Бу сирэй Киев куодун көр

{{Infobox settlement
|name              = Киев
|official_name     = 
|native_name       = Київ 
|image_skyline     =Collage of Kiev.png
|imagesize         = 290px
|image_caption     = 
|image_flag        = Flag of Kyiv Kurovskyi.svg
|image_shield      = COA of Kyiv Kurovskyi.svg
|shield_size       = 75px
|image_map         = Kiev highlighted.JPG
|map_caption       = 
|subdivision_type  = Дойду
|subdivision_name  = [[Украина]]
|established_title = Олохтооhуна
|established_date  = [[V үйэ]]
|seat_type         =
|seat              =
|leader_title      = Баhылык
|leader_name       = [[Кличко Виталий Владимирович]]
|unit_pref         = Metric
|area_total_km2    = 839 
|population_as_of  = 2008 census
|population_total  = 2,819,566
|population_density_km2 = 3299
|timezone          = EET
|utc_offset        = +2
|timezone_DST      = EEST
|utc_offset_DST    = +3
|latd=50 |latm=27 |lats=00 |latNS=N
|longd=30 |longm=31 |longs=24 |longEW=E
|elevation_m       = 179
|postal_code_type  = Почта кода
|postal_code       = 01xxx-04xxx
|area_code         = +380 44
|blank_name        = Массыына нүөмэрэ
|blank_info        = AA (before 2004: КА,КВ,КЕ,КН,КІ,KT)
|website           = http://www.kmv.gov.ua
}}

'''Киев''' ({{lang-uk|Київ}}(''Кыйив'')), [[Украина]] киин уонна ордук улахан куората. Дойду хотугулуу киин өттүгэр баар, [[Днепр]] өрүскэ турар. Олохтоохторун ахсаана 2,611,300 ([[2001]])<ref name="Kiev statistical report"/>. (журналистар ааҕыларынан өссө улахан),<ref name="population">The most recent [[Ukrainian Census (2001)|Ukrainian census]], conducted on 5 December 2001, gave the population of Kiev as 2611.3 thousand ([http://ukrcensus.gov.ua/eng/regions/reg_mkyiv/ Ukrcensus.gov.ua – Kyiv city] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091214013216/http://ukrcensus.gov.ua/eng/regions/reg_mkyiv/ |date=2009-12-14 }} Web address accessed on 4 August 2007). Estimates based on the amount of bakery products sold in the city (thus including temporary visitors and commuters) suggest a minimum of 3.5&nbsp;million. "[http://www.korrespondent.net/main/194785 There are up to 1.5 mln undercounted residents in Kiev]", ''[[Korrespondent]]'', 15 June 2005{{ru icon}}</ref> Инньэ гынан Киев Европа улахан куораттарыттан 8-с миэстэни тутар. Аан дойдуга Украин тылынан саҥарар куораттарыттан ордук улахан куорат буолар.

Киев Илин Европа биир улахан промышленность, билим, үөрэх, культуура киинэ буолар. Бу куоракка үрдүк технологиялаах хампаанньалар, үрдүк үөрэх институттара бааллар. Куорат транспортнай инфраструктурата олус киэҥ, ол курдук Киев метрота үлэлиир.

Куорат аата Кый диэн Киев биир олохтооччуттураыттан биирдэстэрин аатынан ааттаммыт.

== Историята ==
Киев - Европа биир эргэ куораттарын историята хас даҕаны кэм кэрдиитигэр арахсыан сөп. V-с үйэ бириэмэтигэр атыы-эргиэн киинэ буола сылдьыбытын туһунан толкуй баар. Славяннар тохтуур сирдэригэр Скандинавияттан Константинопольга дылы барар суолга баара. IX үйэҕэ Викингтар кыайан ылыахтарыгар дылы Хазардарга бас билинэрэ.<ref>[http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/kiev Columbia Encyclopedia, article Kiev]</ref> Варганнар бас билэр бириэмэлэригэр Киев Руcь киин куората буолбута. 1240 сылга монголлар сэриинэн киириилэрин кэнниттэн толору кэһэтиллибитэ ол иһин өр сылларга сабыдыалын сүтэрбитэ. Тыа сирин курдук кыракый сибээстээх куорат буолан хаалбыта, тоҕо диэн аттыгар улахан  Литва уонна Польша уонна Россия курдук улахан арыаллаах сэргэстэһэ олороро<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/317542/Kiev |title=Kiev (Ukraine) – Britannica Online Encyclopedia |publisher=Encyclopædia Britannica |accessdate=2 June 2011}}</ref>.

XIX үйэ бүтэһигэр Арассыыйа Империятын индустриальнай революциятын бириэмэтигэр үрдээн тахсыбыт. Украина национальнай республикатын 1917 сыллаахха тутулуга суох буолуутун биллэрбитин кэнниттэн Киев киин куоратынан биллэриллибит. Ол кэнниттэн Украина Советскай Социалистическай Республикатын тутаах оруолун оонньообута, онтон 1934 сыллаахха киин куоратынан биллэрбитэ. [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ|Аҕа дойду Улуу сэриитигэр]] Киев алдьаммыта, ол гынан баран сэрии кэнниттэн түргэнник чөлүгэр түспүтэ уонна [[ССРС]] үһүс улахан куората буолбута. 

ССРС арахсыбытын кэнниттэн Украина тутулуга суох историята саҕаламмыта. Киев Украина киин куоратынан хаалыба уонна Украина регионнарыттан элбэх дьон Киевка көһөн кэлбиттэрэ.<ref name="History of Ukraine">{{cite book | url=http://books.google.com.ua/books?id=Z0mKRsElYNkC&pg=PT481&dq=Ethnic+Ukrainians+influx+Kiev&hl=nl&sa=X&ei=_4YSUsn5GcbesgainoD4Bw&redir_esc=y#v=onepage&q=Ethnic%20Ukrainians%20influx%20Kiev&f=false | title=History of Ukraine - 2nd, Revised Edition: The Land and Its Peoples | publisher=University of Toronto Press | author=Magocsi, Door Paul Robert}}</ref>  Ырыынак экономикатыгар уонна демократияҕа көһөр бириэмэтигэр Киев Украина ордук улахан уонна баай куоратынан хаалбыта. 

==Айылҕата==
===Географията===
География өттүттэн көрдөххө Киев Полесье диэн экология зонатыгар сытар. Ол гынан баран куорат дэҥҥэ көстөр ландшаава аттыгар турар регионнартан атыннык турар. 

Киев Днепр өрүс икки өттүгэр турар. Днепр соҕуруу устар уонна Хара муораҕа түһэр. "Эргэ" арҕаа өттүгэр турар биэрэгэр мастардаах томтордоох, кыракый өрүстэрдээх уонна аппалардаах. Улахан Днепр үрдэ арҕаа биэргин чааһа буолар. Киев аллараа баар хаҥас биэрэгин (илин өттө) XX үйэҕэ эрэ олохтонуллубута. Днепр хаҥас биэрэгэ дамбаларыган уонна кумаҕынан бөҕөргөтүллүбүтэ.

Днепр араас силистэрдээх буолбута, араас арыылардаах уонна хочолордоох эбит. Куорат Десна өрүс кытыытыгар тиийэр онтон хоту өттүттэн Киев уу тутар сири кытта, уонна соҕуруу өттүттэн Канив уу тутар сирин кытары. Канив уу тутар сирэ уонна Десна үрдүнэн хараабыллар сылдьаллар.

Уопсайа, Киев куорат аттыгар уонна иһигэр 448 уу источниктара бааллар, ол иһигэр Днепр, кыракый өрүстэр уонна күөллэр уонна да атын.<ref>{{cite web|author=Design by Maxim Tkachuk, web-architecture by Volkova Dasha, templated by Alexey Kovtanets, programming by Irina Batvina, Maxim Bielushkin, Sergey Bogatyrchuk, Vitaliy Galkin, Victor Lushkin, Dmitry Medun, Igor Sitnikov, Vladimir Tarasov, Alexander Filippov, Sergei Koshelev |url=http://korrespondent.net/kyiv/155583 |title=Где в Киеве лучше не купаться » Новости в Киеве – Корреспондент |publisher=Korrespondent.net |accessdate=23 June 2009}}</ref>

2011 сыллаах ХНТ ааҕыытынан КИев аттыгар айылҕа катастрофата буолара куттала суох. <ref name="UN Urban agglomerations types of natural risks">{{cite web | url=http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/WUP2011-F23-City_Risk_Natural-Disasters.xls | title=Urban agglomerations with 750,000 inhabitants or more in 2011 and types of natural risks | publisher=United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division | date=April 2012 | accessdate=1 September 2013}}</ref>

===Климата===
Киев климата влажно континентальнай буолар.<ref>{{cite journal| last = Kottek | first = M.| coauthors =J. Grieser, C. Beck, B. Rudolf, and F. Rubel| title =World Map of the Köppen-Geiger climate classification updated| journal =Meteorol. Z.| volume =15 | pages =259–263| url =http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/pdf/kottek_et_al_2006_A4.pdf| doi =10.1127/0941-2948/2006/0130| accessdate =24 August 2012| year =2006| issue = 3}}</ref> Ордук сылаас ыйдарынан бэс ыйа, от ыйа, уонна атырдьах ыйа буолаллар, ол биримэҕэ орто температура 24.8 C буолар. Ордук тымныы ыйдарынан Ахсынньы, Тохсунньу уонна Олунньу буолар, орто температура -4.6 C.<ref>{{cite web|url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/317542/Kiev |title = Kiev (Ukraine) |publisher = [[Encyclopædia Britannica]]|accessdate = 28 December 2012}}</ref>

{{Weather box
| location = Kiev
| metric first = Yes
| single line = Yes
| collapsed = Yes
| Jan record high C = 11.1
| Feb record high C = 17.3
| Mar record high C = 22.4
| Apr record high C = 30.2
| May record high C = 33.6
| Jun record high C = 35.0
| Jul record high C = 39.4
| Aug record high C = 39.3
| Sep record high C = 33.8
| Oct record high C = 27.9
| Nov record high C = 23.2
| Dec record high C = 14.7
|year record high C = 39.4
| Jan high C = -0.9
| Feb high C = 0.0
| Mar high C = 5.6
| Apr high C = 14.0
| May high C = 20.7
| Jun high C = 23.5
| Jul high C = 25.6
| Aug high C = 24.9
| Sep high C = 19.0
| Oct high C = 12.5
| Nov high C = 4.9
| Dec high C = 0.0
|year high C = 12.5
| Jan mean C = −3.5
| Feb mean C = −3.0
| Mar mean C = 1.8
| Apr mean C = 9.3
| May mean C = 15.5
| Jun mean C = 18.5
| Jul mean C = 20.5
| Aug mean C = 19.7
| Sep mean C = 14.2
| Oct mean C = 8.4
| Nov mean C = 1.9
| Dec mean C = -2.3
|year mean C = 8.4
| Jan low C = -5.8
| Feb low C = -5.7
| Mar low C = -1.4
| Apr low C = 5.1
| May low C = 10.8
| Jun low C = 14.2
| Jul low C = 16.1
| Aug low C = 15.2
| Sep low C = 10.2
| Oct low C = 4.9
| Nov low C = 0.0
| Dec low C = -4.6
|year low C = 4.9
| Jan record low C = -31.1
| Feb record low C = -32.2
| Mar record low C = -24.9
| Apr record low C = -10.4
| May record low C = -2.4
| Jun record low C = 2.4
| Jul record low C = 5.8
| Aug record low C = 3.3
| Sep record low C = -2.9
| Oct record low C = -17.8
| Nov record low C = -21.9
| Dec record low C = -30.0
|year record low C = -32.2
| precipitation colour = green
| Jan precipitation mm = 36
| Feb precipitation mm = 39
| Mar precipitation mm = 36
| Apr precipitation mm = 46
| May precipitation mm = 57
| Jun precipitation mm = 82
| Jul precipitation mm = 72
| Aug precipitation mm = 61
| Sep precipitation mm = 58
| Oct precipitation mm = 40
| Nov precipitation mm = 48
| Dec precipitation mm = 44
|year precipitation mm = 619
| Jan rain days = 8
| Feb rain days = 7
| Mar rain days = 9
| Apr rain days = 13
| May rain days = 14
| Jun rain days = 15
| Jul rain days = 14
| Aug rain days = 11
| Sep rain days = 14
| Oct rain days = 12
| Nov rain days = 12
| Dec rain days = 9
|year rain days = 138
| Jan snow days = 17
| Feb snow days = 17
| Mar snow days = 10
| Apr snow days = 2
| May snow days = 0.2
| Jun snow days = 0
| Jul snow days = 0
| Aug snow days = 0
| Sep snow days = 0.03
| Oct snow days = 2
| Nov snow days = 9
| Dec snow days = 16
|year snow days = 73
| Jan humidity = 83
| Feb humidity = 80
| Mar humidity = 74
| Apr humidity = 64
| May humidity = 62
| Jun humidity = 67
| Jul humidity = 68
| Aug humidity = 67
| Sep humidity = 74
| Oct humidity = 77
| Nov humidity = 85
| Dec humidity = 86
|year humidity = 74
| Jan sun = 31.0
| Feb sun = 56.5
| Mar sun = 124.0
| Apr sun = 180.0
| May sun = 279.0
| Jun sun = 270.0
| Jul sun = 310.0
| Aug sun = 248.0
| Sep sun = 210.0
| Oct sun = 155.0
| Nov sun = 60.0
| Dec sun = 31.0
|year sun =
|source 1 = Pogoda.ru.net<ref name="pogoda">{{cite web
| url = http://pogoda.ru.net/climate/33345.htm 
| title = Weather and Climate - The Climate of Kiev
| publisher = Weather and Climate (Погода и климат)
| accessdate = March 1, 2013
| language = Russian}}</ref>
|source 2 = BBC weather (sun values).<ref name="BBC weather">{{cite web
| url = http://www.bbc.co.uk/weather/703448
| title = Average Conditions - Kiev
| publisher = BBC
| accessdate = July 3, 2012}}</ref>
|date=August 2010
}}

=== Аттынааҕы айылҕата===
Киевы биир дьүһүннээн көрдөрөр уратынан куорат иһигэр элбэх мас баара буолар.Америка худуоһунньуга Рокуэлл Кент маннык диэн суруйбута:

{{цитата|Мин... араас куораттарга сылдьыбытым, улахан куораттарга уонна кыра куораттарга. Онно дьикти пааркалары көрбүтүм, ол гынан баран пааркаҕа баар куораты бастакыбын көрөбүн.<ref>{{книга|автор= Wien, J. M.|заглавие= Rockwell Kent: The Mythic and the Modern|ответственный= |ссылка= |место= New York|издательство= Hudson Hills Press|год= 2005|allpages= |pages= |isbn=1-555-95250-X}}</ref>}}

Куорат өссө биир символынан каштаан сэбирдэҕэ буолар.<ref>{{EOL|582243|title=Aesculus hippocastanum|{{v|28|3|2009}} }}</ref><ref>{{GRIN|taxon|1628|title=Aesculus hippocastanum|{{v|28|3|2009}} }}</ref>. XIX уонна XX үйэ ыпсыытыгар баар буолбута. Бастаак эксперимент быһыытынан Бульварнай шоссены (билигин Тарас Шевченко аатынан бульвар) олордубуттара, ол кэнниттэн куоракка барытыгар тарҕаммыта<ref>{{Cite web|url=http://www.kievjournal.com/index.php?option=com_content&task=view&id=131&Itemid=29|title=Белый каштан — символ Киева|publisher=Неофициальный городской сайт Киева|archiveurl=http://www.webcitation.org/6CK4MA4Bm|archivedate=2012-11-20}}</ref>.

==Оройуонунан арахсыыта==
Куорат хас даҕаны оройуоннарга арахсар, хас оройуон бэйэтин мунициальнай былаастаах. Билигин 10 оройуон баар:


{|class="toccolours" style="float:right; font-size:80%; margin-left:10px;"
|+ <big>'''Киев оройуоннара'''</big>
|style="padding-right:1em;" |<ol>
''Х''&nbsp;— [[Холосив оройуона]] <br/>
''Дар''&nbsp;— [[Дарница оройуона]] <br/>
''Дес''&nbsp;— [[Десна оройуона]] <br/>
''Дн''&nbsp;— [[Днипро оройуона]] <br/>
''О''&nbsp;— [[Оболонь оройуона]] <br/>
''Печ''&nbsp;— [[Печерск оройуона]] <br/>
''Под''&nbsp;— [[Подол оройуона]] <br/>
''Св''&nbsp;— [[Святошин оройуона]] <br/>
''Сол''&nbsp;— [[Соломянка оройуона]] <br/>
''Ш''&nbsp;— [[Шевченко оройуона]]
</ol>
|style="background:white; padding:0 1em;" class="toccolours"|[[File:Адміністративний поділ Києва.gif|200px]]
|}

Муниципальнай оройуоннар:
{|
|-
|  style="vertical-align:top; width:25%;"|

====Өрүс уҥа өттүн оройуоннара====

*[[Холосив оройуона]]
*[[Оболонь оройуона]]
*[[Печерск оройуона]]
*[[Подол оройуона]]
*[[Шевченко оройуона]]
*[[Соломянка оройуона]]
*[[Святошин оройуона]]
|  style="vertical-align:top; width:25%;"|

====Өрүс хаҥас өттүн оройуоннара====

*[[Дарница оройуона]]
*[[Десна оройуона]]
*[[Днипро оройуона]]
|}

===Официальнай буотах арахсыы===

[[File:View to Kiev.jpg|thumb|240px|left|Киев хаҥас өттүн көстүүтэ]]
[[Днепр өрүс]] Киевы икки гына уҥа уонна хаҥас өттүгэр араарар. Бастаан наар уҥа өттүгэр баар этэ, онтон XX үйэҕэ хаҥас өттүгэр олоруу саҕаламмыта. Билигин хаҥас өттүгэр  сүнньүнэн олорор оройуоннар бааллар.

==Дьонун ахсаана==

Официальнай регистрация статистикатыгар итэҕэйдэххэ 2013 сыл от ыйыгар куорат иһигэр 2 847 200 киһи олорор этэ<ref name="Kiev statistical report"/>.

===Историческай даннайдар===
{{Historical populations
|state=collapsed
|shading=on
|10xx|100000
|1647|15000
|1666|10000
|1763|42000
|1797|19000
|1835|36500
|1845|50000
|1856|56000
|1865|71300
|1874|127500
|1884|154500
|1897|247700
|1905|450000
|1909|468000
|1912|442000
|1914|626300
|1917|430500
|1919|544000
|1922|366000
|1923|413000
|1926|513000
|1930|578000
|1940|930000
|1943|180000
|1956|991000
|1959|1104300
|1965|1367200
|1970|1632000
|1975|1947000
|1979|2144000
|1980|2191500
|1985|2461000
|1991|2593400
|1996|2637900
|2000|2615300
|2005|2596400
|2009|2765500
|2010|2786518
|2013|2845683
|footnote=as of 1 January of respective year.<ref>{{Cite book|last1=Vilenchuk|first1=S. R.|last2=Yatsuk|first2=T.B. (eds.)|title=Kyiv Statistical Yearbook for 2008|location=Kiev|publisher=Vydavnytstvo Konsultant LLC|year=2009|page=213|isbn=978-966-8459-28-3}}</ref><ref>{{Cite book|last1=Kudritskiy|first1=A. V.|title=KIEV entsiklopedicheskiy spravochnik|location=Kiev|publisher=Glavnaya redaktsia Ukrainskoy Sovetskoy Entsiklopedii|year=1982|page=30|isbn=?}}</ref>
}}

2001 сыл бүтүн Украина үрдүнэн ыытыллыбыт биэрэпись түмүгүнэн Киевка 2001  сыллаахха 2,611,300 киһи олорор этэ.<ref name=population/> 1,219,000 киһи, ол эбэтэр 46.7% эр киһи этэ уонна 1,393,000 киһи, эбэтэр 53.3% дьахтар этэ. Урукку биэрэпиһи кытта тэҥнээтэххэ дьон кырдьара саҕаламмыт, ону миграннар булкуйсаннар проблема кыччыыр. 1,069,700 киһи үрдүк уонна толору орто үөрэхтээх эбиттэр, ол аата 1989 сылы кытта тэҥнээтэххэ 21.7%-ынан улааппыт.

2007 от ыйыгар официальнайа суох килиэп атыылааһынан аахтахха (ол аата наар олорбот дьоннору уонна кэлэ-бара сылдьар дьону аахтахха) Киев дьонун ахсаана 3.5 мөл. буолбут.<ref name="undercounted residents in Kiev">{{cite news | url=http://www.korrespondent.net/main/194785 | title=There are up to 1.5 mln undercounted residents in Kiev | work=[[Korrespondent]] | date=15 June 2007 | accessdate=2 September 2013 | language={{ru icon}}}}</ref>


===Омугунан арахсыыта===
2001 сыл биэрэпис түмүгэр Киевка 130 омуктар уонна этническай группалар баллара. Украиннар ордук элбэх ахсааннаах группа буолаллар, кинилэргэ 2,110,800 киһи, эбэтэр нэһилиэнньэ 82.2%. [[Нууччалар]] 337,300 (13.1%), дьэбиэриэйдэр 17,900 (0.7%), [[белорустар]] 16,500 (0.6%), [[поляктар]] 6,900 (0.3%), [[эрмээннэр]] 4,900 (0.2%), [[азербайдьаннар]] 2,600 (0.1%), [[татаардар]] 2,500 (0.1%), [[грузиннар]] 2,400 (0.1%), [[молдованнар]] 1,900 (0.1%) киһи эбит.

Куоракка украин тыла уонна нучча тыла киэҥник туттуллар. Биэрэпискэ быһа холоон 75% украин тыла ийэ тылынан аахпыттар, онтон 25% нуучча тылын суруйбуттар<ref name=CensusKiev>According to the official [[Ukrainian Census (2001)|2001 census]] data: {{cite web |url=http://ukrcensus.gov.ua/results/general/nationality/city_kyiv/ |title=Всеукраїнський перепис населення 2001 {{!}} Результати {{!}} Основні підсумки {{!}} Національний склад населення {{!}} місто Киів: |publisher=ukrcensus.gov.ua |accessdate=14 January 2010}} & {{cite web |url=http://ukrcensus.gov.ua/results/general/language/city_kyiv |title=Всеукраїнський перепис населення 2001 {{!}} Результати {{!}} Основні підсумки {{!}} Мовний склад населення {{!}} місто Київ: |publisher=ukrcensus.gov.ua |accessdate=14 January 2010}}</ref>

=== Тыл туруга===
Киев тылын историята уустук уонна боппуруостардаах.<ref>[http://www.oldkyiv.org.ua/data/surzhyk.php Киевский суржик — Сайт истории Киева<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. Уһун уонна уустук историянан уонна тыл политикатын уларытыыларынан сабыдыалламмыта көстөр. ''Демоскоп'' сурунаал 2001 сыллааҕы биэрэпиһи кэнниттэн Киевы украин тылынан саҥарарыгар майгынныыр диэн быһаарбыта<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/2002/069/analit01.php Первые итоги переписи населения Украины 2001 года<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. 2001 сыллааҕы биэрэпискэ Киев олохтоохторуттан 72,1 % украин тылын төрөөбүт тылынан ыйбыттара, онтон 25,3 % — [[нуучча тыла|нуучча тылын]]<ref>[http://2001.ukrcensus.gov.ua/results/general/language/city_kyiv/ Всеукраїнський перепис населення 2001 | Результати | Основні підсумки | Мовний склад населення | місто Київ:<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. Бу сыыппара [[Сэбиэскэй Сойуус]] [[1989]] сыллааха ыытыллыбыт тиһэх биэрэпиһин кытта тэҥнээтэххэ олус күүскэ уларыйбыт. Ол бириэмэҕэ украин тылынан 12—18 % олохтоохторо наар эбэтэр үксүгэр саҥарабын диэн эппиэттээбиттэрэ. Ол бириэмэҕэ нуучча-украин тылынан иккиэннэринэн саҥарыы олус киэҥник тарҕаммыт. Үс гыммыттан биирэ икки тылынан тэҥҥэ саҥарабын диэн эппиэттээбит.<ref>[http://www.magazinchik.kiev.ua/books/cd/15755 Київ. Історична енциклопедія: 1917—2000 (Укр/Рос). Магазинчик] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131004214322/http://www.magazinchik.kiev.ua/books/cd/15755 |date=2013-10-04 }}</ref>. Икки олус майгынныыр тыллар булкаастара [[суржик]] диэн тыл үөскэппит, диэн XIX үйэ бүтүүтүгэр суруйбуттар<ref>[http://www.oldkyiv.org.ua/data/surzhyk.php Киевский суржик — Сайт истории Киева]</ref>.

== Транспорт ==
Киев — биир бөдөҥ транспорт киинэ буолар, манна тимир суол уонна шоссе, өрүс пуорда уонна аэропорт элбэхтэр. [[1960]] сыллаахтан метро үлэлиир. Куоракка сайдыылаах автобус, троллейбус, трамвай системалара ону тэҥэ фуникулер бааллар. 


=== Халлаан ===
Киевка үс аэропорт баар:
* «[[Борисполь (аэропорт)|Борисполь]]» дойду икки ардынааҕы аэропорда (Киевтан соҕурулуу-илин өттүгэр баар, Борисполь куоракка)
* «[[Киев (аэропорт)|Киев]]» дойду икки ардынааҕы аэропорда (Жуляны)
* «[[Антонов (аэропорт)|Антонов]]» дойду икки ардынааҕы аэропорда  (Гостомель)

Ону тэҥэ куорат иһигэр Святошин аэропорда баар. Байыаннай аэропорттар Васильков, Узин, Белая Церковь куораттарга бааллар. Хаста даҕаны Васильков уонна Белая Церковь аэропорттарын пассажирдары таһар аэропортка кубулутар санаалар бааллара.

=== Тимир суол ===
Киев — биир улахан тимир суолун киинэ буолар. Киевка Соҕуруулуу-арҕаа тимир суолун төбө офиһа баар. Киин тимир суолун станцията  [[Киев-Пассажирский]] диэн ааттаах.
Киевка биэс  - [[Фастов]], [[Коростень]], [[Нежин]], [[Гребёнка]], [[Мироновка]] өттүгэр барар линиялар холбоһоллор. Ону тэҥэ Киевка «Хоту төгүрүмтэ» ааһар. Бары суоллар электричестволаммыттар.
д.

[[2009]] сыллаахха Киев куоратын электричкатын бастакы кэрдииһэ арыллыбыта, 2011 сыл алтанньы 4 күнүгэр төгүрүмтэнэн пуойастар айанныыллар.

Тимир суолун вокзаллара:
* [[Киев-Пассажирскай]]
* Соҕуруу вокзал
* Пригороднай вокзал
* [[Караваевы Дачи]]
* [[Дарница тимир суолун вокзаала]]
* [[Киев-Московскай]]

[[Российские железные дороги|РЖД]] уонна [[Украинские железные дороги|УЗ]] былааннарынан [[2015 год]] сыллаахха түргэн тимир суол Москва-Киев икки ардыгар сылдьар ситим арыллыахтаах. Максимальнай түргэнэ 250 чааска километр буолуохтаах, уонна суолга 4 чааһынан тиийиэхтээх.<ref>[http://www.biletnasapsan.ru/news/id_33136 Скоростной поезд Москва — Киев будет ехать 4 часа] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131202224932/http://www.biletnasapsan.ru/news/id_33136 |date=2013-12-02 }}</ref>

=== Өрүс===
Киев өрүһүн пуорта  [[1897]] сыл от ыйыгар тутутллубута. Порт причаллара Гаваньтан Днепр метро станциятыгар дылы субуллар. «Укрречфлот» Днепр өрүскэ малы-салы таһар. Сэбиэскэй Сойуус бириэмэтигэр рентабельнайа суох этэ гынан баран дотацияланар этэ. ССРС арахсыытын кэнниттэн таһыы кээмэйэ кыччаан барбыта, ол кэнниттэн хараабыллар тас дойдуларга атыыламмыттара уонна металлоломҥа туттуллубуттара. Билигин пассажирдарга Киевка экскурсиялары оҥорор хараабыллар эрэ баалар. 2009 сыллаахха Киевка өрүс трамвайа Киев хаҥас уонна уҥа өттүлэрин холбуур ситим арыллыбыта. Сылаас эрэ бириэмэҕэ үлэлиир.
Ону тэҥэ Днепрынан улахан кээмэйдээх маллары таһарга тутталлар.

=== Метро ===
[[Билэ:Kiev metro route map ru.svg|thumb|250px|Киев метротын линияларын схемата, 2013 сыл]]
Киевка метро тутуута [[1949]] сыллаахха саҕаламмыта, бастакы учаастак [[1960]] сэтинньитигэр арыллыбыта. Билигин үс линия үлэлиир - ([[Святошин-Бровары линията]], [[Куренёв-Красноармейскай линия]], [[Сырец-Печеры линията]]) уопсай уһуна 67,6 км, станциялар ахсааннара 52 буолар. Күн аайы метро быһа холоон 1,439 млн киһини таһар (2012 сыл). Бастакы уочаратынан тутуллубут метро станциялара архитектуура пааматынньыктара буолаллар. 2012 сыллаахха  «[[Золотые ворота (метро станцията)]]»  Европа ордук кыраһыабай 22 станцияларын испиэһэгэр киирбитэ (Daily Telegraph хаһыат ааҕыытынан)<ref>[http://www.20khvylyn.com/news/culture/news_3211.html Станция метро «Золотые ворота» попала в рейтинг самых впечатляющих европейских станций метро]</ref>.

Метро тутуута көхтөөхтүк баран иһэр. Днепр өрүс нөҥүө барар төрдүс линия муостата тутулла турар уонна бэһис линия бырайыак стадиятыгар сылдьар. 2010-2013 сыл икки ардытыгар алта саҥа станциялар арыллыбыттара<ref>{{cite web|url=http://www.pravda.com.ua/rus/news/2011/12/27/6869983/|title=Азаров покатался в пустом метро|date=2011-12-27|publisher=Украинская правда|accessdate=2011-12-30|archiveurl=http://www.webcitation.org/659dL8q25|archivedate=2012-02-02}}</ref><ref>{{cite web|url=http://podrobnosti.ua/economy/2012/10/25/866242.html|title=В Киеве открылась станция метро «Ипподром»|date=2012-10-25|work=Подробности|accessdate=2012-12-05|archiveurl=http://www.webcitation.org/6CjGsPD65|archivedate=2012-12-07}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://kiev.pravda.com.ua/news/527a10b8c4654/|title=Київ відкрив станцію метро «Теремки»|date=06.11.2013|publisher=Українська правда|lang=uk|accessdate=2013-11-08}}</ref>.

=== Трамвай ===
Киевка Арассыыйа империятын куораттарыттан трамвай бастакы үлэлээбит куората буолар. {{OldStyleDate|13|июня|1892 сыл|1|}} сыллаахха 1,5 км уһуннаах линия Александровскай спускаҕа арыллыбыта. Онтон 1978 сыллаахха ССРСка баскатакы түргэн трамвай линиятын арыйбыттара - Кыайыы болуоссатыттан Борщаговкаҕа дылы.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Украина куораттара]]
[[Категория:Эуропа киин куораттара]]