Витус Беринг

Витус Ионассен Беринг бюста уонна дьиҥнээх мэтириэтэ

Ви́тус Ионассен Бе́ринг (даан. Vitus Jonassen Bering; нууччалыы аата Иван Иванович; (1681 — 1741) — байҕалынан устааччы, Арассыыйа флотун эппиһиэрэ, капитан-командор. Омугунан датчаан.

1725—1730 уонна 1733—1741 Бастакы уонна Иккис Камчааткатааҕы экспедициялары салайбыт. Муора силбэһиитинэн Чукотка уонна Аляска ыккардынан ааспыт (кэлин Беринг силбэһиитэ), Хотугу Америкаҕа тиийбит уонна Алеут арыыларыттан хаһы да арыйбыт.

Беринг аатынан арыы, муора силбэһиитэ уонна Чуумпу акыйаан хотугу өттүгэр баар байҕал ааттаммыттара, кинини чиэстээн өссө Командор арыылара ааттарын ылбыттара. Археологияҕа Сибиир хотугулуу-илин өттүн, Чукотканы уонна Алясканы (урут сиринэн холбоһо сыппыттара диэн ааҕыллар) элбэхтик биир тиэрмининэн Берингия дииллэр.

Биографията

Vitus Bering Parken (Хорсенс)

Витус Беринг 1681 с. Хорсенс диэн Дания куоратыгар төрөөбүт, Амстердамҥа 1703 сыллаахха кадеттар корпустарын бүтэрбит, ол сыл Ост-Индияҕа сылдьан баран нуучча ыраахтааҕытыгар подпоручик чыыныгар сулууспаҕа киирбит, уонна Арассыыйа Балтикатааҕы флотугар Улуу Хотугу сэрии кэмигэр сулууспалаабыт.

1707 с. поручик буолбут. 1710 с. Азов флотугар көһөрүллүбүт, капитан-лейтенант буолбут, «Мункер» диэн шняваны хамаандалаабыт.

1710—1712 сылларга Азов флотугар сулууспалаабыт, Турцияны кытта сэриигэ кыттыбыт.

1712 с. Балтика флотугар көһөрүллүбүт, 1715 с. 4-с раангалаах капитан буолбут.

Нуучча дьахтарын ойох ылан Беринг дойдутугар бүтэһигин 1715 сыллаахха сылдьыбыт, ол кэннэ төннүбэтэх.

Илин Сибиир уонна Уһук Илин олоҕун тупсарыыга этиилэри киллэрбитэ биллэр. Олортон бастакытынан "Дьокуускай таһыгар олорор сахалар" ортолоругар христиан аҕабыыттарын олордуохха сөбүн уонна оҕолорун үөрэтиэххэ сөбүн эппит, уонна сахалар онно элбэх оҕону үөрэттэриэхтэрин баҕарыахтара диэн сабаҕалаабыт, Дьокуускайга буоллаҕына оҕону ыытыахтарын уоспаҕа уонна атын ыарыыга сыстыахтара диэн толлоллорун эппит.

Кэлин Командор арыылара диэн ааттаммыт арыылартан биирдэстэрин таһыгар хараабыла тимирэн, экипаж онно кыстыырга күһэллибит. Ол кыстык кэмигэр Беринг цингалаан өлбүт. Ол арыыны кэлин кини аатынан ааттабыттар.

Өссө маны ааҕыахха сөп

• Андреев А. И. Экспедиции Беринга // Известия Всесоюзного географического общества. 1943. Т. 25. Вып. 2.
• Берг Л. Открытие Камчатки и экспедиция Беринга (1724—1742). Л.; М., 1946.
• Ваксель С. Вторая Камчатская экспедиция Витуса Беринга. Л.; М., 1940.
• Пасецкий В. М. Витус Беринг. М., 1982.
• Хелимский Е. А. Краткий обзор данных по этнонимии сибирских и уральских народов в рукописном наследии Второй Камчатской экспедиции //Три столетия академических исследований Югры: от Миллера до Штейница. Ч. 1. Академические исследования Северо-Западной Сибири в XIX-XX вв.: история организации и научное наследие: Материалы международного симпозиума. Екатеринбург, 2006. С. 197—209.
• Хинтцше В. Вторая Камчатская экспедиция на реках Иртыш и Обь //Три столетия академических исследований Югры: от Миллера до Штейница. Ч. 1. Академические исследования Северо-Западной Сибири в XIX-XX вв.: история организации и научное наследие: Материалы международного симпозиума. Екатеринбург, 2006. С. 31- 38.

Сигэлэр

• [https://web.archive.org/web/20070108012750/http://www.vitusbering.horsens.dk/ Архыыптаммыт 2007, Тохсунньу 8 күнүгэр. Археология экспедициятын дневнига 1991 (датчаан, ааҥыл, ниэмэс уонна боронсуус тылларынан)]
• Командор арыыларын интернет-представительствата