Бу сирэй Крона (харчы) куодун көр

[[Ойуу:Écu louis XII.jpg|thumb|260px|Экю, коруона үрдүнэн күн ойуулаах ([[Людовик XII]], 1498)]]

'''Кро́на''' ({{lang-lat|Corona}}, {{lang-en|Crown}}, {{lang-de|Krone}}, кылгатыллыбыта ''Kr'', {{lang-fr|couronne}}) — Арҕаа Европа кэккэ дойдуларын [[Манньыат|манньыаттарын]] уопсай аата, ону таһынан сорох дойдулар [[Харчы|харчылара]]. Аата манньыакка баар коруонаттан үөскээбит.

== Кыһыл көмүс манньыаттар ==
Бастакы кронанан 1340 сыллаахха, [[Филипп VI]] ыраахтааҕылыыр кэмигэр, Францияҕа быһыллыбыт «куронндор» (''couronne d’or'') ааҕыллар. Бу манньыат саҥа быһыллар кэмигэр 5,44 г ыйааһыннаах эбит, 1385 сыллаахха ыйааһына — 4,08 г, 1436 — 3,5 г. 1475—1683 сыллардаахха [[Франция]]ҕа «күннээх экю» (ойуутугар коруона үрдүнэн күннээҕин иһин; ''ecu d'or au soleil'').

Француз кыһыл көмүс манньыаттарын үтүктэн, Англияҕа 1526 сылтан кыһыл көмүс кронаны, 1537 сылтан Испанияҕа — кыһыл көмүс [[Эскудо|эскудоны]], 1540—89 сс. Нидерландыга —  «куронндору», 1618 сылтан Данияҕа «''corona danica''» быспыттара.

1551 сыллаахха [[Англия|Англияҕа]] бастакы үрүҥ көмүстэн оҥоһуллубут крона тахсыбыта, сыанатынан кыһыл көмүскэ тэҥнэһэрэ (кыһыл көмүс уонна үрүҥ көмүс английскай кроналар биир кэм тэҥҥэ тахса сылдьыбыттара уонна 5 [[Шиллинг|шиллиҥҥа]] тэҥнэһэллэрэ.

Английскай крона 1971 сыллаахха, уоннаах манньыат систематыгар көһүүгэ, дылы быһыллыбыта.

Саҥа кэмҥэ «кыһыл көмүс кронанан» ({{lang-de|Goldkrone}}) 1857 сыллаахха тахсыбыт ниэмэс манньыатын сойууһун манньыаттарын ааттыыллар. Кыһыл көмүс крона ыйааһына 11,111 г этэ уонна 10 г кыһыл көмүстэн турара. Манньыат сирэй өттүгэр (аверска) — манньыат сойууһугар баар дойду баһылыгын мэтириэтэ. Итини кытта 1/2 кроналаах кыһыл көмүс манньыаттары быспыттара.

Крона аатынан 1871 сыллааҕы манньыат сокуонугар олоҕуран Германия кыһыл көмүс манньыаттарын эмиэ ааттыыллара. 10 маркалаах (крона) манньыаттары таһаараллара, ону тэҥэ 5 маркалаах (1/2 крона) уонна 20 маркалаах (2 крона). Манньыат сирэй өттүгэр Германскай империя 22 дойдутуттан биир баһылыгын мэтириэтин быһаллара эбэтэр Империя 3 куоратыттан биирдэстэрин гиэрбэтин.

Кыһыл көмүс ниэмэс кроналарын быһыы [[Бастакы Аан дойду сэриитэ|Бастакы аан дойду сэриитин]] саҕаланыыта тохтотуллубута.

== Европа дойдуларын харчылара ==
[[Ойуу:Austria-coin-1913-1K-VS.jpg|thumb|left|Австрия кроната, 1913 сыл (аверс)]]
[[Ойуу:Austria-coin-1913-1K-RS.jpg|thumb|right|Австрия кроната, 1913 сыл (реверс)]]

1873 сыллаахха крона сүрүн харчы быһыытынан [[Дания|Данияҕа]] уонна [[Швеция|Швецияҕа]], [[1875]] сыллаахха — [[Норвегия|Норвегияҕа]] киллэриллибитэ. 1918 сыллаахха, Исландия тутулуга суох буолуутун кэннэ, бу дойду харчытын аата «крона» диэн буолбута.

[[1892]] сыллаахха крона (''corona'', ''korona'') Австро-Венгрия сүрүн харчытынан ааҕыллыбыта, Австрия 100 [[геллер]] манньыатыгар тэҥнэниллибитэ эбэтэр Венгрия 100 филлерыгар.

1 уонна 2 (флорин) кроналаах үрүҥ көмүс манньыаттар быһыллаллара, Венгрияҕа — [[форинт]] уонна 5 крона, кыһыл көмүс 20 уонна 10 крона манньыаттар, Австрия уонна Венгрия манньыаттарын тус-туспа тылларынан быһаллара. 

Австро-Венгрия империята үрэллибитин кэннэ крона Австрияҕа (1 крона = 100 геллер) уонна Венгрияҕа  (1 крона = 100 филлер) сүрүн харчыларынан буолбута.

1924 сыллаахха Австрияҕа кронаны сүрүн харчы быһыытынан [[шиллинг]] солбуйбута, Венгрияҕа саҥа харчы «пенгё» [[1925]] сыл сэтинньитигэр киллэриллибитэ.

Маны таһынан,  крона — [[Чехословакия]]  (1 Чехословакия кроната (''koruna'') = 100 геллер), Богемия уонна Моравия протекторатын, Чехословакия үрэллибитин кэннэ Словакия (словацкай крона, 1939—1945 уонна 1993—2009) уонна Чехия (чешскай крона, 1993 сылтан) сүрүн харчылара буолар.

Австрия республиката [[Иккис Аан дойду сэриитэ|Иккис Аан дойду сэриитин]] кэннэ 100, 20 уонна 10 кроналаах кыһыл көмүс манньыаттары быспыта, манньыаттарга урукку Австро-Венгрия манньыаттарын ойууларын уонна «1915» суругу оннуларыгар хаалларбыта (10 кроналаах манньыаттар үксүлэрэ «1912» диэн суруктаахтар).

1928 сыллаахха крона сүрүн харчы быһыытынан тутулуга суох [[Эстония|Эстонияҕа]] киллэриллибитэ. Бу харчы эстонскай марканы солбуйбута. Крона эргиирэ 1940 сыллаахха,  Эстония [[ССРС]]-ка киириэҕиттэн, тохтотуллубута. Хойут Эстония, тутулуктан тахсыбытын кэннэ, крона хат эргииргэ киллэриллибитэ.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

== Өссө маны көр ==
* [[Валюта]]
* [[Валюта бэлиэтэ]]

== Сигэлэр ==
* [http://www.numizm.ru/html/k/krona.html Крона нумизмат тылдьытыгар]
* {{ВТ-ЭСБЕ|Крона, монета}}

[[Категория:Харчы]]
[[Категория:Валюта]]