Дорҕоон
Дорҕоон — энергия иһиллэр көрүҥэ. Кытаанах, убаҕас уонна гаас эттиктэр хамсааһыннара долгун буолан тарҕаныыларыттан үөскүүр.
Судургутук маннык ойуулуохха сөп. Икки эттиги (холобур күөс тимир хаппахтарын) бэйэ-бэйэтигэр оҕустахха кинилэр түргэн-түргэнник төттөрү-таары хамсыыллар (илигирииллэр, вибрация) уонна салгыны ыгаллар (салгын онтон ыгыллар уонна төттөрү тэнийэр), оччоҕо салгын баттааһына улаата-улаата кыччыыр, ол тарҕанан кулгаах барабааннай сарыытын хамсатар, оччоҕо тыас иһиллэр.
Дорҕоон аралдьыһыытын тылы үөскэтэр ньыма быһыытынан туттууну татаар тылын үөрэхтээхтэрэ бэлиэтииллэр. Бу суолунан биир төрүттээх, биир этиллиилээх эбэтэр суруллуулаах тылы туспатытаары ханнык эмэ дорҕоону аралдьыһыннараллар. Тылга биир төрүттээх эрээри, туспа этиллиилэнэн ураты суолталаммыт тыл балачча көстөр. Маны сэргэ саха бэйэтин тылыгар дьүөрэ этиллиилээх киирии тыл баар буолар, олору сурукка туспатык суруйуу үгэһэ туттуллар. Маннык ньыманан тыл суолтатын олохсутууну эмиэ дорҕоон ньыматынан үөскэтии диэххэ сөп.
Саха тылыгар дорҕоон аралдьыһыытынан үөскээбит эбэтэр саҥа тыл курдук өйдөнүөн сөп ханыылаах маннык тыллары ааттыахха сөп: онтон — оттон, ол диэн ыйар солбуйар ааттан үөскээн баран суолталара маҥнай түөлбэ тылыгар аралдьыспыт. Кэлин литэрэтиирэ тылыгар ол олохсутуллубут: остуоруйа — устуоруйа. Бу нууччаттан киирии история диэн тылы маҥнай «сказка» суолтаҕа, кэлин төрүт суолтатыгар туттар буоллулар: сонун-солун. Бу тыл литэрэтиирэ тылыгар кыайан олохсутулла илик. Дьиҥэр, түөлбэ тылыгар сонун "свежий, новый"диэн өйдөнөр, оттон солун «новость» диэн буолар. Маннык олохсутуллуон сөп: кын-гын. Бу тылы «оҥор» диэн суолталаах биир төрүттээх курдук өйдөнөр. Ол гынан баран эр киһи дьахтары кытта таптаһалларын бэлиэтииргэ кын суолтатын олохсуппуттар.
Сорох түбэлтэлэргэ биирдик кын эрэ көрүҥүнэн тутталлар. Баҕар, бу төрүт туспа төрүттээх тылы биирдик этэр буолуохтарын сөп: айылҕа — айылгы.
Сахалыы саҥаҕа бу суолталара туспа тылы үгүс дьон араарбат, айылҕа диэн туттар. Дьиҥэр, айылҕа «природа» тылын икки суолтатыгар о5устаран, бу тыллары солбуннара туттар үгэс үөскээбит быһыылаах: өттүк-өртүк. Бу биир төрүттээх тылы түөлбэ тылыгар араас суолтаҕа тутталлар.
Ол курдук өттүк киһи тааһын, атыннык атаҕын таас аннынааҕы уҥуоҕун ааттыырга туттуллар. Онтон өртүк диэн сүөһүнү хайаан аһатар мэччирэҥи ааттыыллар. Күөл уһун атаҕын быһан хааччах оҥорон киһи өттүгэр ханыылаан үөскэппит тыллара буолар. Бис-биис диэн биирдик этиллэр туспатык суруллар тылы бу бөлөххө киллэриэххэ сөп. Бис диэн нууччаттан киирии, тыйаатырга артыыс толоруутун биһирээн «браво» диэн суолталаах хаһыытыыр тыл, дьиҥэр, биис диэн этиллэр. Ону араараары бис диэн суруйабыт. Биис «уус», «төрүт», «омук» диэн суолталаах нууччалыы «племя», «род», диэн өйдөбүллээх тыл. Маннык туспатыйар тылларга өссө киириэхтэрин сөп: айыы-аньыы-аJыы"творение-грех-божество" суолтаҕа. Тайах-таJах"палка-лось" суолтаҕа. Маныаха майгынныыр суолтаҕа бу күн — бүгүн, ол кэннэ-уонна, сарсын эрдэ- сарсыарда о.д.а.биир төрүттээх тыллар туспа ис хоһооннонон туттуллуулара эмиэ киирсиэхтэрин сөп.
Дорҕоон частотаата
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Дорҕоон намыһах (гитара, эр киһи модьу куолаһа) уонна үрдүк (флейта, синньигэс дьахтар саҥата) буолар. Эттик хамсааһына төһөнөн түргэн да оччонон таһаарар дорҕооно үрдүк. Маны частота дииллэр. Частотааны Герц (Гц) диэн биирдэминэн кээмэйдииллэр. Биир сөкүүндэҕэ хаста хамсыыр да оччо герцтаах частота диэн ааттанар. Киһи кулгааҕа холобур 16 герцтан 20 000 герцка дылы тыаһы арааран истэр.
Дорҕоон түргэнэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Дорҕоон салгыҥҥа түргэнэ 1224 км/ч кэриҥэ, ол эрэн тымныыга уонна салгын баттааһына намтаатаҕына бу сыыппара эмиэ кыччыыр.