Бу сирэй Бэс ыйын 18 куодун көр

'''Бэс ыйын 18''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 169-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 170-c күнэ). Сыл бүтүө 196 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==
* {{Флагификация|ООН}} — [[Ас-үөл бигэ туругун күнэ]] ({{lang-ru|День устойчивой гастрономии}})<ref>[https://www.un.org/ru/observances/sustainable-gastronomy-day День устойчивой гастрономии 18 июня]</ref>.

=== Дойдуларынан ===
* {{Флагификация|Азербайджан}} — Киһи быраабын күнэ
* {{Флагификация|Бельгия}} — 1815 сыллааҕы [[Ватерлоо кыргыһыыта|Ватерлоо кыргыһыытын]] саныыр күн
* {{Флагификация|Египет}} — Эвакуация күнэ. Былыргы Эгиипэт [[Нил]] күнүн кытта тэҥҥэ бэлиэтэнэр
* {{Флагификация|Молдавия}} — Устуорук күнэ <ref>[https://redday.ru/holiday/Den_istorika_v_Respublike_Moldove День историка в Республике Молдове 18 июня 2020 года : описание, когда празднуется, история праздника]</ref>
* {{Флагификация|Россия}} — Сэбилэниилээх күүстэр байыаннай биллэрии сулууспаларын күнэ
* {{Флагификация|Сейшел арыылара}} — Конституция күнэ

== Түбэлтэлэр ==
* [[860]] — 200-чэкэ хараабыллаах [[Таврия]] (билиҥҥи [[Кырыым]], Херсон уобалаһа, Запорожье) диэкиттэн [[Босфор]]га устан кэлбит дьон [[Византия]] киин куоратыгар [[Константинополь]]га саба түспүттэр. Византия ыраахтааҕыта Михаил III бу кэмҥэ сүрүн аармыйатын уонна флотун кытта [[араабтар]]ы кытта сэриилэһэ атын сиргэ сылдьара, онон куорат саба түһээччилэри үлтүрүтэр кыаҕа суоҕа. Бу түмүгэр талабырдьыттар куорат тулатын ситиһиилээхтик халаан-талаан баран төннөн хаалбыттара. Бу түгэни ойуулуурга Византия суруктарыгар аан бастаан Рус (Русь, руустар) диэн тыл туттуллубут (бу иннинэ ити сирдэргэ олорооччу биис уустарын [[скифтэр]] дииллэрэ). Саба түһээччилэр баһылыктара ким буолара биллибэт, устуоруктар Рюрик, эбэтэр ини-биилэр Аскольд уонна Дир буолуохтара дииллэр. [[Православие]]ҕа бу түгэн "Царьград варвардартан дьикти быыһаныыта" эбэтэр "скифтэр кагааннарыттан быыһаныы" диэн биллэр.
* [[1429]] — [[Франция]] уонна [[Англия]] [[Сүүс сыллаах сэрии|Сүүс сыллаах сэриилэрин]] кэмигэр быһаарылаах Пате кыргыһыыта буолбут. [[Франция]] аттаах рыцардарын сэриитэ [[Англия]] үксүн сатыы охчуттартан турар сэриитин кыайбыт. Сотору кэминэн [[Франция]] англичаннартан босхоломмута.
* [[1812]] — [[АХШ]] Улуу Британияҕа [[АХШ уонна Улуу Британия ыккардыларыгар 1812-1815 сс. сэрии|сэрии]] биллэрбит. Бу 1815 с. диэри барбыт сэриини АХШ-ка билигин ''Босхолонуу иккис сэриитэ'' дииллэр, тоҕо диэтэххэ Британия сабыдыалыттан босхолонорго олук буолбута. Британия өттүгэр элбэх [[индеецтэр]] сэриилэспиттэрэ.
* [[1815]] — [[Бельгия]]ҕа Ватерлоо куоратын таһыгар [[Наполеон]] сэриилэрин бүтэһик улахан кыргыһыыта буолбут. [[Англия]] уонна [[Пруссия]] аармыйалара [[Франция]] аармыйатын урусхаллаабыттар.
* [[1859]] сыллаахха ([[Юлиан халандаара|Юлиан халандаарынан]] бэс ыйын 6 күнүгэр) [[Сибиир кэмитиэтэ]] [[Саха уобаластааҕы бырабылыанньата|Саха уобаластааҕы бырабылыанньатын]] иһинэн типография аһар туһунан балаһыанньа таһаарар. Бу казеннай типография өр сылларга Саха сиригэр суос-соҕотох типография этэ.
* [[1873]] — [[суфражистка]] (фр. suffrage — талар быраап) Сьюзен Энтони [[АХШ]] бэрэсидьиэнин быыбарыгар кытта сатаабытын иһин 100 дуолларга ыстырааптаммыт. Өчөһөн ыстыраабын төлөөбөтөх. Дьахталлар быыбарга кытталлара аан дойду үрдүнэн бобуулаах этэ, холобур, Арассыыйаҕа бу быраабы аан бастаан [[Финляндия|Финляндия Улуу княжествотын]] үөрэхтээх дьахталлара 1906 сыллаахха ылбыттара (оттон импиэрийэ атын сирдэригэр — 1917 сыл муус устар 15 күнүгэр).
* [[1940]] — [[Шарль де Голль]] французтары Утарсыыга ыҥырбыт (Лондонтан, BBC араадьыйа долгуннарынан).
* [[1953]] — [[Эгиипэт]] өрөспүүбүлүкэ буолбут ([[1922]] сыллаахха Улуу Британияттан тутулуга суох буолбута).
* [[1955]] — «Юность» сурунаал бастакы нүөмэрэ тахсыбыт (эрэдээктэр Валентин Катаев).
* [[1956]] — сэбиэскэй үрдүкү үөрэх кыһаларыгар диалектическай материализм уонна ССКП устуоруйата диэн булгуччулаах биридимиэттэр киллэриллибиттэр.
* [[1979]] — [[Сэбиэскэй Сойуус]] уонна [[АХШ]] ОСВ-2 сөбүлэҥҥэ илии баттаабыттар. Илии баттааһын сиэрэ-туома [[Вена]]ҕа буолбута, ССРС-тан [[Леонид Брежнев]], АХШ-тан [[Джимми Картер]] кыттыбыттара. Бу сөбүлэҥинэн ядернай сэрии сэбин оҥоруу хааччахтаммыта.
* [[2003]] — [[Бүлүү улууһа|Бүлүү улууһун]] өрөгөйүн ырыата бигэргэтиллибит.
* [[2006]] — Байконур космодромтан [[Казахстан]] бастакы геостационарнай спутнига Казсат тахсыбыт.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1907]] — [[Варлам Шаламов]] (1982 өлб.), ГУЛаг туһунан аатырбыт кэпсээннэри суруйбут киһи.
* [[1911]] — [[Кузнецов Григорий Дмитриевич|Григорий Кузнецов]] (18.06.1911—06.1953) Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Геройа (1944).
* [[1927]] — Амма [[Покровка (Амма улууһа)|Покровка]]тыгар [[Лобанов Матвей Матвеевич|Матвей Лобанов]] — опера ырыаһыта, Саха АССР норуодунай артыыһа. Гайдай киинэтигэр уһуллубут түгэннээх. Быраата [[Лобанов Федор Матвеевич|Федор]] эмиэ биллиилээх ырыаһыт этэ. 
* [[1936]] — [[Ньурба]]ҕа РФ бочуоттаах архивииһа, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, ССРС уонна СӨ архыыбын дьыалатын туйгуна [[Калашников Александр Александрович|Александр Калашников]] төрөөбүт. Кини аҕата [[Өксөкүлээх Өлөксөй]] кэриэс суругар ахтыллар. Саха сирин архыыптарын матырыйаалларынан таһаарбыт үс туомнаах кинигэтэ билигин устуоруйаны сэргээччилэргэ барыларыгар кэриэтэ баар.
* [[1941 сыл|1941]] — [[Платонов Юрий Егорович|Юрий Платонов]] — култуура үлэһитэ, ырыаһыт, уһуйааччы, РСФСР уонна Саха АССР үтүөлээх артыыстара, СӨ норуодунай артыыһа, Мэҥэ Хаҥалас уонна Уус Майа улуустарын Ытык киһилэрэ.
* [[1975]] — [[Сунтаар нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)|Сунтаар]]га [[Аммосов Айаал Александрович|Айаал Аммосов]] — [[Саха тыйаатыра|Саха тыйаатырын]] артыыһа, СӨ үтүөлээх артыыһа.

== Өлбүттэр ==
* [[1928]] — [[Руаль Амундсен]] (от ыйын 16, 1872 төр.), Норвегия айанньыта уонна полярнай чинчийээччитэ. Дьону быыһыы сылдьан сураҕа суох сүппүтэ. Хотугу уонна соҕуруу полюстарга иккиэннэригэр сылдьыбыт бастакы киһи.
* [[1936]] — [[Максим Горькай]] өлбүт. Билиилээх суруйааччы өлүүтэ элбэх сураҕы тарҕаппыта. НКВД тойоно Генрих Ягода икки сыл буолан баран ытылларыгар суруйааччыны Троцкай бирикээһинэн өлөттөрбүтүм диэн билиммитэ, бу дьыалаҕа хас да киһи суорума суолламмыта. Сталин өлөттөрбүтэ диэн публикациялар хойут эмиэ тахсыталаабыттара. Дьиҥэ хайдаҕа биллибэт, сиэннэриттэн гириибинэн сутуллан баран эбии тымныйбытын уонна тыҥата тыыммат буолан өлбүтүн туһунан быраастар суруйуулара баар.

{{ыйдар}}

[[Категория:Бэс ыйын 18]]