиссипилиинэҕэ, политическай иитии үлэҕэ буһан-хатан бу ыраах сиртэн кэлбит саха уола хамандыыр буоларга бэлэмнэнэн, бойобуой уонна политическай үөрэх туйгуна буолбута. Үөрэҕин түөрт туйгун, 10 үчүгэй сыаналарынан бүтэрэн, младшай лейтенант званиетын ылан, - Арҕаа фроҥҥа атаарыллар буоллум, онон бу ыстансыйаттан тиһэх суругум, - диэн бэйэтин аймахтарыгар суруйбута.

Николай Иванович байыаннай училищеҕа үөрэнэ сылдьан хас да кэпсээннэри суруйбута биллэр: "Убай уҥуоҕар", "Староста ыарыыта", "Өстөөх илиитигэр", "Кэҕэ" уо.д.а. Ол айымньылар тустарынан саллаат саһарбыт суруга манныгы кэпсиир: "Мин манна байыаннай трибуналга үлэлиир Иванов диэн адвокаты көрүстүм, онно түбэһэ түһэн "Кыым" хаһыат балаҕан ыйын 29 күнүнээҕи нүөмэригэр "Убай уҥуоҕа" диэн кэпсээним бэчээттэммитин көрдүм" - диэн суруйбут сэтинньи 10 күнүгэр 1943 сыллаахха аймахтарыгар.

Николай Иванович 1944 сыл от ыйын 2 күнүттэн инники кирбиигэ киирэн, взвод хамандыыра буолан, адьырҕа өстөөҕү утары сэриигэ маҥнайгы бойобуой сүрэхтэниитин Воздельнай диэн тимир суол ыстаансыйатын арҕаа өттүгэр ылбыта.
Николай Иванович сэриигэ киириэҕиттэн сүнньүнэн взводу хамаандалаабыта. Эдэр хамандыыр араас күчүмэҕэйдэри Венгрия сиригэр көрсүбүтүн, хомолтолоох чугуйууну, өстөөх төгүрүктээһинигэр түбэһэн улахан кырыктаах кыргыһыы кэнниттэн мүччү көтөн тахсыбыттар. Хорсун буойун аймахтарыгар тиһэх суругун бу курдук ис хоһоонноон суруйбута: "Сэрии бүтэһик күннэрин көрөр кэм чугаһаата, ол гынан баран өстөөх хас биирдии хаамыы сиргэ хабыр харсыһыылары көрдөрөр, уол оҕо уйана-хатана биллэр кэмэ кэлэн турар. Сынньанар да түгэн көстүбэт. Будапештан 50 километр арҕаа диэки баарбын. Бүгүн Кыһыл Аармыйа күнэ, онон улахан бырааһынньык, ол гынан баран биһиэхэ дьикти буолар - фронтовай музыкабыт "Катюшалар" ырыалара". 1945 сыл олунньу 23 күнэ.

Сотору буолан баран Николай төрөппүттэригэр кини туһунан биллэрии кэлбитэ, онно эттилэр: "25619 №-дээх военнай чаас стрелковай взводун командира Николай Иванович Устинов 1945 сыл кулун тутар 17 күнүгэр кыргыһыы толоонугар геройдуу охтубутун Венгрия сиригэр, Мань куоракка гражданскай кладбищеҕа көмүлүннэ".
Саха сирэ эр санаалаах уолаттарыттан биирдэстэрэ Н.И. Устинов бэйэтин бары күүһүн, дьоҕурун уонна олоҕун төрөөбүт ийэ дойдутун иһин, кини тутулуга суох буоларын туһугар, сэбиэскэй норуот дьолун, кэнэҕэски кэскилин иһин биэрбитэ.